Әлемдегі долларсызданудың үдеуіне көзқарас. Доллар АҚШ-тың ең маңызды қаруы

Елдердің АҚШ-тың біржақты саясаттарымен күресу талпыныстарынан кейін доллар Иран мен Ресейдің транзакцияларынан шығарылды. Иран Ислам Кеңесінің төрағасы Мұхаммад Бақер Қалибаф Иран мен Ресей арасындағы барлық сауда-саттықтың долларсыз жасалатынына тоқталып: «Транзакцияларда долларды алып тастаудың себебі АҚШ-тың біржақты саясатына қарсы тұру болып табылады»,- деді.  

Соңғы жылдары жаһандық транзакциялардағы долларсыздандыру саясаты туралы әлемнің көптеген елдері, әсіресе АҚШ-тың қатаң қаржылық санкцияларына ұшыраған елдер ойлануда.

Parstoday хабарлауынша, осыған байланысты әлемнің әртүрлі аймақтарындағы көптеген елдер басқа валюталарды алдымен екі ел арасындағы транзакцияларда, содан кейін кеңірек деңгейде пайдалануды қарастырған.

Баскаша айтқанда, АҚШ-тың долларды қаржылық қару ретінде қолдануы долларсыздану саясатын жеделдетіп, көптеген елдердің балама валютадағы инвестициясын әртараптандыруға қосылды. Украина соғысы басталғаннан кейін АҚШ-тың Ресейге қарсы санкциялары көптеген елдердің долларға тәуелділігін азайтуға бағытталған қозғалысын жеделдетті.

Долларсыздану салада ынтымақтасу үшін әртүрлі экономикалық топтар құру

Елдер арасындағы аймақтық ынтымақтастықты жеделдету және арттыру және долларсыздану саясатын жүргізу мақсатында соңғы жылдары көптеген одақтар мен экономикалық топтар құрылып, өз операцияларында балама валюталарды қолдануға тырысты.

Осы орайда АҚШ долларын барлық қаржылық және коммерциялық операцияларынан алып тастауға негізделген Еуразиялық экономикалық одаққа мүше елдерді атап өтуге болады. БРИКС тобына мүше елдер де операциялардан долларды алып тастауды көздеп отыр. Бұл топты құрудың ең маңызды мақсаттарының бірі ретінде транзакцияларда долларды ауыстыру саясатын жүргізу болды, жарияланған статистикаға сәйкес, қазіргі уақытта Ресей мен Қытай өздерінің экономикалық алмасуларының 70% -ын ұлттық валюталармен жүзеге асырады. Латын Америкасында Бразилия долларсыздандыру қозғалысын ұстанады, БРИКС-тің тағы бір мүшесі Оңтүстік Африка Африка континентінде мұндай көзқарасты белсенді түрде жүргізіп, алға жылжытуда. Ресей мен Иран да саудада долларды жойды.

Халықаралық саудадағы доллар үлесін азайту

Халықаралық валюта қоры жариялаған валюталық резервтердің ресми валюталық құрамы туралы мәліметтерге сәйкес, доллардың әлемдік резервтегі үлесі 2003 жылғы 66 пайыздан соңғы жылдары шамамен 58 пайызға дейін қысқарды.

Осыған байланысты Халықаралық валюта қорының басшысы Кристалина Георгиева қазіргі уақытта әлемде АҚШ долларының құнсыздануы байқалып жатқанына назар аударып: «Соңғы жылдары долларға тәуелділікті азайту қозғалысы қарқын алды, өйткені әртүрлі елдер Америкаға экономикалық тәуелділігін тоқтатуға ұмтылуда. Американың долларды елдерге қысым жасау, қаржылық және саяси санкциялар қолдануы әрқашан Ақ үйдің халықаралық аренадағы саясаттарының бірі болды. Бұл саясатты әсіресе соңғы жылдары Америка саясатының жүзеге асуына сәйкес елдерге қысым жасау үшін пайдалануы көп елдің доллардан бас тартуына себеп болды.   Осы тұрғыда америкалық банк стратегі Майкл Хартнетт біраз бұрын ескерткен болатын: "Долларды қаруға айналдыру оның рейтингін төмендетуге әкелуі мүмкін". Енді долларға тәуелділікті азайту саясатын Америка Құрама Штаттары да жоспарлап отыр.

Жақында Франция президенті Эммануэль Макрон Еуропа доллардың экстерриториалдылығына тәуелді болмау керек, ал стратегиялық тәуелсіздіксіз Еуропа тарихтан жойылып кету қаупі төнетінін ескертті.

Доллардан керісінше юаньның нығаюы

Қазіргі уақытта халықаралық саудада қолданылатын маңызды валюталардың бірі Қытай юаны болып табылады. Қазіргі уақытта Ресей мен Қытай арасындағы сауданың негізгі бөлігі юаньмен жүзеге асырылады.

Осыған байланысты Sputnik сайты Ресей премьер-министрінің орынбасары Алексей Орчукке сілтеме жасаған баяндамасында: "Ресей мен Қытай арасындағы тауар айналымының көлемі 92 пайызға артып, сауда келісімдерінің басым бөлігі екі елдің ортақ валютасы – ресей рублі мен қытай юанін қолдану арқылы реттелді",- деп мәлімдеді. Осы есеп бойынша екі елдің сауда балансы ұлғаюын жалғастыруда және 2023 жылы 26 пайыздан астам өсіммен 240 миллиард доллардан астамға жетті.

Ли Ти Ван, халықаралық мәселелер бойынша сарапшы былай деді: «Аймақтық ынтымақтастықты дамытудың бір көрсеткіші – бұл ұлттық валюталарды пайдалану Қытай бұл салада көшбасшы болып табылады және коммерциялық операцияларда ұлттық валюталарды пайдалану туралы келісімдерге ие».

Де-долларизация жалғасуда

Дүниежүзілік сауданың үлкен бөлігі әлі де доллармен жүргізілсе де, Вашингтон мұны қарсылас және жау елдеріне соққы беру үшін қысым тұтқасы ретінде пайдаланса да, бұл мәселе қазір Вашингтон үшін күрделі сынаққа айналды.

Елдердің валюталық қоржынының диверсификациясымен әлемде доллардың үстемдігі аяқталады. Американың қуатын төмендететін мәселе. Сондықтан көптеген отандық сарапшылар Вашингтонға долларды құрал ретінде пайдаланбауды ескертті.

Қаржы сарапшысы Аласдейр Маклеуд былай дейді: «Америка долларды қару ретінде пайдаланады. Америка халықаралық қаржы жүйесінде әлі долларға балама жоқ екенін біледі, сондықтан бұл мәселені пайдаланады».

Америкалық тарихшы және Гарвард университетінің тарих профессоры Ниал Фергюсон осыған байланысты былай деп ескертті: "Америка бұрын Испания, Франция және Англияда бастан кешкен әлемде артықшылықтың құлдырауымен бетпе-бет келді".