Қар 19, 2022 22:50 Asia/Almaty
  • Ауғанстанға қарсы 20 жылдық басқыншылықтың салдары (8)

АҚШ-тың Ауғанстанды толық өз бақылауына алуының маңызды әлеуметтік-мәдени мақсаттарының бірі – американдық өмір салтты және батыстық құндылықтарды БАҚ, университеттер, оқу орталықтары және үкіметтік емес ұйымдар (ҮЕҰ) түріндегі үкіметтік емес мекемелер, радио, теледидар, кино, спутниктік және әлеуметтік желілер арқылы насихаттау.

Өткен жиырма жылдың ішінде (2001-2021 жылдар) АҚШ пен оның еуропалық одақтастары Ауғанстанда үкіметтік емес ұйымдар түріндегі бірнеше мың үкіметтік емес ұйымдар құрды және   ауған халқының мәдениетін біртіндеп өзгертуге жауапты болды. Жастардың, әйелдердің, адам құқықтарының, заманауи құндылықтардың мәдени мүмкіндіктерін арттыру түрінде олар өз мақсаттары мен саясатын алға жылжытады.

Білім жүйесін өзгерту Ауғанстандағы билік-құмар жүйесінің ең маңызды  институты болып табылады. Бұл институт қоғамның барлық басқа институттарына ықпал ету мүмкіндігіне ие. Сондықтан олар Ауғанстандағы білім берудің барлық академиялық және университеттік кезеңдерінде түбегейлі өзгерістерді іздеді. Батыстықтардың бірінші әрекеті бастауыш және орта мектеп деңгейіндегі білім беру әдістерін өзгерту болды, оны фиқһ, тәпсір, сенім, араб тілі сияқты діни пәндерді алып тастау, мектептерде Құран оқу сағаттарын қысқарту және өзгерту арқылы айтуға болады.  

 

Олар бастауыш мектептердегі сабақтардың тақырыбын зорлық-зомбылық пен жиһадтық әрекетті насихаттауға негізделген деген сылтаумен өзгертіп, тарауларды зайырлылыққа, батыстық идеяларды, әсіресе гуманитарлық ғылымдарға насихаттауға бағыттап, сезімді арттыруға бағыттады.  Олар тараулардың басшыларын зайырлылыққа, әсіресе гуманитарлық ғылымда батыстық идеяларды насихаттауға және батыстық технологияның материалдық және рухани жетістіктеріне қарсы төмендік сезімін арттыруға бағыттады.

Ауғанстандағы кедейлік пен қасірет; Американың әскери араласу

 

АҚШ-тың басқа әрекеттерінің бірі Ауғанстан университеттерінде ислам мәдениеті мен өркениетін оқыту сағаттарын қысқарту болды. Бұл курс Ауғанстан университеттерінің барлық академиялық семестрлерінде оқытылды және оның барысында студенттер олардың ғибадат, мәмілелер, әдет-ғұрыптар мен дәстүрлер сияқты діни және діни ережелерін үйренді. Бірақ бұл курс оккупация кезеңінде тек екі бөлімшеде ұсынылды.   Дари және пушту тілдерін әлсірету, Ауғанстанда ағылшын тілін дамытуға тырысу және студенттерді Батыс елдеріне жіберу Американың Ауғанстандағы интеллектуалдық және мәдени ықпал етудің басқа әдістері болды. Батыста білім алып, тәлім алған ауған жастарының қабылдауына сәйкес, Батыс билігі ауған дарын жастарына әртүрлі сылтаулармен Еуропа мен Америкаға шетел сапарларын дайындап, олардың мәдени өзгеруіне негіз болу үшін оларды дискотекаларға, кабарелерге және казиноларға шақырды.

Американың осы елді қалпына келтіру ұрандарына қарамастан, ауған қыздарының білім алатын орны

 

Ауғанстан мәселелері бойынша сарапшы Пирмұхаммад Молазахи Батыстың  Ауғанстандағы рөлі мен әсері туралы былай дейді: «Америкалықтар сән және киім саласына батыстың киім дизайн орталықтарының, әсіресе, осы салада көзге түскен француздардың көмегімен енді. Дизайн орталықтарында жұмыс істеген көптеген ауған әйелдері анықталып, қысқа және орта мерзімді кезеңде Еуропа мен Америка елдеріне дизайнерлік оқуға жіберілді және олар Еуропада қолданылатын батыстық сәндерді толығымен үйретті».

Батыста білім алған бұл ауғандық дизайнерлер Ауғанстанға оралып, осы елде сән және киім дизайны саласында Батыс пен АҚШ-тың мәдени елшісі болып жұмыс істейді. Ауғанстанда орналасқан АҚШ, Англия және Франция сияқты шетел елшіліктерінің мәдени бағдарламалары осы елдің халқына білім беру қажеттіліктерін қамтамасыз етумен қатар, би жаттығуларын, рэп және рок музыкасын және батыс стиліндегі сән мен киімдерді қамтыды. Ауғанстандық технократтардың келуі және бұл адамдарға негізгі қызметтерді беруі бұл елге батыстық мәдени басқыншылықтың тағы бір осі болды. Карзай билігінің соңында Ауғанстандағы жағдай салыстырмалы түрде тұрақтылыққа жеткенін ескерсек, соғыс кезінде Ауғанстаннан кеткен көптеген ауған технократтары жағдай тынышталған кезде елге оралды. Ауғанстанға мамандандырылған және білімді адамдар қажет екенін ескерсек, бұл адамдар Ауғанстандағы биліктің басым бөлігін өз қолдарына алды.

Америкалықтар 2010 жылдан бастап «RAND» сараптамалық орталығының ұсынысы аясында саясатты қабылдады, оны либералдық исламизм желісі деп атады. Ауғанстандағы бұл желіні талқылау өте маңызды болды. Олар өздерінің пікірлес күштерін барлық мүмкін салаларда қолдады. Оларға БАҚ қолдау көрсетіп, құқық қорғау сыйлығы берілді.

Кабулдағы оккупация кезеңінде сән салондары

 

Батыс пен АҚШ Ауғанстандағы өз мүдделеріне қол жеткізу үшін мәдениетті және халықтың сенім рухын әлсірету керек деген пікірде. Бұл тұрғыда олар негізінен жастар мен әйелдерге бағытталған және жастар мен әйелдердің сәйкестік негіздерін әлсіретуге тырысады. Олар өздерінің мәдени мақсаттарына жету үшін ауған қоғамын поляризациялауды қалайды. Олар шииттер мен сүнниттердің арасында қақтығыс тудырады. Христиан дінінің таралуы АҚШ пен НАТО күштерінің Ауғанстанға келуімен бір мезгілде басталды. Ауған қоғамында кедейшіліктің бар екенін ескерсек, христиан миссионерлері олардың ойларына оңайырақ әсер етті. Ауғанстанды басып алғаннан кейін негізінен американдықтардың қолында болған аймақтарда есірткінің астрономиялық өскенін көрдік.

Бұл аймақтарда көкнәр өсіру көлемі 40 есеге дейін ұлғайып, ауған халқы арасында нашақорлықтың артуына себеп болды. Ауғанстанда бір миллион жүз мыңнан астам адамның нашақор екені анықталды. Сонымен қатар, Ауғанстанды оккупациялау кезінде Батыстың мәдени тұрпайылығы мен экономикалық проблемаларының әсерінен жемқорлық артты.  

АҚШ-тың Ауғанстанға шабуылынан кейін ондаған және жүздеген БАҚ және аудио-бейне және спутниктік желілер іске қосылды, олар негізінен Батыстың мәдени мүдделеріне сай болды. Ауғанстандағы жаңа телеарналардың көпшілігінің мәдени деп аталатын бағдарламаларына қарап,  ислам ілімдерімен және ауған халқының шынайы және дәстүрлі мәдениетімен айқын қайшы келетін Батыстың либералдық демократия мәдениетін ілгерілеуі  көрінеді.

Бейне және аудио ақпарат құралдары арқылы араласу - Батыстың Ауғанстанда халық мәдениетін жою және бұзақылықты тарату үшін қолданатын айлаларының бірі. Бұл елдің бұқаралық ақпарат құралдарынан бөлек, Американың Ауғанстанға әскери араласуы кезінде қаланың әр бұрышындағы спутниктік арналар мен кинотеатрларда ұятсыз және арсыз фильмдер көрсетілді. Бұл өз кезегінде жастар мен аудиторияға бағытталған. Оның үстіне ірілі-ұсақты базарларда жалаңаш әйелдердің ою-өрнегі салынған CD, бейне таспа, DVD түрінде сатылатын және бағасынан әлдеқайда арзан фильмдер көп.

Анджелина Джоли - ауған қыздарының арасындағы американдық актриса

 

 АҚШ-тың Ауғанстанға 20 жыл ішінде (2001-2021) әскери араласуы осы елдің мәдени және әлеуметтік салаларында көптеген зардаптарға әкелді. Американың Ауғанстандағы 20 жылдық әскери араласуының әлеуметтік-мәдени салдарын әртүрлі өлшемдердегі сауаттылық пен мәдени басқыншылықтың қарқынынан көруге болады. ЮНИСЕФ-тің 2019 жылғы есебінің қорытындылары 3,7 миллион бала мектепке бармайды, оның 60 пайызы қыздар.

Ауғанстанның Білім министрлігі бұл елде 15 жастан асқан 10 миллион адам сауатсыз және олардың саны жыл сайын артып келе жатқанын хабарлады. Ауғанстанда сауатты халық аз болғанымен, бұл елде басып алу кезінде басылып шыққан журналдар мен газеттердің саны таң қалдырды, өйткені бір ғана Кабулдың өзінде 300-ден астам газет-журнал шығарылды. Бұл журналдар мен газеттердің 280-нен астамын шетелдіктер қаржыландырды, олардың барлығы батыстықтардың мақсатына қызмет етті.