Pars Today

Ислам революциясы жетекшісі хиджра-шамси күнтізбесінің биылғы 1401 жылын «Өнідіріс: білімге негізделген және жұмыспен қамтушы» жыл деп атады.

Ирандағы өндіріс көптеген кедергілерге тап болады, олардың кейбіреулері әлемнің басқа дамушы елдерінде болуы мүмкін. Бірақ бұл кедергілердің кейбірі Иран экономикасына, соның ішінде қатыгез санкцияларға тән. Ресейден кейін Иран өз экономикасына ең көп санкция салынған ел. Осыған орай, отандық өндіріске кедергі келтіретін маңызды факторлардың бірі – қысымшылық санкциялар деп айтуға болады. Дұшпан Иранның экономикалық мәселелерін арттыру үшін қолындағы барлық құралдарды пайдаланады. Жүргізілген келіссөздер мен келісімдерге қарамастан жан-жақты санкциялар енгізу және санкция формасын сақтау дұшпанның, әсіресе АҚШ-тың исламдық Иранның ілгерілеуіне тосқауыл қою үшін пайдаланатын кедергілердің бірі болып табылады.

Санкция енгізудегі негізгі мақсаттардың бірі – ИИР-ның халқы мен үкіметі арасында қарама-қайшылық тудыру. Дұшпан халықпен дұшпан емеспіз деп мәлімдегенімен, олардың ең маңызды санкциялық мақсаты халықты Иран Ислам республикасы жүйесіне қарсы қою болып табылады, өйткені дұшпан халықтың қолдауының Ислам республикасы билігінің ең маңызды құрамдас бөліктері бірі екенін жақсы біледі. Осы себепті қатыгез санкциялар түрінде халықтың экономикалық қиындықтарын арттыру ИИР дұшпандарының маңызды мақсаттарының бірі болып табылады. Оның түпкі мақсаты – халықты экономикалық қысымға ұшыратып, көшеге шығарып, халықтың әлеуметтік капиталына күмән келтіру және ақырында мұны ішкі және шетелдік аудиторияға Иранда халық пен үкімет арасында үлкен алшақтық бар екенін жеткізу.

Иранның мұнай экспортын нөлге дейін қысқарту және қаржы жүйесіне санкция салу АҚШ сынды дұшпанның соңғы жылдары санкция салған ең маңызды екі саласы болып табылады. Иранның мұнай экспортын нөлге дейін қысқарту тактикасы іс жүзінде жүзеге аспаса да, мұнай экспортының күрт төмендеуіне және үкіметтің мұнай табысының көп бөлігін ала алмауына себеп болды. Иранның бюджеті әрқашан және соңғы онжылдықтарда мұнай кірістеріне айтарлықтай тәуелді болды. Сондықтан мұнай кірістерінің күрт қысқаруы немесе үзілуі елде ауыр бюджет тапшылығына және соның салдарынан инфляцияға және т.б. тап болуы мүмкін еді.

Иранның қаржы жүйесіне санкция салу дұшпанның ИИР қарсы тұру және оған қысым көрсетудегі тағы бір маңызды тактикасы болды. Осыны негізге ала отырып, дұшпан Иран санкцияларды айналып өтіп мұнай сатуға қол жеткізген күннің өзінде бұл ақшаны Иран ішіне аудару мүмкін болмайтынын қалайды. Нәтижесінде ИИР Орталық банкі валютаны жеткізу үшін қысымға ұшырады. Санкцияларды қолданудың түрі мен тәсілін зерттеген кезде, Иран экономикасының мұнай кірістеріне тәуелділігі мен экономикалық құрылымдардың әлсіздігі дұшпанның экономикалық санкцияларды қолданудың жақсы нәтиже беретінін ойлауына себеп болғанын түсінеміз.

Қатал санкциялардың кейбір нәтижелері:

Иранның валюталық ресурстарын қысқарту

Мұнай және банктік санкциялардың салдарының бірі елге келетін валюта көлемінің айтарлықтай төмендеуі болып табылады. Сұраныс пен ұсыныс үлгісіне сүйене отырып, елге қажетті импорттық тауарларды жеткізу жолында үзіліс туғызумен қатар, валюта бағамының өсуіне және соның салдарынан инфляция деңгейінің өсуіне әкелетін мәселе. Елге келетін валютаның аздығы, инфляцияның өсуі отандық өндіріске тікелей әсер етеді.

Өндіріс шығындарының өсуі

Өндіріс шығындарының өсуін екі аспектіден қарастыруға болады. Біріншіден - елдегі инфляцияға байланысты ағымдағы және мемлекеттік шығындардың артуы және екінші бөлігі – санкция мәселесіне тікелей қатысты. Өндіріс шығындарының өсуі айырбас бағамының өсуіне байланысты (машиналар мен шикізатты импорттау құнының өсуі және т.б.). Екінші жағынан, санкциялар мен шығындардың өсуіне байланысты кейбір өндіріс компаниялары қолданатын технологияларды жабдықтауды және жаңартуды тоқтатып, өндіріс процесін бұрынғы машиналармен немесе технологиялармен жалғастыруы мүмкін. Импорттық шығындардың өсуімен қатар, түптеп келгенде, өндіріс шығындарының өсуіне және нәтижесінде жалпы бағаның өсуіне әкелетін мәселе. Шын мәнінде санкция әлемдік деңгейдегі технологияның Иранға енуіне тосқауыл болатын фактор болып табылады.

Халықтың сатып алу қабілетінің төмендеуі

Валюталық түсімдердің азаюынан валюта бағамының өсуі, өндіріс шығындарының өсуіне байланысты тауар бағасының өсуі, кейбір өндіріс құрал-жабдықтарының тозуы және оны жаңарту қажеттілігі, шешімдердің өсуі, санкцияларға байланысты адамдардың шешімдерінің артуы және... Иран экономикасындағы құрылымдық инфляциямен бірге халықтың сатып алу қабілетінің күрт төмендеуіне әкелген себептердің бірі болып табылады. Бүгінгі таңда адамдардың сатып алу қабілетінің төмендеуін Иран азаматтарының ең үлкен алаңдаушылығын атауға болады. Халықтың сатып алу қабілетінің төмендеуі отандық өндіріске қатты әсер етеді. Бүгінгі таңда адамдардың сатып алу қабілетінің төмендеуін Иран азаматтарының ең үлкен алаңдаушылығын атауға болады. Халықтың сатып алу қабілетінің төмендеуі отандық өндіріске қатты әсер етеді.

1400 жылдың бірінші фарвардинінде сөйлеген сөзінде аятолла Хаменеи осы қиындықтарды шешуге қатысты кейбір нұсқаулар берді. Ол ең алдымен делдалдарға ел экономикасының мәселесін эмбаргоны алып тастаумен байланыстырмауға кеңес берді. Аятолла Хаменеи  санкциялар жағдайында ішкі күштер мен өндірісті белсендірудің екі жолы бар екеніне тоқталып: «Бізде жақсы мүмкіндіктер бар. Осы күштерді іске қосып, ішінде тыйым салынған тауарларды шығарыңдар»,- деді.    

Санкциялаудан туындаған проблемаларды азайту үшін бейтараптандыру кейінге қалдырудан жақсы. Иранда өте кең ғылыми мүмкіндіктер, академиялық орталықтар, орасан зор ғылыми жинақ бар, олар ішкі мүмкіндіктерге сүйене отырып, санкцияларды алып тастаудың қуатты құралын ұсына аламыз. Білімге негізделген компанияларға сүйену Иран экономикасына санкциялардың әсерін бейтараптандырудың бір жолы. Осыған сәйкес, революцияның ұлы жетекшісі 1401 жылғы ұранда өндіріс пен жұмыспен қамтудың екі мәселесіне тоқталумен қатар, Иранның ғылымға негізделген экономикасына да тоқталды.