Нау 14, 2023 19:11 Asia/Almaty
  • Жыл ұранына арналған (31):   Білімге негізделген экономикадағы инновацияның маңыздылығы

Ислам революциясы жетекшісі хиджра-шамси күнтізбесінің биылғы 1401 жылын «Өнідіріс: білімге негізделген және жұмыспен қамтушы» жыл деп атады.  Бұл жолы білікті және тиімді жұмыс күшінің маңыздылығын талқылаймыз.  

Дүниежүзілік банктің көзқарасы бойынша білім экономикасының тіректерінің бірі – үнемі өсіп келе жатқан жаһандық білімге еніп, оны жергілікті қажеттіліктерге бейімдеп, нарықтық құны бар өнімге айналдыра алатын инновациялық жүйелер. Бүгінде бүкіл әлемде білім мен  инновацияға байлық өндіру мен экономикалық өсудің маңызды көздерінің бірі ретінде көбірек көңіл бөлінуде.

Инновация дегеніміз жаңа идеяны пайдалану. Басқаша айтқанда, жаңа идеяны жасау, дамыту және жүзеге асыру процесі инновация деп аталады. Инновация мен экономикалық өсудің арақатынасына қатысты негізгі ой мынада: инновациялар жеке адамдардың өндірістік әлеуетін арттыру арқылы қоғам өндірісінің өсуін тудырады және экономикалық өсудің күшеюіне әкеледі.  Инновация бәсекеге қабілеттілік пен прогреске кепілдік беретін, одан кейін тұрақты экономикалық өсуге қол жеткізудің негізгі негіздерінің бірі ретінде қарастырылады. Шын мәнінде, инновация компаниялар мен елдердің бәсекеге қабілеттілігін  арттыру арқылы тұрақты экономикалық өсуді қамтамасыз ете алады. Инновация компанияларға нарыққа жаңа өнімдерді шығаруға мүмкіндік береді. Инновация өнімдерді бәсекеге қабілетті етеді және компанияларға өз өнімдерін көбірек нарықтарға шығаруға мүмкіндік береді.  Жаңашылдыққа мән бермеу де экономикалық өсуді тежейді. Көптеген зерттеушілер инновация экономикалық өсу мен даму үшін қажет, ал инновациялар, әсіресе технология саласында еңбек өнімділігін арттырып, экономикалық жағдайды жақсартуға болады деп есептейді. Білімге негізделген экономикада бәсеке негізінен инновацияға қатысты болса, классикалық экономикада бәсеке нарықтағы бағаны төмендетуге бағытталған. Табысқа жетудің негізгі құралы ретінде инновацияны пайдаланатын экономикалар тезірек өсіп, дамиды, ал бәсекелестерімен салыстырғанда айтарлықтай қаржылық көрсеткіштерге ие болған компаниялар барлық салаларда инновацияны күн тәртібіне қойған компаниялар болды.

Әртүрлі елдердегі инновациялар даму деңгейіне қарай әртүрлі жағдайларға ие. Дамушы  елдердегі инновация дамыған елдермен салыстырғанда оның әртүрлі салаларында әлсіз жақтардың болуына байланысты жетіспейді.  Инновациялары бар дамыған елдер, әсіресе технология саласында және технологияны жаңартып отыру арқылы экспорттың жалғасуына, нарықтың  сақталуына және көбірек табыс табуына негіз болады.  Бұл әсіресе әлемдік автомобиль өнеркәсібінде айқын көрінеді. Әртүрлі салаларда, соның ішінде техникалық және дизайнда инновациялар енгізе отырып, әлемдегі ірі автомобиль компаниялары өз өнімдерін әртүрлі  әлемдік нарықтарға экспорттауға және өз нарықтарын сақтауға немесе өз нарықтары мен тұтынушыларының санын көбейтуге тырысады. Осы себепті инновация  ғылымға негізделген экономиканы дамыту мен кеңейтудің маңызды негіздерінің бірі деп айтуға болады.  Бұл мәселеге революция жетекшісі талай рет тоқталып, әр салада жаңашылдыққа бет бұру керектігін үнемі айтып отырды. Ислам  революцияның жетекшісінің ғылымға қайта-қайта мән беруі осы бағытта. Екінші қадам туралы мәлімдемесінде революция жетекшісі былай дейді: «Ислам революциясы елдің ғылым мен технология саласындағы қозғаушы күшіне айналды және осы уақытқа дейін жемісі барған сайын кең таралып келе жатқан өмірлік, экономикалық және азаматтық инфрақұрылымдарды құру болды. Мыңдаған білімге негізделген компаниялар, құрылыс, көлік, өнеркәсіп, энергетика, тау-кен өнеркәсібі, денсаулық сақтау, ауыл шаруашылығы, су және т.б. салалардағы ел үшін мыңдаған маңызды инфрақұрылымдық жобалар, миллиондаған университет түлектері немесе оқитындар, мыңдаған университет бірлігі. елде ядролық отын циклі, дің жасушалары, нанотехнологиялар, биотехнологиялар және т.б. сияқты ондаған ірі жобалар бүкіл әлемде бірінші орында, шикізаттық емес экспорт алпыс есеге, өнеркәсіптік он есеге жуық өсті. бірлік, өнеркәсіп сапасының ондаған есе артуы, құрастыру өнеркәсібінің отандық технологияға айналуы, машина жасаудың әртүрлі салаларында, соның ішінде қорғаныс өнеркәсібінде айтарлықтай көрнектілік, медицинаның маңызды және сезімтал салаларындағы жарқырау және ондағы беделді орын және басқа да ондаған прогресс мысалдары революция елге әкелген сол рухтың, сол қатысудың және сол ұжымдық сезімнің жемісі. Иран революцияға дейін ғылым мен технология өндірісінде нөл болды, өнеркәсіпте құрастыру және ғылымда аудармадан басқа өнері болмады».  Инновацияның маңыздылығына қатысты революция жетекшісі былай дейді: «Біз сөзбе-сөз шығармашылықпен айналысатын қоғамның осы инновациялық легін күшейтуіміз керек». Кезінде жаңашылдықтың маңыздылығын түсінгені соншалық, оны ел қауіпсіздігімен байланыстырды. Діни жетекші былай деді: «Осы бірнеше жыл ішінде мен университеттерге ғылым мен зерттеулер мен инновациялар, бағдарламалық қамтамасыз ету қозғалысы және өндіріс пен университет арасындағы байланыс мәселелеріне баса назар аудардым, өйткені ғылым ел мен халықтың ұзақ мерзімді қауіпсіздігінің тірегі болып табылады».   Революция көсемінің бұл екпініне сәйкес әртүрлі салалардағы  жаңашылдық категориясына көңіл бөлу де күн тәртібіне байыпты түрде қойылды. Инновациялық жүйені құруда университеттер, ғылыми орталықтар мен ғылыми-технологиялық парктер маңызды рөл атқарады. Мохаммад Хоссейн Бехешти, инновациялар және коммерцияландыру жөніндегі вице-президент, ғылым және технологиялар жөніндегі вице-президент: «Технологиялық өнімдерді қолдау керек, бұл ғылым және технология жөніндегі вице-президенттің басым бағыттарының бірі. Қазіргі уақытта елімізде 7735 білімге негізделген компания, 350 технологиялық орталық, 32 технологиялық кампус және 53 ғылыми-технологиялық парктер бар. Жаһандық инновация индексі бойынша Иран 53-ші орынға ие болды және 10 Орталық және Шығыс Азия елдері арасында екінші және жан басына шаққандағы орташа табысы төмен 36 әлем экономикасы арасында үшінші орынға ие болды»,- деді.

1401 жылдың басында жарияланған статистикалық мәліметтерде қазіргі таңда Иранның 13 облысында 16 инновациялық фабриканың   бар екені, елде 46 шығармашылық үйінің іске қосылғаны, басқа 51 шығармашылық үйінің іске қосылуы қарастырылуда деп көрсетілген. Қазір  Иранда 49 ғылыми-технологиялық парк құрылған. Бұл статистика Иран үкіметтерінің әртүрлі салалардағы инновациялар санатына назар аударғанын көрсетеді. Бұл салалардың ішінде медицина бар.  Дәрі-дәрмек өндірісіндегі инновация еліміздің фармацевтикалық қажеттілігінің 97  пайызын өз елінде өндіруге себеп болды, сонымен бірге валютаның кетуіне тосқауыл қойылып, еліміздің экспорттық мүмкіндігі қамтамасыз етілді. Өндірістегі инновациялар ел үшін таяу жылдардағы экономикалық өсуге және жаудың санкцияларының  тиімділігін төмендетуге әкелетіні сөзсіз.