АҚШ-тың Ауғанстанға 20 жыл ішінде (2001-2021) әскери араласуы бұл елдің әскери саласында көптеген зардаптарға әкелді.

АҚШ-тың Ауғанстанға 20 жыл ішінде (2001-2021) әскери араласуы бұл елдің әскери саласында көптеген зардаптарға әкелді. Олардың ең маңыздылары – АҚШ пен Ауғанстан арасындағы қауіпсіздік келісіміне қол қоюдың жағымсыз салдары, әскери-қауіпсіздік күштері мен Ауғанстан армиясының әлсіреуі, бүкіл Ауғанстанда тәліптердің ықпалының кеңеюі және билікке қайта келуі, ДАИШ-тың құрылуы және ДАИШ лаңкестік тобынан аман қалғандардың Сирия мен Ирактан осы елге тасымалдануы, қауіпсіздіктің артуы, адам саудасы және ауған иммигранттарының көбеюі.

АҚШ пен Ауғанстан арасындағы қауіпсіздік келісімге 2014 жылы, яғни АҚШ-тың Ауғанстанға жасаған шабуылынан 13 жыл өткеннен кейін қол қойылды. Бұл келісім іс жүзінде ауғандықтар үшін ешбір салада пайда болған жоқ. Ауған қоғамы  әлі де кедейшілік, қасірет, нашақорлық, сенімсіздік пен сауатсыздықтың куәсі болуда.  16 тармақтан тұратын бұл қауіпсіздік және қорғаныс келісімі бейбіт үдерісті жақсарту және қауіпсіздікті қамтамасыз ету, мемлекеттік институттарды жетілдіру, Ауғанстанның әлеуметтік және экономикалық прогресін қолдау және аймақтық ынтымақтастықты ынталандыру сияқты әртүрлі мәселелерді қарастырады. Бұл келісімге сәйкес, 9800 американдық сарбаз 2014 жылдан кейін де Ауғанстанда болуын жалғастырады және американдықтардың пікірінше, қолдау және жаттықтыру рөлін атқара береді. Екінші жағынан, американдық күштер Ауғанстандағы басып алған әскери базаларында сот иммунитетіне ие болады. Вашингтон-Кабул қауіпсіздік келісімінде АҚШ Ауғанстаннан тоғыз әскери база беруді сұраған болатын. Ауғанстанды шетелдік агрессиядан қорғау міндеттемесі Ауғанстан билігінің қысымы мен табандылығымен жасалғаны сөзсіз. Бірақ АҚШ-тың Ауғанстанды шетелдік агрессиядан қорғау міндеттемесі туралы болжамға қарамастан, бұл қорғаныстың практикалық механизмі анық болмады. Ауғанстан Пәкістанды қауіп ретінде анықтауға мүдделі болды, бірақ бұл америкалықтар үшін қолайлы болмады. Келісімде көзделген міндеттемелердің бірі АҚШ-тың осы елдің күштері жеке және заңды тұлғаларға және мемлекеттік мекемелерге келтіруі мүмкін залалды өтеу міндеттемесі болып табылады. Осы міндеттемеге сәйкес, АҚШ Ауғанстан халқы мен үкіметіне Америкаға   қатысы бар әскерилер мен азаматтық тұлғалардың заң бұзушылықтары мен қылмыстық әрекеттерінің нәтижесінде  келтірілген кез келген шығын,  жарақат пен залалдың орнын әділ және ақылға қонымды түрде өтеуге міндетті.  Бірақ залалды анықтау, сондай-ақ оның мөлшерін белгілеу өкілеттігі американдық күштердің юрисдикциясына берілді. Бұл сынға түсетін мәселе. Осы кезеңде АҚШ келісімнің бұл тармағын ешқашан орындамады. Америкалық әскерилердің азаматтық аймақтарға, үйлену тойлары мен жерлеу рәсімдеріне жасаған шабуылдары, Кабулдың өтінішіне қарамастан, кінәлілерді жазалауға немесе өтемақы шараларына әкелмеді.

Ауғанстанға шетелдік күштердің араласуы бұл елдің тәуелсіздігіне кез келген жолмен зиян тигізді. Бұл күштердің болуын растау, Ауғанстандағы әлсіздікке қарамастан, табиғи түрде ауғандықтардың ұлттық рухына қайшы келді. АҚШ пен Ауғанстан арасындағы қауіпсіздік келісіміне сәйкес, 2014 жылдан кейін шетелдік күштер де Ауғанстан аумағында «терроризмге қарсы соғыс» деп атайтын соғыс қимылдарын тоқтатты. Әскери операцияларда көбірек өкілеттік, бір жағынан, Ауғанстанның ұлттық егемендігін бұзды. Екінші жағынан, бұл келісімнің тағы бір өте маңызды тақырыбы,  2014 жылдан кейін шетелдік күштерге сот иммунитетін қабылдауды талап етті.

Американың Ауғанстанға жасаған шабуылынан кейін, әсіресе ауылдарда көптеген ауғандық бейбіт тұрғындар қаза тапты және әл-Қаидамен және Талибанмен байланысы бар деген күдікпен қамауға алынған сансыз адам жылдар бойы американдық күштердің темір торында сотсыз өтті. Осы келісімнің ережелеріне сәйкес, америкалық күштер Ауғанстанда 9 базада, оның ішінде Кабул, Кандагар, Герат, Фарах, Хост, Гильменд пен Ауғанстанның солтүстігіндегі болды. Осыған байланысты маңызды жайт – бұл базаларды Ауғанстан үкіметінің бақыламау. Ауғанстанда жауынгерлік әуе күштері ғана емес, сонымен қатар өз аумағында ұшақтардың қатынасын бақылай алатын техника да жетіспейді. Бұл мәселе АҚШ-қа Ауғанстан жеріне басқа елдерге қарсы қиянат жасау еркіндігін берді. Бұл Ауғанстанмен көршілес елдердің АҚШ-Ауғанстан  қауіпсіздік келісіміне қарсылық білдіруіне себеп болғаны анық. Жоғарыда аталған келісімдегі осы осал тұстардың болуына және Ауғанстандағы тынышсыздықтар деңгейінің артуына байланысты, бейбітшілік үдерісін жақсарту және елдің қауіпсіздігін қамтамасыз ету үмітіне қарамастан, Ауғанстан Өкілдер палатасының кейбір мүшелері бұл келісімді қайта қарауды және тіпті жоюды талап етті.

Бағланның Өкілдер палатасындағы өкілі Мохиуддин Мехди бұл келісім мәтініндегі басты мәселе Ауғанстан халқының тұрақты қауіпсіздігін қамтамасыз ету деп санайды. Бірақ олай жасалған жоқ. Мехди мырза, Кабул-Вашингтон қауіпсіздік келісімін қайта қарау қажеттілігінің үш себебін атады: «Қауіпсіздік жағдайының нашарлауы және халықтың АҚШ-пен қауіпсіздік келісімінен қауіпсіздік қолшатырын жасау туралы үмітін ақталмауы, келісімді Ауғанстан президенті мен Вашингтон арасындағы екіжақты шартқа айналдыру, шартқа қол қоюға байланысты Ауғанстанның көрші елдермен және аймақпен қарым-қатынасының нашарлауы». Бұл келісімнің екінші бабында: «Тараптар Ауғанстандағы қауіпсіздік пен тұрақтылықты нығайту, лаңкестікпен күресу, Ауғанстанның елдің егемендігіне, қауіпсіздігіне, аумақтық тұтастығына, ұлттық бірлігі мен конституциялық жүйесіне қарсы ішкі және сыртқы қауіп-қатерлерге қарсы тұру қабілетін арттыру мақсатында бір-бірімен тығыз ынтымақтастықты нығайтуды жалғастыруда»,- деп айтылды. Бірақ АҚШ күштері ешбір әрекетін Кабул үкіметімен үйлестірмеді.

АҚШ пен Ауғанстан арасындағы қауіпсіздік келісімінің әсерінен Ауғанстандағы қауіпсіздік жағдайы қатты нашарлады  және күн сайын елдің қауіпсіздік күштерінің көбі өлтірілді, сондай-ақ оның негізгі факторларының бірі американдық күштердің Ауғанстан қауіпсіздік күштерін пайдалануы болды. Қауіпсіздік келісімі Кабул үкіметін қуыршақ үкіметке айналдырып, ол Вашингтон қалағанның бәрін мақұлдады. Сонымен қатар, АҚШ пен Ауғанстан арасындағы қауіпсіздік келісімінің нәтижесінде кейбір елдердің, соның ішінде Пәкістанның Ауғанстанға араласуы күшейді. Сондықтан бұл келісім елдің қауіпсіздік жағдайын нашарлатып, Ауғанстанға ешқандай пайда әкелген жоқ.

АҚШ пен Ауғанстан арасындағы қауіпсіздік келісімінің   А  қосымшасында Ауғанстандағы АҚШ күштерінің нысандары мен пайдалануы үшін Кабул, Баграм, Мазари-Шариф, Герат, Кандагар, Шураб Хелманд, Гардиз, Жалалабад және Герат Шинданды қарастырылған.  АҚШ пен Ауғанстан арасындағы қауіпсіздік келісіміне қол қойылғаннан кейінгі оқиғалар қауіптіліктің артуы және ауғандық бейбіт тұрғындардың өлімі, ауғанаралық бейбітшілікке қол жеткізілмеуі және Талибанның күшеюі осы қауіпсіздіктің салдары екенін көрсетті. АҚШ-тың Ауғанстандағы әскери интервенциялары адам қылмыстары мен ауғандық бейбіт тұрғындардың өліміне әкеліп қана қойған жоқ, сонымен қатар жиырма жыл ішінде Ауғанстанда біртұтас армияның құрылуына әкелмеді және Американың Ауғанстаннан шығуымен Кабул үкіметі құлады.