Лувр дилерлері Ираннан не ұрлады?
ParsToday - Бүгінде Париждегі Лувр мұражайында сақталған ежелгі ирандық артефактілердің көпшілігі Иранның саяси әлсіздігі кезінде археологиялық қазба жұмыстары, күмәнді сатып алулар мен сатулар, кейде тонаулардың нәтижесінде шетелге әкетілді.
Иранның көне жәдігерлерін батыс мұражайларына, әсіресе Париждегі Лувр мұражайына беру мәдени мұра және халықаралық құқық саласындағы маңызды мәселе болып табылады. Ежелгі Иран өркениеттерін бейнелейтін бұл артефактілер елден белгілі бір жағдайларда, көбінесе саяси әлсіздік және тиісті қорғау заңдарының болмауы кезеңінде шығарылған.
19 және 20 ғасырларда көптеген батыс шенеуніктері Ираннан ежелгі заттарды алып кету немесе ұрлау үшін дипломатиялық ықпалды, қазба жұмыстарына рұқсаттарды және ғылыми қорғауды пайдаланды. Ирандағы, әсіресе Қаджар мен Пехлеви кезеңдеріндегі құқықтық және реттеуші құрылымдардың әлсіздігі артефактілердің заңсыз экспортталуына ықпал етті.
Ахеменид дәуірінің ең танымал артефактілерінің бірі Дарий I сарайының астанасы Сузаның (Оңтүстік Иран) ежелгі орындарынан Париждегі Лувр мұражайына ауыстырылды. Иранның оңтүстік-батысындағы ежелгі өркениеттерден қалған сына жазу тақтайшаларын қоса алғанда, эламит және аккад жазулары да Лувр мұражайына ауыстырылды.
Ахеменид сарайының көркемдік және әскери шеберлігін көрсететін Ахеменид садақшыларының барельефтері ежелгі Иран тарихының ұрланған туындыларының қатарында болды.
Луврдың ирандық бөлімі ежелгі иран өркениетінің қазынасы болып табылады, ол мақтаныш көзі болғанымен, мәдени мұраға немқұрайлы қарау кезеңдерін және шетелдік державалардың ықпалын еске салады. Бүгінде бұл туындыларды Иранға қайтару туралы пікірталастар жүріп жатыр, бірақ оларды жүзеге асыру үшін халықаралық деңгейде саяси және құқықтық ерік-жігер қажет.
Халықаралық құқық тұрғысынан алғанда, ежелгі заттарды ұрлау және сату ұлттардың мәдени мұрасын ауыр түрде бұзу болып саналады және халықаралық құқықтық шеңберлерде жазаланады.
1970 жылғы ЮНЕСКО конвенциясы мәдени құндылықтардың заңсыз айналымы мен тасымалдануының алдын алу туралы ең маңызды халықаралық құжат болып табылады. Ол елдерден ежелгі заттардың заңсыз экспортына жол бермеуді және егер анықталса, оларды шыққан еліне қайтаруды талап етеді.
Ресми келісімшарт болмаған кезде де, ұлттардың мәдени мұрасын құрметтеу және оны тонауға жол бермеу қағидаты халықаралық норма ретінде қабылданды. Иран 1970 жылғы ЮНЕСКО конвенциясына қол қойған және соңғы жылдары Интерпол мен ЮНЕСКО-мен ынтымақтастықта кейбір артефактілерді қайтаруға қол жеткізді.
Берілген артефактілердің көпшілігі Лувр, Метрополитен және Британ мұражайы сияқты батыс мұражайларында сақталған, ал оларды қайтару заңды қиындықтарға тап болады. Иран және басқа да елдер тарихи артефактілерді қайтару үшін күш салды. Бұл әрекеттер қазір халықаралық құқық тұрғысынан ұлттардың мәдени мұрасын бұзу болып саналады.
Батыс билігінің Иранның көне жәдігерлерін ұрлаудағы немесе берудегі рөлі саяси ықпалдың, дипломатиялық қарым-қатынастардың және ғылыми қанаудың үйлесімінен тұрды. Бұл процесс Иранның мәдени мұрасына қауіп төндіріп қана қоймай, сонымен қатар 20 ғасырдағы мәдени отаршылдықтың үлгісі болып табылады. Бұл тарихты қайта қарау және халықаралық құқықтық шараларды қолдану ұлттардың құқықтарын жүзеге асыруға бағытталған қадам болуы мүмкін.
Иранның көне жәдігерлерін шетелге тасымалдау 20 ғасырдағы мәдени отаршылдықтың үлгісі болып табылады, ол тек ұлттық мұраға қауіп төндіріп қана қоймай, сонымен қатар ұлттардың тарихи ерекшелігіне де әсер етті.
