Каллиграфия өнері (№179-сабақ)
Бүгін исламдық өнердің бір түрімен танысамыз. Ислам қоғамдарында кең таралған бұл өнер түрінен исламдық мәдениеттің ықпалы айқын байқалады
. Каллиграфия – исламдық өнердің ең айқын үлгісі. Оны мұсылмандардың ортақ өнер тілі деп те атауға болады. Каллиграфия өнерінің мұсылмандар үшін орны әрдайым ерекше болған. Ислам елдерінде көркем жазу тек Құранды жазуда ғана емес, басқа өнер түрлерінде де кеңінен пайдаланылады. Исламдық өнерде каллиграфия мен көркем жазу көптеген жерде кездеседі. Бұрынғы кездері жазбаларды, ғимараттардың дуалдары мен тиындарды, темір ыдыстарды, қолжазбалар мен құжаттарды безендіру үшін көркем жазу пайдаланылған. Бұл өнердің Иранда маңыздылығы соншалықты, тіпті барлық адамдар өз жазуларының көркемдігінеқатты мән береді. Иран халқы арасында «Жазу – адамның тұлғалық ерекшеліктерінің бірі» деген мәтел де бар. Бүгінгі әңгіменің тақырыбы да каллиграфия өнері болмақ. Алдымен жаңа сөздерге назар аударайық:
жазу |
дӓстхӓт |
دستخط |
жақсы |
хуб |
خوب |
дегенмен, бірақ |
ӓлбӓтте |
البته |
кейбір |
бӓзи |
بعضی |
жазу |
невеште |
نوشته |
түсініксіз |
хана нист |
خوانا نیست |
дұрыс айтасың |
раст мигуйи |
راست می گویی |
Бір адам |
кӓси |
کسی |
сенің дәптерің |
дӓфтӓрӓт |
دفترت |
ол көреді |
у бебинӓд |
او ببیند |
ол түсінеді |
у мифӓхмӓд |
او می فهمد |
парсы тілі |
зӓбан-е фарси |
زبانفارسی |
екінші |
доввом |
دوم |
кезде |
вӓқти ке |
وقتی که |
жылдам, тез |
сӓри |
سریع |
жазамын |
миневисӓм |
می نویسم |
өзім |
ходӓм |
خودم |
сөздер |
кӓлӓмат |
کلمات |
мен оқимын |
мӓн беханӓм |
من بخوانم |
қатысқың келе ме? |
айа михаһи шеркӓт кони? |
آیا می خواهی شرکت کنی ؟ |
сабақ, үйірме |
келас |
کلاس |
үйрету |
амузеш |
آموزش |
каллиграфия, көркем жазу |
хушневиси |
خوشنویسی |
осы уақытқа дейін |
та бе хал |
تا به حال |
тақырып |
моузу |
موضوع |
мен ойламадым |
мӓн фекр нӓкӓрдӓм |
من فکر نکرده ام |
өнер |
һонӓр |
هنر |
исламдық |
еслами |
اسلامی |
олар қызығушылық танытады |
анһа ӓлағе дарӓнд |
آنها علاقه دارند |
көп |
зиад |
زیاد |
мен көрдім |
мӓн дидеӓм |
من دیده ام |
дуал |
дивар |
دیوار |
сауда үйі |
форушгаһ |
فروشگاه |
сөйлем |
джомле |
جمله |
көркем жазу |
зиба невештӓн |
- زیبا نوشتن |
көне замандар |
зӓманһай-е ғӓдим |
زمانهای قدیم |
олар пайдаланатын |
анһа бӓһре бордеӓнд |
آنها بهره برده اند |
нәзік |
нӓфис |
نفیس |
жазу |
хӓт |
خط |
бастауыш мектептер |
мӓдарес-е ебтедайи |
مدارس ابتدایی |
бір мезгілде |
һӓмзӓман |
همزمان |
білім беру |
тӓлим |
تعلیم |
олар үйретеді |
анһа амузеш мидеһӓнд |
آنها آموزش می دهند |
қатысу |
шеркӓт |
شرکت |
мен жоспарлаймын |
мӓн бӓрнамеризи миконӓм |
من برنامه ریزی می کنم |
орталық |
мӓркӓз |
مرکز |
жақын |
нӓздики |
نزدیکی |
мен білемін |
мӓн мишенасӓм |
من می شناسم |
мен таныстырамын |
мӓн моӓрефи миконӓм |
من معرفی می کنم |
Мұхаммад пен Рамин Мұхаммаджазған жазуды оқып отыр. Екеуінің әңгімесіне назар аударайық:
Рамин: Мұхаммад, жазуың жақсы екен. Дегенмен, кейбір сөздерің түсініксіз. |
Рамин: Мухаммад, дӓстхӓт-е ту хуб ӓст. ӓлбӓтте бӓзи ӓз ин невештеһа хана нист. |
رامین - محمد ، دستخط تو خوب است . البته بعضی از این نوشته ها خوانا نیست |
Мұхаммад: Рас айтасың ба? |
Мохаммад: Раст мигуйи? |
(. محمد - راست می گویی ؟ |
Рамин: Дегенмен, сенің дәптеріңді көрген кісі парсы тілі сенің екінші тілің екенін түсінеді. |
Рамин: ӓлбӓтте ӓгӓр кӓси дӓфтӓрӓт ра бебинӓд, мифӓхмӓд ке зӓбан-е фарси, зӓбан-е доввом-е тоӓст. |
رامین - البته اگر کسی دفترت را ببیند ، می فهمد که زبان فارسی ، زبان دوم تو است . |
Мұхаммад: Жылдам жазған кезде жазуым түсініксіз болады. Өзім де кейбір сөздерді оқи алмаймын. |
Мохаммад: Вӓқти ке сӓри миневисӓм, дӓстхӓтӓм хана нист. Ходӓм һӓм немитӓванӓм бӓзи кӓлӓмат ра беханӓм. |
محمد - وقتی که سریع می نویسم ، دستخطم خوانا نیست . خودم هم نمی توانم بعضی کلمات را بخوانم |
Рамин: Көркем жазуды үйрететін үйірмеге қатысқың келе ме? |
Рамин: Михаһи дӓр йек келас-е амузеш-е хушневиси шеркӓт кони? |
رامین - می خواهی در یک کلاس آموزش خوشنویسی شرکت کنی ؟ |
Мұхаммад: Осы уақытқа дейін бұл туралы ойламаппын. |
Мохаммад: Та бе хал бе ин моузу фекр нӓкӓрдӓм. |
محمد - تا به حال به این موضوع فکر نکرده ام . |
Рамин: Каллиграфия – ирандықтар ерекше ұнататын исламдық өнерлердің бірі. |
Рамин: Хушневиси ӓз һонӓрһай-е еслами ӓст ке ираниһа бе ан ӓлағе дарӓнд. |
رامین - خوشنویسی از هنرهای اسلامی است که ایرانی ها به آن علاقه زیاد دارند . |
Мұхаммад: Сауда үйлерінің дуалдары мен таблоларынан сөйлемдердің көркем жазумен жазылғанын көргенмін. |
Мохаммад: Дидеӓм ке руи диварһа вӓ таблуһай-е форушгаһһа, джомлеһай-е зибайи ра хушневиси кӓрдеӓнд. |
محمد - دیده ام که روی دیوارها و تابلوهای فروشگاهها ، جمله های زیبایی را خوشنویسی کرده اند . |
Рамин: Құранды қағаз бетіне түсіру үшін де көне замандарда осы өнер түрі пайдаланылатын. |
Рамин: Бӓрайе невештӓне Қоран һӓм ӓз зӓманһай-е ғӓдим ӓз ин һонӓр бӓхре бордеӓнд. |
رامین - برای نوشتن قرآن هم ، از زمانهای قدیم ، از این هنر بهره برده اند . |
Мұхаммад: Мен Иранда көркем жазумен жазылған көркем Құран кітаптарын көрдім. |
Мохаммад. Мӓн дӓр Иран, Қоранһай-е нӓфис ба хӓтһай-е зиба дидеӓм. |
محمد - من در ایران ، قرآنهایی نفیس با خطهایی زیبا دیده ام . |
Рамин: Иранда көркем жазу бастауыш мектептерде жазумен бірге үйретіледі. |
Рамин: Дӓр Иран, хушневиси ра ӓз мӓдарес-е ебтедаий һӓмзӓман ба тӓлим-е невештӓн,амузеш мидеһӓнд. |
رامین - در ایران ، خوشنویسی را از مدارس ابتدایی همزمان با تعلیم نوشتن ، آموزش می دهند . |
Мұхаммад: Көркем жазу үйірмесіне қатысуды міндетті түрде өз жоспарыма енгіземін. |
Мохаммад: Хӓтмӓн бӓрай-е шеркӓт дӓр йек келас-е хӓт бӓрнамеризи миконӓм. |
محمد - حتماً برای شرکت در یک کلاس خط برنامه ریزی می کنم . |
Рамин: Мен осы маңда бір көркем жазу үйірмесін білемін. Соны саған көрсетейін. |
Рамин: Мӓн йек мӓркӓз-е амузеши-е хушневиси дӓр ин нӓздики мишенасӓм. Ан ра бе ту моӓрефи миконӓм. |
رامین - من یک مرکز آموزش خوشنویسی در این نزدیکی می شناسم . آن را به تو معرفی می کنم |
Каллиграфия өнері мұсылмандар арасында кең таралған. Ислам дініИран сияқты елдерде етек жайғаннан кейін араб графикасы көне жазудың орнын басты. Осылайша, исламдық өркениет таралған күллі аймақта ортақ жазу түрі пайда болды. Бас кезінде қарапайым графика мен қызметі шектеулі болған араб жазуы Ислам келгеннен кейін басқа жазулармен араласып, кемелдене түсті. Иранда каллиграфия өнері тез тарады. Иран тарихы бойында жазу графикасына көптеген өзгерістер енгізіліп, көптеген жазу түрлері пайда болды. Қазіргі таңда бұл өнер – Ислам әлемінің басты өнерлерінің бірі.