Pars Today

Ислам революциясы жетекшісі хиджра-шамси күнтізбесінің биылғы 1401 жылын «Өнідіріс: білімге негізделген және жұмыспен қамтушы» жыл деп атады.

Иранда мұнай-химия өнеркәсібінің құрылуы хиджра-шамси күнтізбесінің 1330 жылдардан (өткен ғасырдың 50-шы жылдары) басталады. Осы онжылдықтың соңында мұнай-химия өнеркәсібін кеңейту және дамыту мақсатында Иран Экономика министрлігі елдің химия компаниясын құрды, ал 1337 жылы аталған компания Марудашт Фарс қаласында (Shiraz Petrochemical) химиялық тыңайтқыштар зауытын салу жоспарын жүзеге асырды. Еліміздегі алғашқы мұнай-химия кешені «Shiraz Petrochemical» атауымен химиялық тыңайтқыштар өндіру үшін 1343 жылы пайдалануға берілді. Осыдан кейін, 1342-1356 жылдар аралығында Рази, Абадан, Пасаргад, Ахваздағы Керин, Харк, Фараби және Шираз мұнай-химия кешенінің мұнай-химиялық даму жобалары іске қосылды.

Мұнай министрлігінің статистикасы бойынша Иранның мұнай-химия өндірісі революцияға дейін жылына 1 миллион 600 мың тоннаны құраған. Ислам революциясының жеңісімен мұнай-химия өнеркәсібіне үлкен көңіл бөлінді. Иранға қарсы соғыс елдің мұнай-химия өнеркәсібінің дамуының тоқырауына әкеліп соқты және осы кезеңде Шираз мұнай-химиясының даму жоспары аяқталғанымен, Бандар Имамның мұнай-химия кешенінің құрылысы тоқтатылды. Соғыстың аяқталуымен бұл кезеңде шығын көрген кешендерді қалпына келтіру бірінші даму жоспары бойынша 1373 жылға дейін жалғасты. Кейбір негізгі жобалардың, соның ішінде Исфахан мұнай-химия және Arak Petrochemical жұмысы және Бандар Имам кешенінің аяқталуы осы уақытта болды. Екінші даму жоспарында даму жоспарларының орындалуы мен өндіріс көлемін ұлғайту қарқын алып, екінші жоспардың соңғы (1378) жылында өндіріс 12 миллион тоннаға жетті. Мұнай-химия өнеркәсібіне инвестиция салу 80-90-шы жылдары жалғасты, сондықтан қазіргі уақытта Иранның мұнай-химия өнеркәсібінде 68 мұнай-химия кешені жұмыс істейді. Мұнай-химия өнеркәсібіндегі даму толқыны шикізатты сату көлемін қысқартумен қатар, екі еселенген экономикалық қосымша құнның пайда болуына, байлық пен жұмыс орындарының ашылуына әкелді, сондай-ақ қарсыласу экономикасына сәйкес тұрақты дамудың кристалдануының ғылыми және практикалық үлгісін көрсетті.

Мұнай-химия өнеркәсібі соңғы бірнеше онжылдықтағы көрнекті салалардың бірі болып табылады және елдердің бұл салаға ерекше көңіл бөлуі оның әлемде өркендеуіне және кеңеюіне әкелді. Қазіргі уақытта бұл сала тамақ және автомобиль өнеркәсібінен кейінгі әлемдегі үшінші ірі сала болып саналады. Мұнай емес экспорт әрқашан Иранның экономикалық саясаткерлерінің ерекше көңіл бөлетін тақырыбы болды. Өйткені оның өсуі мен кеңеюі елдің жаһандық нарықтарға белсендірек қатысуының қозғалтқышы болып табылады және соның нәтижесінде ел экономикасы мен дамуы бәсекеге қабілетті бола түседі. Соңғы жылдары мұнай-химия өнімдері Иранның экономикасы мен валютасында маңызды рөл атқарды. Ішкі нарыққа көбірек көңіл бөлетін автомобиль өнеркәсібінен айырмашылығы, Иранның мұнай-химия өнеркәсібі экспортқа бағытталған және елдің шикізаттық емес экспортында 21 пайыздық үлеске ие. Мұнай министрлігінің статистикасы бойынша, Иранның мұнай-химия өндірісі революцияға дейін жылына 1 миллион 600 мың тонна болса, бұл көрсеткіш 90 миллион тоннаға жеткен. Мұнай-химия өнеркәсібінің өндірістік қуаты 1342 жылдан 1392 жылға дейін жылына 65 миллион тоннаға жетті,   1399 жылы жылына 90 миллион тоннаға дейін өсті. Иранның Мұнай министрі Джавад Оджи өткен ақпан айында Иранның 68 мұнай-химия өндірістік кешенінің өндірістік қуаты шамамен 90 миллион тоннаны құрайтынын айтты. 1401 жылдың аяғында Иранның мұнай-химия өнімдерінің жылдық өндірістік қуаты 104 миллион тоннаға жетеді деп күтілуде. Ирандағы революциядан кейінгі үкіметтердің негізгі ұрандарының бірі валюталық кірісті арттыру үшін шикі мұнай сатуға тосқауыл қою және төменгі салаларда құн тізбегін аяқтау валюталық кірісті арттыруға бағытталған. Иран осы уақытқа дейін мұнай-химия саласына 55 миллиард доллар инвестиция құйып, 100 мыңға жуық адам мұнай-химия өнеркәсібінде тікелей жұмыс істейді. 20 жылдық даму көзқарасы құжатына сәйкес, Иран 1404 жылы 130 миллион тонна мұнай-химия өнімдерінің жылдық өндірістік қуатына жету арқылы Таяу Шығыстағы мұнай-химия өнімдерінің ең үлкен өндірушісі болуы керек.

Иран үшін мұнай-химия өнеркәсібін дамытудың маңыздылығының себептерінің бірі санкциялардың әсерін азайту болып табылады. Америка үкіметінің Иран Ислам Республикасына қарсы жүргізіп отырған барынша қысым саясатына байланысты Иранның мұнай секторына ерекше әсер еткендіктен, ИИР мұнай-химия өнеркәсібі бойынша арнайы есепшот ашты. Оның басты себебі – мұнай-химия өнеркәсібі мұнаймен қамтамасыз етіледі, ал Иран Ислам Республикасы санкцияларға байланысты мұнайының көп бөлігін экспорттай алмайтын ірі мұнай өндірушілердің бірі болып табылады. Сәйкесінше, мұнай өндіру және оны мұнай-химия өнеркәсібінде пайдалану АҚШ-тың санкцияларын бейтараптандырудың бір жолы болып табылады.

Мұнай-химия өнеркәсібі Иран экономикасына валюта әкелетін салалардың бірі болып табылады. Мұнай-химия өнеркәсібінің әлемдік нарықтарындағы Иранның үлесі бір пайызға да жетпейді. Өткен жылдары Иранның осы нарықтағы үлесін арттыру шаралары қолға алынды. Иранның Ұлттық мұнай-химия өнеркәсібі компаниясының бұрынғы бас директоры Бехзад Мохаммади Иранның 2019 жылы 15 миллиард доллар мұнай-химия өнімдерін экспорттай алғанын айтты.

Бұл саланың тағы бір ерекшелігі - оның өнімдерінің әртүрлілігі және мыңдаған цехтар мен төменгі өнеркәсіп салаларын шикізатпен қамтамасыз ету. Оның жұмыс орындарын құру және валюталық түсім алу және тәуелділікті тоқтату тұрғысынан ел экономикасында өте тиімді рөлі бар. Тағы бір маңызды жайт, мұнай-химия өнеркәсібі Иранда білімге негізделген технологиялар  саласында көшбасшы болып табылады және қазір Иранның қажетті катализаторларының көпшілігі жергілікті, яғни елдің ішінде өндіріледі. Иран 13-ші үкіметтің соңына дейін бұл салада өзін-өзі қамтамасыз етуді көздеп отыр. Ұлттық мұнай-химиялық индустрия компаниясының бас директоры Мұртаза Шахмирзаи: «Мұнай-химия өнеркәсібінің көптеген ноу-хаулары, жабдықтары мен катализаторлары толығымен игерілуде. Біз оларды ел ішінде бар қуаттарға қарай және ішкі қуатқа сүйене отырып импорттауды тоқтатуымыз керек»,- деп мәлімдеді. Жеткілікті азық-түлік, су ресурстары мен қолайлы экспорт көздеріне қол жеткізуде қорытындылауға болатын Иранның мұнай-химия өнеркәсібінің дамуының орны толмас артықшылықтарының болуы Иранның мұнай-химия өнеркәсібін әлі де Сауд Арабиясынан кейінгі аймақта екінші орынға айналдырды. Ол сондай-ақ елде шикі сатылымның алдын алуда маңызды рөл атқарады. Алдағы жылдары Иран экономикасындағы мұнай-химия өнеркәсібінің үлесі айтарлықтай артады деп күтілуде.