Иранның атақты философы: Бізде ақылдан жоғары нәрсе жоқ, Құранның бәрі ақылға сәйкес келеді

ParsТoday- Иранның атақты философы, профессор Ғұламхұсейн Ибрахими Динани бүгінгі күннің адамдық мәселесі – адамдардың өз нәпсілеріне көбірек еріп, білгендерін жасыруында дейді.

ParsТoday ақпарат агенттігінің хабарлауынша, IQNA ақпарат агенттігі Иранның белгілі философы және данышпаны доктор Ғұламхұсейн Динанимен «Даналық пен философия» күнінің уәжіне байланысты сұхбат жүргізді. Біз сұзбаттан үзінді  ұсынамыз.

Ұстаз Динани бұл әңгімеде парасаттылық патшайымы, білу мен қалау арасындағы қайшылық, парасаттылық ережесіне негізделген өмір, Құрандағы хикмет, этика мен хикмет, жақсырақ және көбірек түсінуге тырысу, парсы әдебиетіне көмектесу және басқа тақырыптар туралы айтты.

Ұстаз, сөзіңізде Құрандағы хикмет ұғымы, Құранның хикмет кітабы екендігі талай рет айтылды. Осы тұжырымдама туралы аздап түсіндіріп берсеңіз.

-         Мұсылмандардың қасиетті Құран Кәрім илаһи хикметтерге толы. «Һуд» сүресі келесі аятпен басталады: «Әлиф Ләм Ра. Бұл аяттары бекітілген бір Кітап. Сонсоң аса дана, толық білуші тарапынан ашық баян етілген». Бұл аят, Құранның басқа да көптеген аяттары сияқты, ақылға назар аудартады. Философия – ақылды білдіреді. Құран аяттарында барлығы ақылға сәйкес келеді. Дүниеде ақыл-парасаттан күшті әрі биік ұстанымымыз жоқ.

Осы анықтамамен қазіргі адам неге кейде және анда-санда өзінің мінез-құлқы мен іс-әрекетімен ақыл-парасаттың алшақтауын тудырады?

-         Иә, солай; Мәселе мынада: адамдар кейде есін жоғалтып, өз қалауларына көбірек назар аударады. «Білу» мен «қалау» арасында қайшылық әрқашан болатынын ескеруіміз керек. Адамның қалауы, білімі болады. Адамдар өз нәпсілеріне көбірек еріп, білгендерін жасырады. Бұл адамның қателігі. Діни әдебиеттерімізде «адамгершілік пен хикмет» тақырыбы бірге жүріп, «данышпан» деп илаһи сипаттарға сенуші деп айтамыз... Иә, бұл да ақыл талабы. Хакім, өйткені оның даналығы бар және түсінеді; Ол Алланы және Алланың сипаттарын біледі деген сөз.

Ал философ «данышпан» болмауы мүмкін бе?

-         Жоқ, мүмкін емес. Философ – грек сөзі, Хаким – ислам сөзі. Екі сөз тең. Даналықты білу өте қиын. Фило мен София грек тілінен аударғанда даналықты сүйетін дегенді білдіреді. Біз даналықты сүюіміз керек, бұл түсінуді сүюді білдіреді. Құлшылықта да солай, жақындай түсеміз.

Жақындау нені білдіреді?

-         Бұл жақындап келе жатқанымызды білдіреді. Ол түсінуге барған сайын жақындап келеді; Кез келген категорияға түсініксіз жағынан келу мүмкін емес.

Білімге, түсінуге құштарлық сатысына жету үшін, сіздің ойыңызша, қандай жеке әрекеттерді орындау керек?

-         Біз өзімшілдікпен және абайсызда және күнделікті қалаулармен босқа күресуіміз керек. Бұл ненің орынды екенін ойлану, көру дегенді білдіреді. Түсінбесек шариғатпен амал етейік. Адамдардың бәрі парасатты емес және ақылға онша мән бермейді. Бұл жағдайда Алла Тағала: «Заңға бағын» деген.

Құрметті дін ұстазы! Жаңа адамның интеллектуалдық ұйымдаспауын, басқаша айтқанда, ақыл-ойдың қажеттілікке пайда әкелу үшін үздіксіз көшуін қалай тежеу ​​керек?

-         Парасат қателеспейді, ақылдан қалау басым. Адам дүниеде бір нәрсеге қамалып, ақыл-ойы таза емес. Адамда ақыл мен нәпсі бар, сонымен бірге ақша, лауазым мен мәртебе қалайды және мыңдаған қасірет бар. Бұларды нәпсі деп атаймыз, нәпсі ақылдан басым. Егер біреу ақылды болса, ол нәзіктіктен ақылды артық көреді. Шариғатпен жүруді түсінбесе де, шариғат оған жол көрсетті.

Шариғат бұл мәселеге байланысты нақты не дейді?

-         Шариғат бізге дұрыс ағымдағы істерді үйретеді. Намаз оқу, ораза ұстау, ұрлық жасамау, жамандық жасамау, т.б бұлар шариғаттың бұйрығы.

Олай дейтінім, адам өмірінің жолын көрсететін шариғаттың хикметке мән берудің маңызы қандай?

-         Хикмет мынада: өзің барлық шындықты білмейсің, шариғаттың нұсқауларын орында. Яғни, Алла Тағала Ислам пайғамбары (с.ғ.с.) арқылы бізге шындықты көрсетті.

Фараби – алғашқы мұсылман философы және Ирандағы даналық пен философияның күні осы ұлы философтың танылуынан басталады. Иранның ұлы данышпандарының бірі ретінде Фараби мәтіні сияқты бірінші қолданылған философиялық мәтіндерді зерттеуге қандай кеңес бересіз?

-         Фараби – ұлы философтардың бірі. Фараби мен Ибн Синаның дүниеде теңдесі жоқ. Бүгінгі философтар бос сөзді айтады. Ең үлкен сөздерді Фараби айтқан. Фараби ұлы философ болған. Сол сияқты Ибн Сина да ұлы философтардың бірі. Бұл үлкендердің сөзін мұғаліммен бірге дұрыстап оқу керек. Бұл сөздерді ережесіз түсіну де мүмкін емес.

Жаңа әлемдегі заманауи адам өзі үшін жаңа білім өрісін жасады ма?

-         Иә, ол пайдасыз білім жасады! Яғни тиімсіз ақпарат. Ақпарат білімнен түбегейлі ерекшеленеді. Ақпарат таңнан кешке дейін көрнекі, дыбыстық және электронды құралдар арқылы бізге жетіп, адамның санасын толтырып, оның тереңдігін азайтады. Мұндай ақпаратпен адам ешқашан бай және терең болмайды. Ежелгі философтар уақыт тауып, ойланып, тереңдеп кетті, бірақ бүгінгі күні олай емес. Көптеген маңызды емес ақпарат бізге жетеді, әсіресе ұялы телефон адам баласына бұл апат әкеледі.

Бұл дүниеде не істеу керек?

-         Мен «не істеу керек» екенін айта алмаймын. Егер біреу шындықтың адамы болса, күнделікті өмірге араласпаңыз деп кеңес бере аламын. Терең философиялық кітаптарды оқыңыз. Ислам философиясы бойынша курс жаздым, оқыңыз. Ислам әлеміндегі философиялық ойдың тарихын мұқият оқып шығыңыз және сізде қандай да бір мәселе бар ма деп сұраңыз. Жаңа дүниенің өз талаптары бар, өйткені «техника» мен «өндіріс» алға шықты, бірақ «ой» алға баспады.  Ақпарат көбейді және тыныштық азайды.

Парсы поэзиясы мен әдебиетінің шыңдарымен бірге болған философ ретінде осы күндері оқуға шыдамай отырған біз ирандықтардың интеллектуалдық және мәдени тереңдеуінде парсы әдебиеті қандай рөл атқара алады деп ойлайсыз?

-         Парсы әдебиеті бұл жолда үлкен көмекші болған және әлі де көмекші болып келеді. Иран жазушылары әрқашан адамдық ақыл-кеңестерге қызмет етті. Саади даналық пен өнегелі ойларға толы, Гүлстан бір жағынан, Бостан бір жағынан. Хафиз – руханият теңізі. Әрине, Хафизді түсіну оңай шаруа емес екенін білуіміз керек. Хафиздің сөзін түсінетін адам болса, ол айқын жолға жеткен. Бұл тақырыптарды мұқият, шыдамдылықпен және мұқият оқу керек. Күнделікті ақпарат бізге пайдалы емес.

Сөз соңында жұртшылықтың назарында, ерекше ілтипатқа ие болған атақты данышпан ретінде ақыл-кеңес айтсаңыз

-         Менде барлығына ыңғайлы болатындай сөз жоқ. Дана сөздері талғамына сай болу үшін адам ақиқатқа шөлдеу керек. Шындыққа шөлдеп, шындықты табыңыз. Әдебиетіміз білімге толы, шындыққа шөлдеу керек. Мен бір нүктені айтып, бәрі келісетіндей емес.