Хатамкари
Естеріңізде болса, өткен екі бөлімде Мұхаммад Иранның «тазхиб», «моаррақ» және «монаббат» сияқты қолөнерлерімен танысқан болатын.
Иранның ағаштан жасалатын нәзік әрі таңдаулы қолөнер түрлерінің тағы бірі – «хатамкари» (мозаика). Бүгін сіздерді «хатамкари» өнерімен таныстырамыз. Өнердің бұл түрін жасайтын шеберлер ағаш түрлері мен піл сүйегін және қабыршақтарды пайдаланады. Оларды тең бүйірлі 3-10 бұрышты геометриялық пішінде кеседі. Бұл қалыптар өте ұсақ болып келеді. Олардың әр бүйірі 2-5 милиметрді құрайтын бірнеше бүйірден құралады. Өте ұсақ болып келетін осы бөлшектер бір-бірінің қасына орналасқанда өте әдемі формалар шығады. «Хатамкаримен» айналысатын шебер осы бірнеше бүйірлі пішіндерді шеберлікпен бір-біріне жабыстырып, оларды тегістейді. Алдымен бүгінгі сабақтың жаңа сөздеріне назар аударайық:
кеше |
дируз |
ديروز |
базар мешіті |
мäсждед-е базар |
مسجد بازار |
өнер |
һонäр |
هنر |
мен таныстым |
мäн ашена шодäм |
من آشنا شدم |
қолөнер |
сäнайе дäсти |
صنايع دستي |
ағаштан жасалған |
чуби |
چوبي |
өте |
бесиар |
بسيار |
нәзік |
зäриф |
ظريف |
әдемі |
зиба |
زيبا |
дұрыс |
дорост äст |
درست است |
бірақ |
вäли |
ولي |
нәзігірек |
зäрифтäр |
ظريفتر |
бізде бар |
ма дарим |
ما داريم |
атау |
есм |
اسم |
«хатамкари» өнер түрі |
хатамкари |
خاتم كاري |
өнерпаз, шебер |
һонäрмäнд |
هنرمند |
ирандық |
ирани |
ايراني |
ағаш кесіндісі |
чуб |
چوب |
ағаш кесінділері |
чубһа |
چوبها |
кішкене |
кучäк |
کوچک |
бірнеше бүйірлі |
чäнд зэли |
چند ضلعي |
ол жабыстырады |
у мичäсбанäд |
او مي چسباند |
сияқты |
месл-(е) |
مثل |
үшбұрыш |
мосäллäс |
مثلث |
бір-бірінің қасында |
кенар-е һäм |
كنار هم |
олар орналасады |
анһа ғäрар мигирäнд |
آنها قرار مي گيرند |
барлық |
һäме |
همه |
бет |
сäтһ |
سطح |
олар жабады |
анһа мипушанäнд |
آنها مي پوشانند |
қай жерлер |
че джаһайи |
چه جاهايي |
ол қолданылады |
ан бе кар мирäвäд |
آن به کار مي رود |
сандықша |
сäндуғче |
صندوقچه |
қаламсауыт |
ғäлäмдан |
قلمدان |
басқа заттар |
чизһай-е дигäр |
چيزهاي ديگر |
ғимарат |
сахтеман |
ساختمان |
мәжіліс |
мäджлес |
مجلس |
ұлттық |
мелли |
ملي |
жамылған |
пушиде äз |
پوشيده از |
шынымен |
вағеäн |
واقعا" |
олай емес пе? |
ин тур нист? |
اين طور نيست ؟ |
оған қоса, сонымен қатар |
земнäн |
ضمنا" |
зал |
салон |
سالن |
ғимарат |
бäна |
بنا |
қабырға |
дивар |
ديوار |
төбе |
сäқф |
سقف |
басқа |
сайер |
ساير |
заттар |
вäсайел |
وسايل |
Енді Мұхаммад пен досы Саидке қайта оралайық. Мұхаммад Саидке базар мешітінде «монаббат» және «моаррақ» деген өнер түрлерімен танысқанын айтады. Олар әңгімелерінің жалғасында «хатамкари» туралы әңгімелеседі. Назар аударыңыздар:
Мұхаммад: Кеше базардың мешітінде «монаббат» және «моаррақ» өнерлерімен таныстым. |
Мухаммад: Дируз дäр мäсджед-е базар ба һонäрһай-е монäббäт вä моаррақ ашена шодäм. |
محمد - ديروز در مسجد بازار با هنرهاي منبت و معرق آشنا شدم |
Саид: «Монаббат» пен «моаррақ» – Иранның ағаштан жасалатын қолөнерлер түрлері. |
Саид: Монäббäт вä моаррақ äз сäнайе дäсти-е чуби-е Иран һäстäнд. |
سعيد - منبت و معرق از صنايع دستي چوبي ايران هستند .
|
Мұхаммад: Олар өте нәзік әрі әдемі екен. |
Мухаммад: Анһа бесиар зäриф вä зиба һäстäнд. |
محمد - آنها بسيار ظريف و زيبا هستند .
|
Саид: Дұрыс. Бірақ «монаббат» пен «моаррақтан» да нәзігірек өнеріміз бар. |
Саид: Дорост äст. Вäли äз монäббäт вä моаррақ, һонäр-е зäрифтäри һäм дарим. |
سعيد - درست است . ولي از منبت و معرق ، هنر ظريفتري هم داريم .
|
Мұхаммад: Ол қандай өнер? |
Мухаммад: Есм-е ин һонäр чист? |
محمد - اسم اين هنر چيست ؟ |
Саид: «Хатамкари» өнері. Бұл өнер түрінде ирандық шеберлер өте ұсақ әрі бірнеше бүйірлі ағаш кесінділерін бір-біріне жабыстырады. |
Саид: Һонäр-е хатемкари. Дäр ин һонäр, һонäрмäнд-е ирани чубһай-е бесиар кучаки вä чäнд зэли ра бе һäм мичäсбанäнд. |
سعيد - هنر خاتم کاري . در اين هنر ، هنرمند ايراني چوبهاي بسيار کوچک و چند ضلعي را به هم مي چسباند .
|
Мұхаммад: «Моаррақ» сияқты ма? |
Мухаммад: Месл-е моаррақ? |
محمد - مثل معرق ؟
|
Саид: Жоқ. «Хатамкари» өнерінде өте ұсақ үшбұрышты қалыптар бір-бірінің қасына орналасып, заттың бетін түгелдей жабады. |
Саид: Нä. Дäр хатемкари, мосäллäсһай-е бесиар кучäк кенар-е һäм ғäрар мигирäнд вä һäмей-е сäтһ-е кар ра мипушанäнд. |
سعيد - نه . در خاتم کاري ، مثلثهاي بسيار کوچک کنار هم قرار مي گيرند و همه ي سطح کار را مي پوشانند .
|
Мұхаммад: Бұл нәзік өнер түрі қай жерлерде қолданылады? |
Мухаммад: Ин һонäр-е зäриф дäр че джаһайи бе кар мирäвäд? |
محمد - اين هنر ظريف در چه جاهايي به کار مي رود ؟
|
Саид: Сандықшалар, қаламсауыттар мен басқа да заттарды әсемдеу үшін. Ұлттық Мәжілістің ғимараты «хатамкаримен» жабылған. |
Саид: Дäр сäндуғчеһа, ғäлäмданһа вä чизһай-е дигäр. Сахтеман-е мäджлес-е мелли пушиде äз хатемкари äст. |
سعيد - در صندوقچه ها ، قلمدانها و چيزهاي ديگر . ساختمان مجلس ملي ايران پوشيده از خاتم کاري است .
|
Мұхаммад: Рас па? Бұл ғимарат үлкен болар. Солай ғой? |
Мухаммад: Вағеäн? Ин сахтеман байäд бозорг башäд. Ин тур нист? |
محمد : واقعا" ؟ اين ساختمان بايد بزرگ باشد . اين طور نيست ؟
|
Саид: Ия. Оған қоса осы ғимараттың залындағы «хатамкаримен» безендірілген қабырғалар, төбе мен басқа да заттар әдемі болып табылады. |
Саид: Бäле. Земнäн дäр салон-е ин бäна, хатемкари-е диварһа, сәқф вä сайер вäсайел зиба äст. |
سعيد - بله . ضمنا" در سالن اين بنا ، خاتم كاري ديوارها ، سقف و ساير وسايل زيبا است .
|
Хатамкари – таңданыс тудыратын өнер түрі. Бұл нәзік өнер түрінің Ирандағы тарихының тамыры тереңде жатыр. Мысалы, Шираздағы Атиқ мешітінде хатаммен безендірілген мінбердің мың жылдық тарихы бар. Осы мешіттің басты дәлізінің «хатаммен» қапталған төбесінің тарихы да 600 жыл бұрынғы кезеңнен бастау алады. «Хатамкариде» түрлі түс пен қабыршақ, мүйіз, сүйек пен темір сымдардың қолданылуы бұл өнер түріне ерекше көрініс сыйлайды. Жақсы «хатам» деп суреттері ұсақ болып табылатын хатамды айтады. Бұл өнердің орталығына Шираз, Исфаһан және Теһран қалалары жатады. Сіздер де Иранның қолөнер бұйымдарын жақыннан көріп, ләззат алдыңыздар деп үміттенеміз.