Шіл 12, 2017 00:01 Asia/Almaty

Бүгін Иранның батысындағы көрші мемлекет Ирак елімен танысамыз.

Ирак – көнеөркениеті бар тарихи ел. Бұл елдің халқының саны шамамен 30 миллион адам, оның 75 пайызын арабтар, 20 пайызын күрдтер, қалған бөлігін түркімендер, ашуралықтар мен басқа да қауымдардың өкілдері құрайды. Ирак еліне қатысты айта кетер маңызды жайт, Наджаф, Кербала, Каземин және Самарра қалаларында пайғамбар әулетіне мүше бірнеше имамның кесенелері бар. Жыл сайын мыңдаған ирандық осы ұлы тұлғалардың қасиетті кесенелерін зиярат ету үшін Иракқа сапар шегеді. Иран мен Ирак халқының көптеген тарихи, мәдени және діни ортақтастықтары бар. Бұл елдің халқының басым бөлігімұсылмандар. Олар араб, күрд және түркімен тілдерінде сөйлейді. Дегенмен, Ирактың кейбір аймақтары, соның ішінде, күрдтер қоныстанған аймақтар парсы тілін де біледі. Алайда Ирак елінің ресми тілдері – араб және күрд тілдері. Ирак күрдтері елдің солтүстігіндегі таулы аймақтарда өмір сүреді. Ирактың жер аумағының басым бөлігі құрғақ әрі шөлді. Ал Тигр мен Фырат (Евфрат) өзендерінің арасында құнарлы аймақ орналасқан.

Бүгінгі сабақтың жаңа сөздеріне назар аударыңыздар:

сапар

сӓфӓр

سفر

қалай болды?

четор буд?

چه طور بود ؟

жақсы өтті ме?

хуш гозӓшт?

خوش گذشت ؟

зиярат ету

зиарӓти

زیارتی

өте жақсы

бесиар хуб

بسیار خوب

кесене

хӓрӓм

حرم

бірнеше адам

чӓнд тӓн

چند تَن

немерелер

нӓвадеган

نوادگان

біз зиярат еттік

ма зиарӓт кӓрдим

ما زیارت کردیم

қайсы

кодам

کدام

қала

шӓһр

شهر

сіздер бардыңыздар (сендер бардыңдар)

шома рӓфтид

شما رفتید

біз бардық

ма рӓфтим

ما رفتیم

біз араладық

ма дидӓн кӓрдим

ما دیدن کردیم

мен үшін

бӓрайӓм

برایم

аздап

кӓми

کمی

естеліктер

хатерат

خاطرات

айт («айту» етістігінің бұйрық райы)

бегу

بگو

біздің уақытымыз

вӓқтеман

وقتمان

ол өтетін

ан мигозӓшт

آن می گذشت

ескерткіштер

асар

آثار

тарихи

тарихи

تاریخی

ауа-райы

һӓва

هوا

өте

хейли

خیلی

жылы

гӓрм

گرم

әсіресе

хосусӓн

خصوصاً

кез

Һангам-е

هنگام

түс

зоһр

ظهر

әдетте

мӓмулӓн

معمولا

күнбатыс

ғоруб

غروب

қонақүй

һотел

هتل

біз қалатынбыз

ма мимандим

ما می ماندیم

салқын

хонӓк

خنک

қалай

четор

چه طور

солтүстік

шомал

شمال

ел

кешвӓр

کشور

аймақ

мӓнтӓғе

منطقه

аймақтық

мӓнтӓғейи

منطقه ای

таулы

куһестани

کوهستانی

қоңыржай

мотӓдел

معتدل

ол орналасқан

ан ғӓрар дарӓд

آن قرار دارد

ауылшаруашылығы

кешавӓрзи

کشاورزی

гүлдену, даму

роунӓқ

رونق

жап-жасыл

сӓрсӓбз

سرسبز

арасы

бейн

بین

өзен

руд

رود

алқап (алқаптар)

мӓзрӓе (мӓзаре)

مزرعه ( مزارع )

бақ

бағ

باغ

бар, орналасқан

воджуд дарӓд

وجود دارد

негізгі

омде

عمده

өнім

мӓхсул

محصول

не

чист

چیست

дәмді

хошмӓззе

خوشمزه

әр түрлі

мотӓнӓвве

متنوع

Мұхаммад пен жақында Ирак еліне сапар шегіп келген досы Рамин сол ел туралы әңгімелесіп, Теһран саябақтарының бірінде серуендеп келеді:

Мұхаммад: Иракқа жасаған сапарың  қалай болды? Жақсы өтті ме?

Мухаммад: Сӓфӓр бе ӓрақ че тоур буд? Хуш гозӓшт?

محمد - سفر به عراق چه طور بود ؟ خوش گذشت ؟

 

Рамин: Ия. Зиярат сапары өте жақсы өтті. Иракта Пайғамбардың бірнеше немересінің кесенелерін зиярат еттік.

Рамин: Бӓле. Сӓфӓр-е зиарӓти бесиар хуби буд. Хӓрӓм-е чӓнд тӓн ӓз нӓвадеган-е пӓйамбӓр ра дӓр ӓрақ зиарӓт кӓрдим.

رامین - بله . سفر زیارتی بسیار خوبی بود . حرم چند تن از نوادگان پیامبر را در عراق زیارت کردیم .

 

Мұхаммад: Қай қалаларға бардыңдар?

Мухаммад: Бе кодам шӓһрһа рӓфтид?

محمد - به کدام شهرها رفتید ؟

 

Рамин: Наджаф, Кербала, Каземин мен Самарра қалаларына зиярат етуге бардық. Сондай-ақ, Бағдад пен Эрбиль қалаларын да араладық.

Рамин: Бӓрай-е зиарӓт бе шӓһрһай-е Нӓджӓф, Кербӓла, Каземин вӓ Самарра рӓфтим. ӓлбӓтте ӓз Бӓғдад вӓӓрбиль һӓм дидӓн кӓрдим.

رامین - برای زیارت به شهرهای نجف ، کربلا ، کاظمین و سامرا رفتیم . البته از بغداد و اربیل هم دیدن کردیم .

 

Мұхаммад: Жақсы. Маған Ирак сапарыңнан есіңде қалған естеліктерің туралы айтып берші.

Мухаммад: Хуб. Бӓрайӓм кӓми ӓз хатерат-е сӓфӓр бе ӓрақ бегу.

محمد - خوب . برایم کمی از خاطرات سفر به عراق بگو .

 

Рамин: Зиярат ететін жерлері бар қалаларда уақытымыздың басым бөлігі кесенелерді зиярат етумен өтетін. Бірақ Бағдад пен Эрбиль қалаларында тарихи ескерткіштерді араладық.

Рамин: Дӓр шӓһрһай-е зиарӓти, биштӓр-е вӓқтеман бе зиарӓтдӓр хӓрӓм мигозӓшт, ӓмма дӓр Бӓғдад вӓӓрбиль, ӓз асар-е тарихи дидӓн кӓрдим.

رامین - در شهرهای زیارتی ، بیشتر وقتمان به زیارت در حرم می گذشت ، اما در بغداد و اربیل ، از آثار تاریخی دیدن کردیم .

 

Мұхаммад: Ауа-райы қалай болды?

Мухаммад: Һӓва четоур буд?

محمد - هوا چه طور بود ؟

 

Рамин: Ауа-райы қатты ыстық болды, әсіресе түс кезінде. Әдетте түстен кейін күн батқанға дейін қонақүйде қалатынбыз. Бірақ Ирак Күрдістанындағы Эрбиль қаласының ауа-райы салқын әрі жайлы болды.

Рамин: Һӓва хейли гӓрм буд. Хосусӓн һенгам-е зоһр. Мӓмулӓн ӓз зоһр та ғоруб дӓр һотел мимандим. ӓмма һӓвай-е ӓрбиль дӓр Кордестан-е ӓрақ, хонӓк вӓ молайем буд.

رامین - هوا خیلی گرم بود . خصوصًا هنگام ظهر . معمولا از ظهر تا غروب در هتل می ماندیم . اما هوای اربیل در کردستان عراق ، خنک و ملایم بود .

 

Мұхаммад: Қалайша?

Мухаммад: Четор?

محمد - چه طور ؟

 

Рамин: Себебі, Ирак Күрдістаны елдің солтүстігінде таулы әрі қоңыржай аймақта орналасқан.

Рамин: Бӓрай-е инке Кордестан-е ӓрақ дӓр шомал-е ин кешвӓр, дӓр мӓнтӓғей-е куһестани вӓ мотӓдел ғӓрар дарӓд.

رامین - برای اینکه کردستان عراق در شمال این کشور ، در منطقه ای کوهستانی و معتدل قرار دارد .

 

Мұхаммад: Иракта ауылшаруашылығы дамыған ба?

Мухаммад: Айа кешавӓрзи дӓр ӓрақ роунӓқ дарӓд?

محمد - آیا کشاورزی در عراق رونق دارد ؟

 

Рамин: Ия. Күрдістан жап-жасыл аймақ екен. Тигр және Фырат өзендері арасындағы аймақта көптеген алқаптар мен бақтар бар.

Рамин: Бӓле. Кордестан мӓнтӓғейи сӓрсӓбз ӓст. Дӓр мӓнтӓғей-е бейн-е ду руд-е Дӓджӓле вӓ Фӓрат һӓм мӓзаре вӓ бағһай-е зиади воджуд дарӓд.

رامین - بله . کردستان منطقه ای سرسبز است . در منطقه بین دو رود دجله و فرات هم مزارع و باغهای زیادی وجود دارد .

 

Мұхаммад: Ирактың ең негізгі ауылшаруашылық өнімі не екен?

Мухаммад: Омдетӓрин мӓхсул-е кешавӓрзи-е ӓрақ чист?

محمد - عمده ترین محصول کشاورزی عراق چیست ؟

 

Рамин: Құрма. Иракта дәмді әрі әр түрлі құрмалар бар екен.

Рамин: Хорма. Хормаһай-е хушмӓззе вӓ мотӓнӓввейи дӓр ӓрақ воджуд дарӓд.

رامین - خرما . خرماهای خوشمزه و متنوعی در عراق وجود دارد .

 

Рамин айтып өткендей, Ирактың ең басты ауылшаруашылық өнімі – құрма. Бұл елде құрманың көптеген түрі өсіріледі. Иракқа шиіттердің имамдарын зиярат етуге баратын адамдардың барлығы дерлікөздерімен құрма, жайнамаз бен тасбих алып кетеді. Дегенмен, ирандықтар Ислам пайғамбарының әулетінен шыққан имамдарды зиярат ету үшін Иракқа сапар шексе, ирактықтар да имам Резаның кесенесін зиярат ету үшін Иранға келеді. Бұл сапарлардың тарихы тереңге кетеді. Иран мен Иракта көптеген діни оқу орталықтары болғандықтан, діни ілімдерді үйренгісі келетін адамдар Иранда Құм мен Мешхедтегі, Иракта Наджафтағы діни оқу орталықтарынан білім алады. Сол себепті бұрынғы кездерден бері ирандықтар мен ирактықтардың, әсіресе, діни үлемдердің қарым-қатынастары көп болған.