Исфахандағы Нақш-е Жаһан алаңы; Иранның күш-қуаты, өнері және өмірінің тамаша бейнесі
Pars Today – Накш-е Жахан алаңы – Исфаханның қақ ортасындағы үлкен, қоғамдық алаң, әлемдегі ең үлкен қалалық алаңдардың бірі ретінде белгілі және ирандық және ислам сәулет өнерінің бірегей мысалы болып саналады.
Нақш-е Жаһан алаңы 17 ғасырдың басында Сефевидтер әулетінен шыққан Шах Аббас I-нің бұйрығымен салынған. Ол төрт керемет ғимаратпен қоршалған: шығысында шейх Лотфолла мешіті, батысында Али-Қапу сарайы, солтүстігінде Қайсария қақпасы және оңтүстігінде Имам мешіті.
Бұл мұқият жобаланған кешен Сефевидтер дәуіріндегі қала құрылысының шыңын көрсетеді және сол кезде Сефеви астанасының мәдени және саяси орталығы болған. «Әлем бейнесі» дегенді білдіретін Нақш-е Жахан алаңы бұрын Шах алаңы деп аталса, бүгінде оның ресми атауы Имам алаңы.
Жаңа астананың жүрегі
1590 жылдары Шах Аббас I астананы Исфаханға көшіргенде, ол өзінің жаңа қала жоспарының орталық бөлігі ретінде Нақш-е Жаһан алаңын таңдады. Қаланың ескі базары ескі алаңның айналасында гүлденген кезде, Шах Аббастың инновациялық дизайны сауда мен қуатты осы жаңадан салынған алаңға ауыстырды.
Алаңның құрылысы 1602 жылы басталып, оның айқындаушы ерекшелігі алаңға қарайтын подъездері бар бір қабатты аркадалар болды. Бұл аркадалардың артында патша алаңына көптеген қақпалар арқылы қосылған жаңа жабық базар болды.
Алаңның айналасында 200-ге жуық екі қабатты камералар салынды. Төменгі қабатта екі дүкен, ал үстіңгі қабатта (балахане) төрт кішірек дүкен болды, олардың екеуі алаңға қараған және екеуі артқы жағында кірпіш балкондары бар. Бұл камералардың едендері бастапқыда мәрмәрмен қапталған, кейіннен түрлі-түсті плиткалармен және тастармен безендірілген.
Қалың жұртшылыққа арналған ескі базардан айырмашылығы, жаңа базар негізінен Сефевилер сарайына, ақсүйектерге және ресми қонақтарға қызмет көрсетті, сондықтан ол «Патша базары» деп аталды.
Сәулет пен қала құрылысының бірегей үлгісі
Өлшемі 560х160 метр және 9 гектар аумақты алып жатқан Нақш-е Джахан алаңы үлкен ашық кеңістіктері жоқ Иран қалаларының дәстүрлі үлгісіне қарама-қайшы жобаланған. Жылтыратылған тақтайшалар мен сәндік картиналар тіпті коммерциялық аркаларды өнер туындыларына айналдырды.
Құбылаға қараған ерекше бұрышы, түрлі-түсті әшекейлері және екі мұнарасы бар биік подъезі бар Имам мешіті Сефеви сәулет өнерінің ұлылығының символы болып табылады. Биік подъезді және жіңішке бағаналары бар Али Капу сарайы патша бақтары мен Чахар Бағ көшесінің қақпасы болды. Қайсария қақпасы Исфаханның Үлкен базарына апарады және бір кездері шахтың жеке ғибадатханасы болған шейх Лотфолла мешіті қазір ислам сәулетіндегі зергер ретінде танылды.
Нақш-е Жаһан алаңының көтерілуімен ескі базар маңыздылығын жоғалтып, оның рөлі толығымен жаңа сауда орталығына ауысты. Бұл базар әлі күнге дейін 20 ғасырға дейінгі исламдық нарықтардың ең жақсы үлгілерінің бірі болып табылады.
Мәдени және әлеуметтік өмірдің орталығы
Сефевидтер дәуірінде Нақш-е Жахан алаңында поло турнирлері, әскери шерулер және көпшілік салтанатты рәсімдер өтетін орын болған. Палаталар саудагерлерге толып, балкондардан музыканттар өнер көрсетті. 17 ғасырдағы Жан Шарден сияқты саяхатшы жазушылар алаңды сауда, өнер және әлеуметтік өзара әрекеттестіктің белсенді орталығы ретінде сипаттады.
Әли Капу сарайының кіреберісі шах ресми қонақтарды қабылдаған залдарға қосылып, алаңды Иранның мәдени және әлеуметтік жүрегіне айналдырды. Алаңның дизайны билікті бір жерге шоғырландыру арқылы Шах Аббастың билігін күшейтті.
Бүгінде Нақш-е Жахан алаңы адамдар мен туристер жиналатын орын болып қала береді; бақтармен, субұрқақтармен, мәдени фестивальдармен және бұқаралық іс-шаралармен. 1979 жылдан бері алаң Персеполис пен Чога Занбилмен бірге ирандықтардың алғашқы нысандарының бірі ретінде ЮНЕСКО-ның Бүкіләлемдік мұралар тізіміне енгізілді.
