Исламдағы табиғат пен жануарлардың құқықтары туралы не білесіз? Кейбір Құран және хадис ілімдеріне шолу

ParsToday - Құран Құдайдың табиғи нығметтеріне ерекше және құрметпен қарауымен адамдарға табиғатқа қалай қарау керектігі туралы кеңестер берді.

Алла Тағала Құран Кәрімде адамды «Алланың орынбасары» деп таныстырады (Бақара: 30), бірақ бұл ұстаным табиғатты сақтау мен құрметтеуге үлкен жауапкершілік жүктейді. Ислам жер-су, ауа, жан-жануарлар мен өсімдіктерді қамтитын қоршаған ортаға терең және құрметпен қарайтын өнегелік өсиеттердің жиынтығын ұсынады. ParsToday мақаласында осы ұсыныстардың кейбірі талқыланады.

Құран Кәрім табиғатты «Алланың белгілерінің» жиынтығы деп санайды, бұл ойға келу иманның белгісі: «Күдіксіз көктер мен жердің жаратылуында, түн мен күннің ауысуында, адам баласына пайдалы нәрселермен теңізде жүрген кемеде және Алланың көктен жаңбыр жаудырып, жер өлгеннен кейін онымен жандандыруында әрі онда әр түрлі хайуанды таратуында, желдерді және көк пен жердің арасындағы бағынышты бұлтты басқаруында әлбетте ойлаған елге (Алланың барлығы, бірлігіне) белгілер бар». («Бақара», 164-ші аят). Фахр Рази «Әт-Тәфсир әл-Кәбирде» (3-том, 123-бет) бұл аяттың тәпсірінде табиғатқа нұқсан келтіру Алланың белгілерін елемеу дегенді білдіретінін қуаттайды.

Құранда жануарларды да «адам сияқты  топтар» деп таныстырады: «Жердегі жүрген жандық және қанатымен ұшқан құс; (жаратылу, көректену, өмір және өлімде) сендер құсаған топтықтар».(«Анғам», 38-ші аят). Аллама Табатабаи «Әл-Мизан» (7-том, 87-бет) тәпсірінде бұл аятты жануарлардың адамдармен бірдей құқықтары бар екендігінің дәлелі деп есептейді.

Сондай-ақ ардақты Пайғамбар (с.ғ.с.) мен имамдардың (ғ.с.) рауаяттарында табиғатты құрметтеу иманның бір бөлігі болып саналады:

– Жануарлар: Пайғамбардан (с.ғ.с.) жеткен сахих хадисте: «...Кімде-кім бір торғайды себепсіз өлтірсе, сол торғай қиямет күні оны Аллаға әкеледі де: «Раббым! Ол мені еш себепсіз, еш пайдасыз өлтірді», - дейді. (Кәнз әл-Аммал: 39971).

Имам Садық (ғ.с.) былай деді: «Жануардың сендердегі хақысы – оған шамасы жететіннен артық жүк тиемеулерің». (Әл-Кафи, 5 том, 56-шы бет).

- Ағаштар: Пайғамбар (с.ғ.с.): «Кімде-кім ағаш кессе, Алла оның басын отқа салады», - деген.  («Муснәд Ахмад», 2-ші том, 387-ші бет).

Басқа бір рауаятта қиямет күні қарсаңында да егіншілік пен ағаш отырғызуды насихаттап: «Қиямет күні келіп, біріңіздің қолыңызда көшет болса, оны ексін». («Муснад Ахмад», 3-ші том, 191-ші бет).

- Су: Ислам фиқһында суды ысырап ету, тіпті дәрет алған кезде де харам. Имам Әли (ғ.с.) суды ысырап етуді айыптап, Мәлік Аштарға жазған хатында: «...суды ысырап етпеңдер», – дейді. («Нәһж әл-Балаға», 53-ші хат).

Исламның ұлы заңгерлері де фиқһ заңдарында табиғатты құрметтеуге ерекше мән берген:

– Шейх Муфид «Әл-Мақнада» (234-бет) малды себепсіз өлтіруді харам деп санайды.

– Ибн Таймия «Мәжму’ әл-Фәтауиде» (2-ші том, 457-ші бет): «Ағаштарды жою және суды ластау – қоғамдық құқыққа қысым жасау», – дейді.

– Сахиб Джаваһер «Джаваһер әл-Каламда» (21-ші том, 63-ші бет)   малды бауыздаған кезде оның құқығын сақтау қажеттігін атап көрсетеді.

Ислам діні Құран аяттары, хадистер және фиқһ ілімдерін үйлестіру арқылы табиғат алдындағы «орталық парызын» атап көрсетеді және экологиялық дағдарыстардың алдын алуды көздейді. Ислам тұрғысынан қоршаған орта «илаһи аманат» болса, оны жою Алланың аманатына қиянат болып табылады. Сондықтан табиғатты құрметтеуді таңдау емес, діни парыз санайды. Бүгінгі таңда «хами» (исламдағы қорғалатын аумақтар) және «хақ әл-ма'а» (суға әділ қол жеткізу құқығы) сияқты ұғымдар заманауи заңдарға дем бере алады.