Әлемде босқындар санының жаңа рекорды тіркелді

Әлемдегі босқындардың соңғы жағдайына тоқталамыз.

Біріккен Ұлттар Ұйымы «Әлемнің қазіргі жағдайына қарсы айыптау» деп атаған есебінде бұрын-соңды болмаған босқындар санына алаңдаушылық білдірді. Осы есеп бойынша әлемде кем дегенде 110 миллион адам соғыс пен ішкі қақтығыстар сияқты әртүрлі себептерге байланысты үйлері мен тұрғылықты жерлерін тастап кетуге мәжбүр болды. Судандағы жақында болған азаматтық соғыс жағдайында көптеген отбасылар үйлерін тастап кетуге мәжбүр болды, бұған дейін Ресей мен Украина арасындағы соғысқа, сондай-ақ Ауғанстандағы жағдайға байланысты босқындар мәселесі күрделі құбылысқа айналды. БҰҰ Босқындар ісі жөніндегі Жоғарғы Комиссары өзінің жылдық есебінде былай деп мәлімдеді: «Тұрғылықты елінен қашқан босқындардың немесе өз елінде қоныс аударған адамдардың жалпы саны ешқашан мұндай дәрежеде өскен емес».

БҰҰ жанындағы бұл ұйым өткен жылдың соңында (2022) босқындар немесе баспана іздеушілер санын 108 400 000 адам деп жариялады. Бұл көрсеткіш 2021 жылдың соңындағы босқындар мен баспана іздеушілер саны бойынша дайындалған статистикадан 19 миллион жүз мың адамға көп, бұл бұрын-соңды болмаған өсімді көрсетеді.

БҰҰ есебіне сәйкес, Судандағы екі қарсылас топ арасындағы азаматтық соғыс мамыр айында босқындар мен қоныс аударғандардың жалпы санының шамамен 110 миллионға жетуіне себеп болды. БҰҰ Босқындар ісі жөніндегі Жоғарғы комиссарының басшысы Филиппо Гранди Женевада өткен баспасөз мәслихатында босқындардың қазіргі жағдайына тоқталып, өткен жылмен салыстырғанда босқындар санының артқанына өкініш білдіріп: «Бізде жанжал, қудалау, кемсітушілік және зорлық-зомбылық сияқты әртүрлі себептермен үйлерін тастап кеткен 110 миллион адам бар.   Көбінесе басқа мотивациялармен, әсіресе климаттың өзгеруінің әсерімен араласып, олар тұрғылықты жерінен қашып кетті.

БҰҰ ұсынған статистикада тек 2022 жылға дейін барлығы 35 300 000 босқын мен 62 500 000 жер аударылған адам есептелген. Сонымен қатар дүние жүзінде халықаралық қолдау мен көмекке аса мұқтаж 5 миллион төрт жүз мың босқын мен 5 миллион екі жүз мың қоныс аударған адам туралы да айтылады.

БҰҰ Босқындар істері жөніндегі Жоғарғы Комиссары бұл адамдардың барлығы дерлік барлық жерде пана іздеушілермен қарым-қатынас жасауда «жаман ортамен» кездесетінін ескертеді. Филиппо Гранди саясатты реформалау қажеттігіне тоқталып, Еуропа, Ұлыбритания және Америкада  баспана іздеушілер үшін есіктердін ашық қалатынын айтты. Бұл арада Гранди Лондонның Руандаға баспана іздеушілерді жіберу жоспарын атап өтіп, былай дейді: «Пана іздеушілер түрмеге жабылмауы керек. Баспана сұрау қылмыс  емес».  Ол сондай-ақ АҚШ-тың баспана іздеушілерге қысым көрсетудегі иммиграциялық саясатына  алаңдаушылық білдірді.

Біріккен Ұлттар Ұйымының Босқындар істері жөніндегі Жоғарғы Комиссарының  басшысы: «Оның басшылығындағы мекеме, Халықаралық Қызыл Крест комитеті сияқты көптеген басқа гуманитарлық ұйымдар сияқты, биылғы жылы жаһандық экономикалық жағдайлар мен инфляцияға байланысты «бар қажеттіліктерге жауап беру үшін жақсы қаржылық жағдайға ие емес»,- деп сөзін жалғастырды. Бұл есепте Түркия (3,6 миллион  босқынмен), Иран (3,4 миллион), Колумбия (2,5 миллион), Германия (2,1 миллион) және Пәкістан (1,7 миллион) ең көп  баспана іздеушілер қоныстанған елдер ретінде аталды.  

БҰҰ әлемде босқындар мен баспана іздеушілер санының бұрын-соңды болмаған өскені туралы есеп береді, ал халықаралық қауымдастық, әсіресе босқындар мен босқындардың негізгі мекені болып табылатын Еуропа және Америка елдері олардың өмірлік маңыздылығына тиісті мән бермей отыр. Сондықтан БҰҰ-ның Босқындар ісі жөніндегі Жоғарғы Комиссары Батыс елдерінен иммиграциялық саясаттарын қайта қарауды және баспана іздеушілерге қатысты шектен тыс қатаңдықтарды қайта қарауды сұрады. Әрине, конвенциялардың, тіпті Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясының әртүрлі баптарында үкіметтер мен елдердің босқындар мәселесіне назар аударуы қажеттігін атап өткен жөн. Сондықтан иммигранттар мен босқындарға көмектесуден тартынбау және олардың гуманитарлық міндеттемелерін орындау және  Халықаралық Қызыл Крест ұйымының гуманитарлық рухын олардың мінез-құлық үлгісіне айналдыру барлық үкіметтердің міндеті.

2000 жылы мақұлданған БҰҰ-ның Мыңжылдық Декларациясының   тармағының бірі әлсіз адамдарды қорғауға баса назар аударады және  адамдардың қайғы-қасіретін азайтуға күш салу керек және  олар қайтып оралуы үшін оған қажетті кез келген көмек пен қолдауды көрсету керектігі  көрсетіледі. 1948  жылғы Адам құқықтарының жалпыға бірдей  декларациясының 14-бабы босқынға әртүрлі және қорқынышты қауіптерге қарсы әлемнің басқа елдерінен пана іздеу құқығын  берді.  Сол сияқты, 1966 жылғы Экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы халықаралық пактінің 11-бабында осы пактіге қатысушы барлық елдер азаматтардың жағдайын жақсарту үшін жеткілікті азық-түлік пен баспанамен қамтамасыз етуге міндеттенетінін белгіледі. Бұл – 1996 жылғы «Адамдардың қоныстануы жөніндегі Ыстамбұл дүниежүзілік конференциясының Декларациясы» халықаралық саммиттің күн тәртібіне қойылды. Яғни мегаполистердің кеңеюіне бет алған қазіргі өркениетті әлемде барлық адамдар үшін тұруға қолайлы орынға ие болу және елді мекендер арқылы тұрақты дамуға қол жеткізу.

1996 жылы Стамбұлда өткен Дүниежүзілік елді мекендер конференциясының декларациясының бесінші тармағында  адамдардың қоныстануы жаһандық процесс және үкіметтер мигранттар мен климаттық босқындардың  кедейлік пен осы халыққа немқұрайлы қарауы мүмкін осал адамдардың қатарында болуы фактісін қабылдауы керек екенін атап көрсетеді. Шекараның тікенек сымының арғы бетінде жатқан жаралылар ертеңгі күнге үреймен қарап отыр, бұл адамгершілікке жатпайды.

«Босқындар мен баспана іздеушілер құбылысына қатысты кейбір адамдардың өз елдері мен тұрғылықты жерлерін тастап, өмірін жалғастыру  үшін жаңа бағыттарды табуына не себеп болды?»  деген сұрақ туындайды.  Азаматтық соғыстың орын алуы, шетелдік оккупация, гиперинфляция мен ашаршылық, климат пен ауа-райының өзгеруі сияқты экономикалық мәселелер, сондай-ақ жақсы өмір сүруге тырысу баспана іздеушілердің туған елін тастап кетуінің негізгі себептерінің бірі болып табылады. Әрине, соңғы жиырма жылда  Батыстың, соның ішінде АҚШ-тың Батыс Азия аймағындағы гегемониялық саясаты аймақтың кейбір елдерінен, соның ішінде Сирия мен Ауғанстаннан босқындар тасқынының таралуына ықпал еткен факторлардың бірі болды. Грекиядағы әлеуметтану профессоры, дін және әлеуметтік мәселелер бойынша сарапшы Джордж Мастакис иммигранттардың проблемалары мен Грекия мен басқа да Еуропа елдеріне мәжбүрлі түрде баруының себебіне тоқталып, былай деді: «Батыстың ислам елдеріндегі соғыс ашуы Таяу Шығыс аймағының көптеген азаматтарын үйлерін тастап, Грекия сияқты  елдерге пана іздеуге мәжбүр етті.

Бұл қалаусыз миграцияны тоқтатудың жалғыз жолы Батыстың соғыс ашуын тоқтату және лаңкестік топтарды қарусыздандыру деп жариялап: «Батыс елдері лаңкестік топтарға қолдау көрсетуді тоқтатып, Таяу Шығыс  елдерінің халқы өз болашағын еркін шешуге мүмкіндік беруі керек».