Авраам масқара келісімі (2):  Негізі мен себептері, оған қатысушылар
(last modified Sun, 30 Apr 2023 15:12:28 GMT )
Сәу 30, 2023 21:12 Asia/Almaty
  • Авраам масқара келісімі (2):  Негізі мен себептері, оған қатысушылар

Бұл жолы Авраам ымыраға келу жоспарының негізі мен себептерін  және оған   қатысы бар қоғамдық және қоғамдық емес актерлерді талқылаймыз.


2020 жылдың аяғында арабтар мен сионистік режим арасындағы қарым-қатынастар деңгейінде жаңа өзгерістер орын алды. Араб елдері мен сионистік режим арасындағы қарым-қатынастарды қалыпқа келтіру процесі Біріккен Араб Әмірліктерінен басталды. Авраамның ымыраға келу жоспарына қол қоюымен 2020 жылдың қыркүйегінде Біріккен Араб Әмірліктері мен сионистік режим арасында дипломатиялық қарым-қатынастар мен толық қалыпқа келуге дайындық жұмыстары жүргізілді. Бұл ымыраға келу жоспары ауыл шаруашылығы, туризм, энергетика, қоршаған орта және инновациялар сияқты әртүрлі салаларда ынтымақтастықты көздеді. Бахрейн үкіметі де 2020 жылдың қыркүйегінде Авраам келісіміне қосылды. Осыдан кейін Судан мен Мағриб 2020 жылдың қазан және желтоқсан айларында сионистік режиммен қарым-қатынастарын қалыпқа келтіруге қосылуға дайын екендіктерін мәлімдеді.

2022 жылы Бахрейн мен сионистік режим қарым-қатынастарын дамытудың жол картасы ретінде «бейбітшілік үшін ортақ стратегия» деп аталатынын жариялады. Бахрейн мен сионистік режим ортақ мәлімдемесінде екі жақтың қарым-қатынастарын дамытудың жол картасы болуы тиіс «Ортақ бейбітшілік стратегиясы» деп аталатын 10 жылдық екіжақты жоспарын жариялады. Бахрейн мен сионистік режимнің ортақ мәлімдемесінде былай делінген: «Екі жақ аймақтық қауіп-қатерлер, соның ішінде ядролық қауіп-қатер, лаңкестік әрекеттер, діни экстремизм, кедейлік және әлеуметтік сынақтармен күресу үшін стратегиялық және қауіпсіздік қарым-қатынастарын нығайтуды талқылады. Сондай-ақ, жоғарыда аталған мәлімдемеге сәйкес, тараптар екі елдің мүдделеріне кепілдік беретін бейбітшілік пен гүлденуді орнату үшін екі елдің азаматтық, экономикалық және сауда ынтымақтастығын нығайту жолдарын талқылады».

1979 жылы қол қойылған Кэмп-Дэвид келісімінде бұрын айтылғандай, араб елдері халқының қолдауының жоқтығынан бұл шарт орындалмады, сондықтан «Авраам» келісімінде сионистік режим араб елдеріндегі халықтың пікірін өзіне тартуға тырысты. «Foreign Policy» сараптамалық орталығындағы 2020 жылғы мақалада «Koduvayur» атты зерттеуші былай деген: «Мысыр мен Иорданияның сионистік режиммен 1979 және 1994 жылдардағы бейбіт келісімінің арасындағы айырмашылық Авраам келісімімен нақты және «суық бейбітшілік» және «жылы бейбітшілік» деген екі сөзбен жинақталған. Суық бітімге тек екі жақтың үкіметтері мен басшылары, сионистік режим Мысыр және Иордания арасында ғана қол қойды, бірақ жылы бейбітшілік екі араб және сионистік режим халқының арасында туризм және спорттық қарым-қатынастар арқылы қарым-қатынас орнатуды көздейді. Ослодағы ымыраға келу процесі мен Авраам келісімі арасындағы маңызды айырмашылықтар арасында Осло ымыраға келу процесінде алдымен сионистік режим мен Палестина арасындағы келіссөздер жүргізілуі тиіс болғанын және олар келісімге келгеннен кейін арабтардың да бейбітшілік процесін сионистік режимді бастаумен бастады. Бірақ Авраам ымыраға келу келісімінде Осло келісіміне мүлдем қарама-қайшы жағдай орын алды, яғни аймақтағы араб режимдері Палестина мәселесін қарастырмай, сионистік режиммен қарым-қатынастарын қалыпқа келтіруге тырысты.

Араб елдерінің сионистік режиммен қарым-қатынастарын қалыпқа келтірудегі ықпалды факторлардың бірі – исламдық ояну мәселесі. Аймақтағы диктаторлық үкіметтер исламдық оянудан өздерінің үкімет құрылымының күйреуі қаупін сезінді. Кейбір араб елдерінің билеушілері исламдық оянудан кейін күш тепе-теңдігі Иран Ислам Республикасының пайдасына және оларға қарсы болатынын сезінді. Сондай-ақ ИИР мен қарсыласу осін әлсірету мақсатында Батыс Азия аймағында лаңкестік топтардың құрылуымен аймақтық күштер арақатынасын сионистік режимнің және кейбір реакцияшыл араб елдері пайдасына өзгертуге негіз жасалды. Бірақ лаңкестік топтардың талқандалуы және ДАИШ лаңкестік тобының аумақтық халифатының аяқталуымен Иранның аймақтық қуаты әлсіремес түгіл, Иран Ислам Республикасы мен оның одақтастары лаңкестікпен күресте маңызды рөл атқарғандықтан, Иранның аймақтық ұстанымы мен қарсыласу осі одан әрі нығая түсті. Бұл Батыс Азия аймағының араб үкіметтерінің Иранға  қарсы күштер тепе-теңдігін орнату үшін сионистік режиммен ынтымақтастыққа ұмтылуына себеп болды.

Араб елдерінің сионистік режиммен қарым-қатынастарын қалыпқа келтіруге әсер ететін тағы бір маңызды факторды анықтау үшін елдердің, әсіресе Бахрейннің ішкі жағдайын атап өтуге болады. Бахрейн 2011 жылдан бері халықтық көтерілістің куәсі болды және Бахрейндегі әл-Халифа режимінің ұстанымы шайқалып, оның заңдылығы күрт төмендеді. Райан Бёль, Stratfor сараптама орталығының Батыс Азия мәселелері бойынша сарапшысы: «Бахрейннің Авраам келісімдегі орны өте ерекше, өйткені бұл патшалық оның халқының үлкен бөлігінің көз алдында заңсыз»,- деді. Алайда БАӘ-ден айырмашылығы Бахрейнде сионистік режиммен қарым-қатынастарды қалыпқа келтіру осы режимге наразылықтың артуына себеп болды. Англияның Эксетер университетінің сарапшысы Эльхам Фахро да былай дейді: «1947 жылдан бері Бахрейн халқы өз көшелеріне шығып, Палестина халқына қатысты БҰҰ-ның Палестинаны бөлу жоспары, араб-израиль соғыстары, Израильдің Бейрутты қоршауы және бомбалауы, Газа секторына жасалған шабуыл сияқты барлық оқиғаларда Палестина халқын қолдады».

Бахрейндегі сионистік режиммен қарым-қатынасты қалыпқа келтіруге қарсы шерулер

 

«Парсы шығанағының халықаралық саяси экономикасы» кітабының авторы Кристиан Ульрихтің айтуынша: «Бахрейн өзінің ішкі саясатында әрқашан күшті панарабтық және исламдық тенденцияға ие болды. Арабтар мен сионистік режим арасындағы қақтығыстың алғашқы кезеңдеріндегі Бахрейн халқының наразылықтары және сионистік режиммен қарым-қатынастарды қалыпқа келтіруге байланысты наразылықтар бұл мәселенің Бахрейн азаматтарының әртүрлі топтары арасында жұмылдыру қуатын сақтап қалғанын көрсетеді». Барлық осы сипаттамалармен араб елдері арасындағы қарым-қатынастарды қалыпқа келтіруде бірнеше субъектілер бар екенін айту керек, оның ішінде 4 араб елінің билігі мен сионистік режим, Америкадағы еврей лоббисі, Дональд Трамп және оның командасы, сондай-ақ Сауд Арабиясы. Бұл ретте Дональд Трамп пен Сауд Арабиясы үкіметінің рөлі басқаларға қарағанда үлкен.

Авраам келісіміне қол қоюшылар

 

Сауд Арабиясы Біріккен Араб Әмірліктері мен Бахрейннің араларындағы қарым-қатынастарды қалыпқа келтіруге қатысты сырт көзге үнсіз позиция ұстанып, кез келген ресми түсініктеме беруден тартынды. Осыған қарамастан, Сауд Арабиясының 2022 жылғы көзқарасы, мысалы, ағылшын тіліндегі «Әл-Арабия» арнасының сионистік режимнің премьер-министрі Нетаньяхумен сұхбаты бұл елдің Тель-Авивпен қарым-қатынастарды қалыпқа келтіру үдерісінде басты тарап болғанын көрседеті. Бұл ел Тель-Авивпен қарым-қатынастарды қалыпқа келтіру үдерісінде айналысатын басты тарап болды. Соңғы онжылдықтарда Сауд Арабиясы әртүрлі жолдармен аймақтық күш пен ықпалды арттыру саясатын ұстанды және аймақтық коалиция құру Сауд Арабиясының сыртқы саясатындағы негізгі осьтердің бірі болды. Парсы шығанағы ынтымақтастығы кеңесін құру және одан кейін қарсыласу осіне қарсы қалыпты араб майданын нығайтуға тырысу ең маңызды күштердің бірі болды және болып табылады. Алайда, 2011 жылдан бері араб әлемінде халық көтерілістері басталып, аймақтық дағдарыстар кеңейіп, эр-Риядтың сыртқы саясаттағы агрессивті көзқарасынан кейін Сауд Арабиясының аймақтық коалициялары күшейіп, дамыды.

Сауд Арабиясы мен сионистік режим арасындағы қарым-қатынастар

 

Көптеген сарапшылар Сауд Арабиясының коалиция құруын ең алдымен аймақтағы Иранға және қарсыласу осіне қарсы жеңіліс сезіміне негізделген деп санайды. Сараптамалардың көбі Сауд Арабиясы сионистік  режиммен қарым-қатынастарын қалыпқа келтірудің салдары туралы алаңдағандықтан, Бахрейн мен БАӘ арасындағы осы режиммен қарым-қатынастарды қалыпқа келтіруді қолдады және осы мәселеде маңызды рөл атқарды деп көрсетеді.

Осының барлығымен бірге, Израиль режимі аймақтағы стратегиялық қақтығыстардан құтылуға тырысуда. Қарсыласу осінің әсіресе Ливан мен Сириядағы саяси мүмкіндіктері жоғары болғандықтан аймақтағы стратегиялық қақтығыстардан құтылуға тырысуда.

Иран мен ислам әлемінің бірінші дұшпаны ретінде Израиль режимі қарсыласу осінің, әсіресе Ливан мен Сириядағы саяси мүмкіндіктерінің жоғары болуына байланысты Палестина ісіне опасыздық жасаған кейбір араб ымырашыл елдеріне жақындай отырып, теңгерім орнатып, аймақтағы стратегиялық қақтығыстардан құтылуға және өзінің күдігімен Ираннан жеңілдік алуға жағдай жасауға тырысуда.