Ауғанстанға қарсы 20 жылдық басқыншылықтың салдары (5)
Қыр 12, 2022 17:06 Asia/Almaty
АҚШ-тың Ауғанстанға 20 жыл ішінде (2001-2021) әскери араласуы осы елдің қауіпсіздік саласында көптеген зардаптарға әкелді
АҚШ-тың Ауғанстанға 20 жыл ішінде (2001-2021) әскери араласуы осы елдің қауіпсіздік саласында көптеген зардаптарға әкелді. Олардың ең маңыздылары – АҚШ пен Ауғанстан арасындағы қауіпсіздік келісіміне қол қоюдың жағымсыз салдары, әскери-қауіпсіздік күштері мен ауған армиясының әлсіреуі, Талибанның қайтадан бүкіл Ауғанстандағы ықпалының кеңеюі және қайта бақылауға алуы, Ауғанстанда ДАИШ тобының құрылуы және Сирия мен Ирактан ДАИШ-тен қалғандардың осы елге өтуі, қауіп-қатердің күшеюі және қарапайым халықтың, әсіресе шиіттердің өлтірілуі, адам саудасының көбеюі, ауғандық босқындардың артуы. 2001 жылы АҚШ пен оның одақтастары Ауғанстанға басып кіргеннен кейін елде полиция, армия және қауіпсіздік ұйымының жаңа бөлімшелерін құру туралы шешім қабылданды.
Бірақ Батыс елдерінің бұл салаға инвестиция салатынын жариялағанымен, Ауғанстанның әскери күштерінде көптеген мәселелер болды. Бұл мәселелердің қатарында Ішкі істер министрлігі таңдаған полиция тағылымгерлерінің мәселесі болды. Бұл тағылымгерлер американдық оқу курстарының стандартталмағандығына байланысты өздерінің жаттықтырушыларынан қажетті және жеткілікті дайындықты ала алмады. Олардың көпшілігі тиісті кестенің толық мерзімінен өтпеді. Басқа жағынан, оқу-жаттығу топтары мен әскери және қауіпсіздік жаттығулары мәселесіне қатысы бар елдердің әрқайсысының көзқарастары арасында үйлестіру болмады. Шындығында, әсіресе еуропалық және американдық елдердің білім беру мәселесінде жоспарлары арасында консенсустың жоқтығы байқалды. Еуропалықтар егер полицияда жеткілікті құрал-жабдықтар мен дайындықтар болса, оларда бүлікшілерге қарсы маңызды құрал деп есептеді. Әйтпесе тиімді қауіпсіздік күшінің болмауы үкіметтің заңдылығына айтарлықтай әсер етеді. Еуропалық басшылар американдық әріптестеріне АҚШ бақылауындағы аймақтарды тастап кеткен бойда полиция бөлімшелері жергілікті қарулы топтарды, заңсыз адамдарды, есірткі саудагерлерін немесе оларға көбірек төлейтін кез келген топты жалдай бастайды деп алаңдаушылық білдірді.
Полиция күштерімен бірге Ауғанстанның әскерилері мен қауіпсіздік күштерінің де проблемалары көп болды. Полиция бөлімшелері сияқты олардың алдында тұрған мәселелердің бірі сауаттылықтың төмендігі болды. Екінші жағынан, бұл күштерде этникалық ойлардың теріс пікірі мен ықпалына қатысты мәселелер де байқалады. Бірыңғай ауған ұлты мен ұлттық бірлікке мән берудің орнына, әскерилер мен қауіпсіздік күштері өз ойлары мен іс-әрекеттерінде текті басты орынға қойды. Бұл мәселе сарбаз түрінде де, жоғары шенді әскери шенеунік түріндегі де көптеген күштердің қорғаныс, шабуыл, қауіпсіздік және барлау функцияларын орындай алмауына себеп болды. Сондай-ақ Доха келісіміне қол қоюымен Ауғанстан үкіметіне келісімді орындауға қысым жасау үшін АҚШ бұл елдің үкіметіне қаржылық көмек төлеу міндеттемесінен бас тартты. АҚШ үкіметінің әрекеті Ауғанстан үкіметінің әскери, қауіпсіздік күштері мен ауған полициясына төлейтін төлемін азайтуға әкелді.
Доха келісіміне қол қойылғаннан кейін АҚШ бұл болжамды Ауғанстан армиясында АҚШ әскери күштері болмаса Ауғанстан үкіметінің Талибанға қарсы тұруға күші жетпейді, көп ұзамай үкімет құлап кетеді басым пікірге айналдырды. Ауғанстанда мұндай ойлаудың қалыптасуы мен таралуы ел полициясы, армиясы және ұлттық қауіпсіздік күштері арасында бытыраңқылыққа әкеліп соқты және олардың моральдық жағдайын Талибанға қарсы тұруға қабілетсіз дәрежеге дейін нысанаға алды. АҚШ-тың Ауғанстанға әскери араласуы оның зардап шеккен халқы үшін бұл елді қауіпсіз және гүлденген жерге айналдырмас түгіл, олар үшін көптеген қаржылық және өмірлік шығындар әкелді. Америкалық күштер мен ISAF коалициясы Ауғанстанға әскери араласу арқылы миллиондаған ауғандықтар үшін гуманитарлық апат жасады. 20 жыл оккупация кезінде америкалық күштер мен оның одақтастарының әуе шабуылдарынан көптеген ауғандықтардың қаза болуы ауғандықтардың қырылуына себеп болды.
Америкалық қауіпсіздік ұйымы жүргізген зерттеу 2017 жылдан бастап АҚШ-тың Ауғанстаннан жауапсыз шығарылуына дейін АҚШ-тың әуе шабуылынан қаза тапқан бейбіт ауған тұрғындарының саны 330 пайызға өскенін көрсетеді. 2021 жылғы баяндамасында Біріккен Ұлттар Ұйымының Ауғанстандағы саяси миссиясының кеңсесі (UNAMA) 2021 жылғы есебінде 2001-2021 жылдар аралығындағы әскери интервенциядан бері ISAF әскери күштері мен қарулы бүлікшілер, экстремистер мен лаңкестер арасындағы қақтығыс салдарынан 31 мың 241 ауған бейбіт тұрғыны қаза тауып, 37 мың 321 адам жараланғанын мәлімдеді. Бейбіт тұрғындардың статистикасына қоса айта кететін жайт, осы есеп бойынша соғыста Ауғанстан армиясы мен полициясының 66 мың қызметкері қаза тапқан.
АҚШ-тың Ауғанстанға әскери араласуының 20 жылында бұл елдің қауіпсіздік күштері арасында көптеген проблемалардың болуы басқыншылардың Ауғанстан үшін әдейі қолайсыз жағдайлар жасағанын айтуға болады. Бұл қолайсыз жағдайлар Ауғанстанның қауіпсіздік және әскери күштерінің көпшілігін өздеріне жүктелген міндеттерді орындауға, соның ішінде Талибанға қарсы күресуге құлықсыз етті.
Нәтижесінде американдық сарбаздардың Ауғанстаннан шығарылуымен ауған әскері мен қауіпсіздік күштері қолдаусыз қалды, сондықтан олардың кейбіреулері Талибанға берілді, не қашып кетті. Ауғанстанның бұрынғы президенті Хамид Карзай АҚШ-тың 2021 жылы бұл елге әскери араласуының қауіпсіздік салдары туралы айтты. АҚШ пен НАТО күштерінің Ауғанстанда болуы кезінде ДАИШ пайда болды. Америкалық сарбаздардың болуы Ауғанстандағы лаңкестіктің өсуіне ықпал етті, ал халықаралық күштердің болуы ел халқының жағдайын нашарлатты. Аты-жөні жоқ ұшақтардың ДАИШ-ке техника мен қару-жарақ тасымалдап жатқанын ауған халқы өз көздерімен көрді. Елдің қауіпсіздік ортасы американдықтардың қолында болған жағдайда АҚШ-тан басқа ешбір елдің мұны істей алмайтыны анық.
