Химиялық қару қолданудың салдарлары
Естеріңізде болса, Мұхаммад пен Рамин 1980 жылы басталған Саддам режимінің Иранға қарсы соғысы жайлы әңгімелескен болатын.
Бұл соғыс Иранның Ислам революциясынан кейін бір жарым жыл уақыт өтіп, Иран Қарулы күштерін қайта құру әлі аяқталмаған кезде басталды. Иран қарулар мен құрал-жабдықтар тұрғысынан қиын жағдайда болды, ал Ирак батыс елдерінің көмегімен дамыған, жаңа заманғы соғыс қаруларымен жабдықталған еді. Сол соғыс кезіндегі апатты салдарға ие оқиғалардың бірі Ирактың ауқымды түрде химиялық қаруларды қолдануы еді. Мыңдаған адамның өлімі мен жарақаттануына себеп болған қырып-жоятын қарулардың ондай түрін Саддам режиміне Батыс елдері берді. Иранның әртүрлі аймақтарынан химиялық қару қолданысының жан түршігерлік салдарларын әлі де көруге болады. Алдымен бүгінгі сабақтың жаңа сөздеріне назар аударыңыздар:
жаман |
бäд |
بد |
жаманырақ |
бäдтäр |
بدتر |
ең жаман |
бäдтäрин |
بدترین |
күн |
руз |
روز |
күндер |
рузһа |
روزها |
соғыс |
джäнг |
جنگ |
қандай күндер |
че рузһайи |
چه روزهایی |
менің ойымша |
бе нäзäре мäн |
به نظر من |
ащы |
тäлх |
تلخ |
ең ащы |
тäлхтäрин |
تلخ ترين |
тәтті, жақсы |
ширин |
شيرين |
онда болды |
ан дашт |
آن داشت |
бірақ |
вäли |
ولي |
жақсы |
хуб |
خوب |
не болды |
че буд |
چه بود |
оқиға |
руидад |
رويداد |
қолдану |
естефаде |
استفاده |
режим |
режим |
رژيم |
Саддам режимі |
режиме Сäддам |
رژيم صدام |
қару |
селах |
سلاح |
химиялық |
шимиайи |
شیمیایی |
бомба |
бомб |
بمب |
ол қолданды |
у естефаде кäрд |
او استفاده کرد |
майдан |
джебһе |
جبهه |
соғыс майдандары |
джебһеһайе джäнг |
جبهه هاي جنگ |
күш |
ниру |
نيرو |
күштер |
нируһа |
نيروها |
жеңіліс |
шекäст |
شكست |
ол жеңілді |
ан шекäст хурд |
آن شكست خورد |
міндетті түрде |
хäтмäн |
حتما" |
із, салдар, әсер |
äсäр |
اثر |
іздер, салдарлар, әсерлер |
асар |
آثار |
шабуыл |
хäмле |
حمله |
шабуылдар |
хäмäлат |
حملات |
әлі |
һäнуз |
هنوز |
қалған |
бағи |
باقي |
ол қалған |
ан бағи äст |
آن باقي است |
аурухана |
бимарестан |
بیمارستان |
сен барсаң |
ту берäви |
تو بروي |
мысал үшін |
бäрайе немуне |
براي نمونه |
аға (әкесінің аға-інісі) |
äмму |
عمو |
сен көресің |
ту мибини |
تو می بینی |
жараланған |
мäджрух |
مجروح |
сияқты |
месл-(е), манäнд-(е) |
مثل ( مانند ) |
көбісі |
бесиари äз |
بسیاری از |
ер адам |
мäрд |
مرد |
ер адамдар |
мäрдан |
مردان |
ол барды |
у рäфт |
او رفت |
ол жараланды |
у мäджрух шод |
او مجروح شد |
шынымен, расында |
вағеäн |
واقعا" |
ауыр |
дäрднак |
دردناک |
дәл қазір |
һäм äкнун |
هم اكنون |
шамамен |
ходуд |
حدود |
жиырма бес |
бист-о пäндж |
25 |
жыл |
сал |
سال |
ол аяқталды |
ан тäмам шоде (äст) |
آن تمام شده ( است ) |
науқас |
бимар |
بيمار |
ол науқас |
у бимар äст |
او بيمار است |
не қиындық |
че мошкели |
چه مشکلی |
онда бар |
у дарäд |
او دارد |
ол тыныс алады |
у нäфäс микешäд |
او نفس می کشد |
ол тыныс ала алмайды |
у немитäванäд нäфäс бекешäд |
او نمی تواند نفس بکشد |
оңай |
бе рахäти |
به راحتی |
ауру |
бимари |
بیماری |
тері |
пусти |
پوستی |
ауыр, қатты |
шäдид |
شدید |
Енді Мұхаммад пен Раминнің әңгімесіне назар аударып, сөйлемдерді қайталап айтуға тырысыңыздар:
Мұхаммад: Соғыстың ең жаман күндері қай күндер болды? |
Мухаммад: Бäдтäрин рузһайе джäнг че рузһайи буд? |
محمد - بدترین روزهای جنگ چه روزهایی بود ؟ |
Рамин: Менің ойымша, соғыстың ащы және тәтті күндері болды. Бірақ бәрінен де жаманы... |
Рамин: Бе нäзäре мäн джäнг, рузһайе тäлх вä ширини дашт. Вäли äз һäме бäдтäр... |
رامین - به نظر من جنگ ، روزهاي تلخ و شيريني داشت . ولی از همه بدتر ... |
Мұхаммад: Айтшы, ең жаманы не болды? |
Мухаммад: Хуб. Äз һäме бäдтäр че буд? |
محمد - خوب . از همه بدتر چه بود ؟ |
Рамин: Соғыстың ең ащы оқиғасы Саддам режимінің химиялық қару қолдануы болды. |
Рамин: Тäлхтäрин руидаде джäнг, естефадейе режиме Сäддам äз селахһайе шимиайи буд. |
رامین - تلخ ترین رويداد جنگ ، استفاده رژيم صدام از سلاح هاي شیمیایی بود . |
Мұхаммад: Неліктен Саддам режимі химиялық бомба қолданды? |
Мухаммад: Чера режиме Сäддам äз бомбе шимиайи естефаде кäрд? |
محمد - چرا رژيم صدام از بمب شیمیایی استفاده کرد ؟ |
Рамин: Себебі, соғыс шептері Иран күштерінен жеңілген еді. |
Рамин: Чун джебһеһайе джäнг äз нируһайе Иран шекäст хурд. |
رامين - چون در جبهه هاي جنگ ، از نيروهاي ايران شكست خورد . |
Мұхаммад: Химиялық шабуылдардың салдарлары әлі де сақталып қалған болуы керек. |
Мухаммад: Хäтмäн асаре хäмäлате шимиайи һäнуз бағи äст. |
محمد - حتما" آثار حملات شيميايي هنوز باقي است . |
Рамин: Ия. Егер ауруханаға барсаң, соның бір мысалы ретінде Саидтің ағасын көресің. |
Рамин: Бäле. Äгäр бе бимарестан берäви, бäрайе нäмуне äммуйе Саид ра мибини. |
رامین - بله . اگر به بیمارستان بروی ، براي نمونه عموی سعید را مي بینی . |
Мұхаммад: Саидтің ағасы химиялық қарудан жараланған ба? |
Мухаммад: Äммуйе Саид мäджрухе шимиайи äст? |
محمد - عموی سعید مجروح شیمیایی است ؟ |
Рамин: Ия. Ол көптеген ирандық ерлер сияқты соғыс майданына барып, химиялық қарудан жараланды. |
Рамин: Бäле. У месле бесиари äз мäрдане ирани бе джебһе рäфт вä мäджрухе шимиайи шод. |
رامین - بله . او مثل بسیاری از مردان ایرانی به جبهه رفت و مجروح شیمیایی شد . |
Мұхаммад: Шынымен қиын екен. Ол қазір де ауруханада ма? |
Мухаммад: Вағеäн дäрднак äст. У һäм äкнун дäр бимарестан äст? |
محمد - واقعا" دردناک است . او هم اكنون در بیمارستان است ؟ |
Рамин: Ия. Соғыстың аяқталғанына шамамен жиырма бес жыл болғанымен ол әлі жазылмады. |
Рамин: Бäле. Ходуде бист-о пäндж сал äст ке джäнг тäмам шоде, вäли у һäнуз бимар äст. |
رامین - بله . حدود 25 سال است که جنگ تمام شده ، ولی او هنوز بیمار است . |
Мұхаммад: Оның мәселесі не? |
Мухаммад: У че мошкели дарäд? |
محمد - او چه مشکلی دارد ؟ |
Рамин: Саидтің ағасы дұрыс тыныс ала алмайды. Әрі тері ауруының қиын түріне де шалдыққан. |
Рамин: Äммуйе Саид немитäванäд бе рахäти нäфäс бекешäд вä бимарие пустие шäдид һäм дарäд. |
رامین - عموی سعید نمی تواند به راحتی نفس بکشد و بیماری پوستی شدید هم دارد . |
Мұхаммад пен Раминнің әңгімелерінен де естігендеріңіздей, Саддам әскері ауқымды түрде Иран халқы мен күрескерлеріне қарсы химиялық бомбалар қолданған. Бұл бомбалар мыңдаған адамның шәһид болып, қазіргі кезде де химиялық қарулардан жараланған науқастарға арналған ауруханаларда науқастар санының көп болуына себеп болды. Бұл қарулар құрбандардың тыныс алу жолдарының, тері және жүйке мен психикалық ауруларға шалдығуына себеп болды. Көптеген отбасылар сол бомбалардың салдарынан пайда болған қиындықтар мен тауқіметтерге тап болды. Сол себепті, Иран үкіметі мен химиялық қарулардан жараланған адамдардың бір тобы халықаралық ұйымдарға Саддам режиміне химиялық қару берген үкіметтер мен мекемелердің үстінен шағым түсірді. Олар осы апат пен оның жасырын себепкерлерінің жауапқа тартылуын қалайды. Бір күні бүкіл әлемде соғыс түп-тамырымен жойылып, барлық жерде бейбітшілік пен достық орнайды деп үміттенеміз.