Тазхиб өнері
Сәу 12, 2016 14:04 Asia/Almaty
Мұхаммад пен досы Рамин Теһран базарына барды.
Түскі уақыт. Олар намаз оқу үшін мешітке кіреді. Бұл – Теһранның көне мешіттерінің бірі. Намаздан кейін олар бір бұрышқа барып отырады. Мұхаммад сөреден алған Құранда ашады. Бұл Құранның беттері түрлі-түсті әдемі суреттермен көмкерілген. Мұхаммад Құранды парақтап, осы әдемі нақыштарды көргеннен лаззат алады. Ол алғаш рет тазхиб өнерімен әсемделген кітапты көрді. Тазхиб – кітап беттерінің жиектерін гүл, құс және тағы басқа түрлі суреттермен әсемдейтін Иранның қолөнер түрлерінің бірі. Бұл көне заманнан келе жатқан өнер түрі. Құран қағаз бетіне түсіріле бастаған кезден бастап ирандықтар оны тазхиб өнерімен әсемдей бастады. Иран өнері және колөнерінің, оның ішінде тазхибтің шарықтау шегі сефеви дәуіріне тұспа-тұс келді. Сефевилер 16 ғасырдың басынан бастап 18 ғасырдың ортасына дейін Иранда билік еткен. Алдымен жаңа сөздерге назар аударайық:
|
неткен |
че ғäдр |
چه قدر |
|
солай |
һäминтур |
همينطور |
|
нақыш |
нәқш |
نقش |
|
нақыштар |
нäқшһа |
نقش ها |
|
сурет өнері |
нäққаши |
نقاشی |
|
қызықты |
джалеб |
جالب |
|
жиек |
хашие |
حاشیه |
|
не |
чист |
چيست |
|
бет, парақ |
сäфхе |
صفحه |
|
өнер |
һонäр |
هنر |
|
тазхиб |
тäзхиб |
تذهیب |
|
тазхиб өнері |
тäзхибкари |
تذهيب كاري |
|
біз айтамыз |
ма мигуиим |
ما می گوییم |
|
әсемдеу |
тäзиин |
تزيین |
|
беттер |
сäфхеһа |
صفحه ها |
|
кітап |
кетаб |
كتاب |
|
тек |
фäғäт |
فقط |
|
арнайы |
мäхсус |
مخصوص |
|
ғылыми |
элми |
علمی |
|
тарихи |
тарихи |
تاریخی |
|
маңызды |
моһем |
مهم |
|
ол жасалады |
ан äнджам мишäвäд |
آن انجام می شود |
|
қай заманнан бері? |
äз че зäмани? |
از چه زمانی ؟ |
|
ол басталды |
ан ағаз шоде äст |
آن آغاز شده است |
|
ешкім |
һич кäс |
هیچ کس |
|
ол біледі |
у миданäд |
او می داند |
|
ол білмейді |
у немиданäд |
او نمي داند |
|
сасанилер дәуірі |
доурей-е сасаниан |
دوره ی ساسانیان |
|
яғни |
яани |
يعني |
|
аздап |
кäми |
کمی |
|
бұрын |
ғäбл äз |
قبل از |
|
ислам |
еслам |
اسلام |
|
ол болған |
ан воджуд даште äст |
آن وجود داشته است |
|
нәзік |
зäриф |
ظريف |
|
түрлі түсті |
рäнгарäнг |
رنگارنگ |
|
мұражай |
музе |
موزه |
|
мұражайлар |
музеһа |
موزه ها |
|
әлем |
джäһан |
جهان |
|
ел |
кешвäр |
کشور |
|
елдер |
кешвäрһа |
کشورها |
|
басқа |
дигäр |
دیگر |
|
ең жақсы |
беһтäрин |
بهترین |
Енді Мұхаммад пен Раминге қайта оралып, олардың тазхиб өнері туралы әңгімелеріне құлақ салайық:
|
Мұхаммад: Мына Құран неткен әдемі! |
Мухаммад: Ин Қоран че ғäдр зиба äст! |
محمد - این قرآن چه قدر زيبا است !
|
|
Рамин: Ия. Солай. |
Рамин: Бäле. Һäминтур äст. |
رامین - بله . همينطور است .
|
|
Мұхаммад: Құранның жиегіндегі мына әдемі нақыштар не? |
Мухаммад: Ин нäқшһай-е джалеб дäр хашией-е Қоран чист? |
محمد - این نقش هاي جالب در حاشیه ی قرآن چیست ؟
|
|
Рамин: Бұл өнерді «тазхиб» деп атаймыз.Тазхиб – кітап беттерін безендіру өнері. |
Рамин: Бе ин һонäр, тäзхиб мигуиим. Тäзхиб, һонäр-е тäзиин-е сäфхеһай-е кетаб äст. |
رامین - به این هنر ، تذهیب می گوییم . تذهیب ، هنر تزيین صفحه های کتاب است .
|
|
Мұхаммад: Тазхиб өнері тек Құранға ғана пайдаланылады ма? |
Мухаммад: Һонäр-е тäзхиб фäғäт мäхсус-е Қоран äст? |
محمد - هنر تذهیب فقط مخصوص قرآن است ؟
|
|
Рамин: Жоқ, тазхиб маңызды ғылыми және тарихи кітаптарда да қолданылады. |
Рамин: Нä, тäзхиб руй-е кетабһай-е элми вä тарихи-е моһем низ äнджам мишäвäд. |
رامین - نه ، تذهیب روی کتابهای علمی و تاریخی مهم نيز انجام می شود .
|
|
Мұхаммад: Бұл өнер қай уақытта басталған? |
Мухаммад: Ин һонäр äз че зäмани ағаз шоде äст? |
محمد - این هنر از چه زمانی آغاز شده است ؟
|
|
Рамин: Ешкім білмейді. Бірақ сасанилер дәуірінде, яғни ислам дәуірінен аз уақыт бұрын кітап беттерінде тазхиб өнері болған. |
Рамин: Һичкäс немиданäд. Äмма äз доурей-е сасаниан яани кäми ғäбл äз еслам, һонäр-е тäзхиб дäр кетабһа воджуд даште äст. |
رامین - هیچ کس نمی داند . اما از دوره ی ساسانیان یعنی کمی قبل از اسلام ، هنر تذهیب در کتابها وجود داشته است .
|
|
Мұхаммад: Мына Құран беттеріндегі нақыштар нәзік әрі түрлі-түсті екен. |
Мухаммад: Нäқшһай-е сäфхеһай-е ин Қоран, зäриф вä рäнгарäнг äст. |
محمد - نقش های صفحه های این قرآن ، ظريف و رنگارنگ است .
|
|
Рамин: Иранның тазхибпен безендірілген көптеген кітаптары әлемнің мұражайларында қойылған. |
Рамин: Кетабһай-е зиади äз Иран ба һонäр-е тäзхиб дäр музеһай-е джäһан воджуд дарäд. |
رامین - کتابهای زيادي از ایران با هنر تذهیب در موزه های جهان وجود دارد .
|
|
Мұхаммад: Тазхиб өнері басқа елдерде де бар ма? |
Мухаммад: Һонäр-е тäзхиб дäр кешвäрһай-е дигäр һäм һäст? |
محمد - هنر تذهیب در کشورهای دیگر هم هست ؟
|
|
Рамин: Ия. Бірақ ирандық тазхиб әлемдегі ең жақсы тазхиб болып табылады. |
Рамин: Бäле. Вäли тäзхиб-е ирани беһтäрин тäзхиб-е джäһан äст. |
رامین - بله . ولی تذهیب ایرانی بهترین تذهیب در جهان است .
|
Ия, дәл солай. Рамин айтқандай, Иранның тазхиб өнері әлемдегі ең жақсы тазхиб болып табылады. Көне замандардан ғылыми, мәдени кітаптар, сондай-ақ Құран мен өлең жинақтры тазхиб өнерімен безендірілетін. Ол дегеніміз кітап беттерінің жиектеріне ұсақ әрі нәзік өрнектер салынып, боялған. Иранның тазхиб өнері түрік және араб тазхиб өнерлеріне көп ықпал еткен. Тазхиб – өте нәзік сурет салу өнері және сурет өнері сияқты оның да меткептері мен кезеңдері бар. Тазхиб өнерінде гүл, құс және жапырақ түрлері сияқты нақыштар салынады. Құран мен дұғалар кітабы үшін әдетте геометриялық және өрнекті нақыштар қолданылады. Көгілдір, сары, жасыл, қызыл, қызғылт-сары және алтын түсті сияқты көңілді әрі жылтырақ түстер – ирандық тазхиб өнерінің ерекшеліктері. Алтын түспен безендіру өнері Құран мен бұрынғы замандарда падишаһтар мен әмірлерге сый етілген кітаптарға тиесілі. Әлемнің атақты мұражайларында тазхиб өнерімен әсемделген Иранның түрлі кітаптары бар. Мешіттерде көзге түсетін Иранның қолөнер түрлерінің тағы бірісімен танысқыларыңыз келсе, келесі бөлімді жіберіп алмаңыздар!
Ескерту! Жаттығуларда келтірілген “ä” дыбысы қазақ тіліндегі қысқа “а” дыбысына сәйкес келеді.
Тегтер
