Америка әлемдегі көп полярлы тәртіпке алаңдайды / Ресей, Қытай және Иранның американдық емес тәртіпке күш салуы
Ресей пікірінше, Батыс әділ және тұрақты көпполярлы әлем тәртібін құру әрекеттеріне қарсылық білдіреді.
Қырғи қабақ соғыс пен біржақтылық саясатының сәтсіздігінен сабақ алған әлем жаңа халықаралық жүйеге өтуде. Parstoday агенттігінің хабарлауынша, зерттеулер осы аралықта Батыс пен әсіресе АҚШ-тың әлемнің көпполярлы жүйеге қосылуына жол бермеу үшін бар күш-жігерін жұмсағанын көрсетеді.
Басқа жағынан, Ресей, Иран және Қытай басшылары, сондай-ақ Бразилия мен Үндістан сияқты басқа да дамып келе жатқан елдер жетекшілері көпполярлық тәртіпке ұмтылуларын білдірді, тіпті Американың негізгі одақтастары да бұған назар аударды. Бұл туралы Ресейдің Америкадағы елшісі Анатолий Антонов неміс Шиллер институтына арнаған мақаласында: «Ресей БҰҰ Жарғысы мен мемлекеттің егемендігінің теңдігі қағидасына негізделген неғұрлым әділ және тұрақты көпполярлық тәртіп құруды қолдайды»,- деп жазды.
Антоновтың айтуынша, бұл тәсіл халықаралық қауымдастықтан көбірек қолдаушылар табуды жалғастыруда және елдер отаршылдық қалдықтарын жоюды қалайды.
Бұл ресейлік дипломат: «Батыс тобы әлі де бұл талпыныстарға қарсылық танытып, «билікті бақылауды» өз қолында ұстауға және басқалардың «тағдырының иесі» мәртебесін сақтауға тырысады», - деп баса айтты.
Жақында Санкт-Петербургте өткен БРИКС-тің 10-шы Парламенттік ассамблеясында Ресей президенті Владимир Путин: «Күштердің нақты тепе-теңдігін, жаңа геосаяси, экономикалық, демографиялық шындықтарды қамтитын әлемдік тәртіпті қалыптастыру көп жағынан күрделі және қиын процесс екенін жақсы түсінеміз».- деді.
Путиннің айтуынша, БРИКС мүшелері мен басқа да дамушы елдердің күш-жігері әлемнің басқарушы элитасы немесе алтын миллиард деп аталатын күшті қарсылыққа тап болды.
Бір анық нәрсе – Америка бастаған Батыс бір полярлы әлемде халықаралық құқық қағидаттарына қарсы күш қолдану, біржақты санкциялар, сауда заңдарын таңдап қолдану және халықаралық аренада елдерге қатысты бопсалауды қолданады.
Жалпы, АҚШ басшыларының көпполярлы әлем туралы оң пікірі жоқ, алпауыт державаның шексіз мүмкіндіктері мен ләззатына басымдық беріп, өздерінің даусыз үстемдігінен бас тартуды қаламайды.
1991 жылы Джордж Буш әкімшілігі әлемнің кез келген жерінде тең дәрежедегі бәсекелестердің пайда болуына жол бермеуге тырысатын қорғаныс құжатын жасады, сонымен қатар, келесі жылдары республикашылдар мен демократтар жариялаған ұлттық қауіпсіздіктің басқа стратегиялық құжаттары жаһандық бәсекелестердің пайда болуын растау арқылы американдық үстемдікті сақтау қажеттілігін көрсетеді.
Осыған байланысты «National Interest» журналы өз баяндамасында былай деп ескертті: "Америка Құрама Штаттары билік либералдық идеалдардың орнын алатын әлемге дайындалуы керек, ал Батыс Қытай сияқты мемлекеттермен және оның жаһандық тәртібіне үлес қосқан орта державалармен үйлестіре отырып, халықаралық тұрақтылықты сақтаудың жаңа ережелерін тұжырымдауы керек".
Әрине, бұл мәселе әлеуметтік желі қолданушыларының да назарынан тыс қалған жоқ, мысалы, Милад Азизи қолданушысы X, әлемнің көп полярлы әскерге қарай қозғалысына сілтеме жасай отырып, былай деп жазады:
"Жақында әлемде дамып келе жатқан және дамыған державалар түріндегі көпполярлы жүйе орнайды. Батыс Азиядағы, Шығыс Еуропадағы және әлемнің басқа бөліктеріндегі соңғы оқиғалар үкіметтердің қазіргі жүйені басқаратын гегемонға тәуелділігін өзгертті және жаңа және дамушы елдер үшін көпжақты тәуелділіктер тудырды".
Батыстық тәртіпті бұзып, көпжақты тәртіпке көшу саласындағы негізгі ойыншы ретінде танылған державалардың бірі – Иран.
Сайед Аббас Ахмади есімді X желі қолданушыларының бірінің айтуынша, Иран көп полярлы әлемнің державаларының бірі болып табылады. Ол былай деп жазды:
"Америка жаңа әлемдік тәртіптегі өзгерістердің басталғанын қаламайды, ал екінші жағынан американдық диктатураның жалғасуы әлем үшін қымбатқа түседі. Бір полярлы әлемді қандай да бір жолмен ақтау мүмкін емес. Иран жаңа көпполярлы әлемдегі жаһандық державалардың бірі болуды таңдады".
Тағы бір қолданушы X парақшасында аймақтағы Иранның күшін және Батысты кері кетуін еске түсіріп:
"Американың бірте-бірте және салыстырмалы түрде құлдырауы, Ауғанстаннан шығарылуы, Ресейдің тізе бүкпеуі және БРИКС-тің пайда болуы және бір сөйлеммен айтқанда, көпполярлы әлем қалыптасып жатыр. Бір полярлы дүниетаныммен біз стратегиялық қателікке тап боламыз. Осы мәселеден Иран аймақтағы өз билігін сақтап қалу үшін әрекет жасап, Батысты біртіндеп кері итеруі мүмкін",- деді.
Сарапшылардың пікірінше, Иранға санкция салудың басты себептерінің бірі – американдық емес жаңа тәртіптің күшеюіне қарсы тұру. Дегенмен, АҚШ президенті Джо Байденнің әкімшілігі көпполярлы әлемнің қайта оралғанын мойындағанымен, Американың бәсекелессіз қалған кезі әлі де есінде. Осы себепті АҚШ басшылығы Мәскеудің болашақта қуатын азайту үшін Украина соғысында Ресейді жеңуге ынталы, сонымен қатар ол Бейжіңнің өмірлік маңызды технологияға қол жеткізуін шектеу арқылы Қытайдың өсуін басып, американдық емес тәртіпке көшуді ұзартуға тырысады.
