Pars Today

Ауғанстанның 20 жылдық оккупациясының Ресейге әсеріне тоқталамыз.

Орталық Азиядағы посткеңестік елдердің геосаяси аумағын тұрақсыздандыру Вашингтонның аймақтағы жоспарларының бірі екені даусыз. ДАИШ-тің Ауғанстанда болуы АҚШ-тың Орталық Азия мен Оңтүстік Азиядағы стратегиялық саясатымен үйлестірілген және сәйкестендірілген. АҚШ Орталық Азия аймағында ДАИШ тәкфирлік лаңкестік әрекетін кеңейту арқылы Ресей, Қытай және Иранға қарсы шығуға тырысуда. Американың көзқарасы бойынша, Ресей ДАИШ-тің Ауғанстанда болуына алаңдап қана қоймай, осы мәселені үгіт-насихатта пайдалану арқылы аймақтағы өзінің стратегиялық және ұзақ мерзімді мақсаттарын жүзеге асырудан үмітті.

Ресейдің басты мәселесі Ауғанстанды қай үкімет басқаратынында емес, Ауғанстан қайтадан экстремистік күштердің базасына айнала ма? Соңғы 20 жылда Кремль Ауғанстанда американдық күштердің болуын Ресейдің Орталық Азиядағы көршілеріне қауіп төндіретін экстремистердің елді басып алуына кедергі деп түсіндіргенімен, сонымен бірге Мәскеу Вашингтонды Ауғанстаннан есірткі өндірісі мен контрабандасын экспоненциалды түрде арттырды деп айыптады. Бір жағынан Кабулдың талибтердің қолына түсуі, екінші жағынан Ауғанстандағы ДАИШ-тің дамуы Ресей мен оның Орталық Азиядағы көршілеріне қауіп төндіруі мүмкін мұсылман әлеміндегі көптеген экстремистерді алаңдатты. Дәл осы қауіп Мәскеуді 2015 жылдан бері әскери араласуға және Сириядағы қарсыласу осіне қосылуға мәжбүр етті.

Ауған соғысындағы жеңіліске байланысты АҚШ беделіне келтірілген барлық зиянға қарамастан, Мәскеу Ауғанстанмен ортақ шекарасы болмаса да, Ауғанстанның Ресеймен тығыз экономикалық және саяси байланыстары бар бірқатар көршілерімен шекаралас болуына және мұсылмандар тұратын аймақтардың болуына және Тәжікстан, Өзбекстан және Түркіменстан елдеріндегі экстремизмнің өршу қаупіне байланысты Ауғанстанды қорғауға  және бұл елдің аймақтық және жаһандық мүдделеріне келтіретін шығынды азайтуға тырысуда.

.

Талибан Ауғанстан аумағын лаңкестік ұйымдар пайдаланбайды деп уәде еткенімен, Мәскеудің көзқарасы бойынша бұл топ бұл уәделерін орындай алмайды. Талибан әлі күнге дейін «Әл-Каидамен» тактикалық ынтымақтастығы бар.  Талибанның осы топты және басқа да лаңкестік топтарды бақылау үшін жеткілікті әскери құралдары жетіспейді және ДАИШ орталықтарымен тиімді күресуге қабілетсіз, әсіресе Ауғанстанда ДАИШ-тің құрылуы Вашингтонның ашық және жасырын қолдауымен жүзеге асып жатқандықтан. Ресейдің көзқарасы бойынша, АҚШ-тың Өзбекстанда  Ислам қозғалысы, Шығыс Түркістанда Ислам қозғалысы, Пәкістандық Талибан, ДАИШ және Әл-Қаида сияқты лаңкестік топтарға қолдау көрсетуін   ескерсек, аймақтағы шетелдік экстремистердің кеңеюіне, адам тарту арналарының құрылуына және Ауғанстанның төңірегінде жасырын орталықтардың қалыптасуына әкеледі. Басқа жағынан, 2014 жылғы Ұлттық бірлік үкіметінде АҚШ пен Ауғанстан арасындағы қауіпсіздік келісімінде Ауғанстандағы толқулар 2024 жылдан кейін де жалғасатын болса, бұл келісімнің автоматты түрде ұзартылатыны айтылған, бұл мәселе алаңдаушылық туғызады.

Ресейдің АҚШ-пен Ауғанстанның қауіпсіздік келісіміне қатысты ұстанымы - Ауғанстан тәуелсіз ел және өзінің ұлттық мүдделеріне сай кез келген елмен келісімге қол қоюға құқылы, бірақ мұндай келісім басқа елдердің, соның ішінде Орталық Азия елдері мен Ресейдің мүдделеріне қауіп төндірмеуі керек. Ауғанстан үкіметінің құлауымен және бұл елде азаматтық соғыстың ықтималы немесе қауіпсіздіктің күшеюі  босқындардың шекараларға қарай оның ішінде Орталық Азияға қарай ағылуы, сөзсіз. Ресейліктердің пікірінше, бұл ДАИШ сияқты трансшекаралық экстремистік топтарға Ауғанстанды Орталық Азияны тұрақсыздандыру үшін база ретінде пайдалануға мүмкіндік береді. Ресей мен Орталық Азия тұрғысынан алғанда, Ауғанстанға қатысты басты мәселе босқындар легі мен ДАИШ пен «Әл-Қаида» сияқты топтардың трансшекаралық диверсиялық қозғалыстары болып табылады. Ауғанстан АҚШ қолдаған режим билігі кезінде Орталық Азия мен Ресейге есірткі тасымалының негізгі көзіне айналды, қазір бұл сауданың негізгі нарықтарының біріне айналды. Екінші жағынан, америкалықтар Ресей Америка мен НАТО күштерінің Ауғанстаннан шығарылуын пайдаланып, Талибанмен байланысын арттырып, бұл елдегі ықпалын арттыруды көздеп отыр деп мәлімдейді.

Ауғанстанның Орталық Азия мен Ресейге қатысты проблемасы  – бұл елдің аймақтағы тұрақсыздықтың көзіне айналуы. Мәскеу өзінің ұлттық қауіпсіздік стратегиясына сәйкес жақын шетелде яғни Ресейдің көршілері, сондай-ақ Ауғанстан сияқты елде бөгде әскери күштердің немесе шетелдік базалардың болуын, өзінің ұлттық қауіпсіздігіне қатер төндіреді деп санайды. Оның соңғы мысалы - Украина. Мәскеу шенеуніктері Америка мен Батыстың Ауғанстанда немесе аймақтағы басқа елдерде ұзақ уақыт болуы Ресейдің мүдделеріне ешбір сәйкес келмейтінін еске салды.

2001 жылы Американың Ауғанстанға әскери араласуы Вашингтонның Орталық Азия аймағында орналасқан аймақтағы алғашқы маңызды әскери орналасуының бастамасы болды. Бұл Орталық Азия елдерінде қолдау базаларының болуын, сондай-ақ Пәкістанда, Каспий теңізінде, Оңтүстік Кавказда және Қара теңізде, Шығыс Еуропада және тіпті Ресейде логистикалық бағыттардың болуын талап етті. Сонымен қатар, АҚШ армиясының орналасуы АҚШ-тың бұл аймақтағы саяси және идеологиялық ықпалының күшеюіне әкеліп, Қытай және Иранмен бірге Ресейдің алаңдаушылығын арттырды. АҚШ Ауғанстанға басып кіргеннен кейін Ресей алғашында АҚШ-тың Талибан мен оның одақтасы Әл-Қаидаға қарсы науқанын қолдады, бірақ содан бері жиырма жылда Кремль Ақ үйдің соғыстағы әрекетін бірнеше рет сынады.

Ресей 2001 жылы Америка Құрама Штаттарының Талибан режимін құлатқанына риза болып көрінген елдердің бірі болды. Мәскеу Ауғанстандағы Талибан режимін құлату арқылы Орталық Азия ол ойлаған толқулардан құтылады деп ойлады. Өйткені тәліптер Кабулдан және Ауғанстанның төңірегіндегі орталықтардан, әсіресе Ауғанстанның шығысы мен оңтүстігінде шоғырланып, Ауғанстанның солтүстік шекараларынан Орталық Азиямен көршілес жатқан жерлерге қоныс аударды және бұл ең болмағанда Ресей үшін тыныштық болды. Сондықтан АҚШ-тың Ауғанстанға шабуылынан кейін Ресей Талибан қозғалысын басып-жаншуды қолдай отырып, солтүстік майдандағы одақтастарының рөл атқаратынына және Ресейдің Ауғанстандағы мүдделерін ескеретініне үміттенді. Кейін Мәскеу Ауғанстандағы бастаманы қолға алуға тырысып, 2006 жылы Талибанмен қарым-қатынас орнатуға шешім қабылдады. Ресейліктер Ауғанстандағы соғыс пен әскери қақтығыстарды азайту үшін Талибан тобын келіссөздер үстеліне отырғызуға тырысты, өйткені бұл елде соғыс болмаса, Ресейдің ұлттық қауіпсіздігі көбірек қамтамасыз етілген. Шындығында, ресейліктердің сол кездегі Талибаннан екі талабы бар еді: біріншіден, Орталық Азия мен Кавказдан келген, қазірдің өзінде талибтермен бірге болған жауынгерлерді тоқтатып, олар енді Орталық Азияға қиындық тудырмауы керек;  екінші талабы - Орталық Азияға есірткі контрабандасын тоқтату. Ауғанстанның есірткі мәселесі ресейлік қоғамға тікелей әсер етуіне байланысты, елдегі адам қауіпсіздігіне аса маңызды қатер болып табылады. Ресейде қолданылатын героиннің 90 пайызы бұл елге Орталық Азия арқылы келеді. Бұл жылына шамамен 75-80 тоннаны құрайды. Жыл сайын бұл елдің 7 мыңнан астам азаматы героин тұтыну салдарынан көз жұмады.

АҚШ-тың Ауғанстандағы саясатына байланысты Ресей тарапынан қарастырылған және қарастырылып жатқан тағы бір мәселе – ДАИШ-тің Ауғанстандағы болуы мен белсенділігі мәселесі. Ауғанстанда ДАИШ лаңкестік тобының күшейіп, ықпалы туралы сыбырлар қалыптаса бастаған кезден бастап бұл топтың мақсаты Ауғанстаннан Орталық Азия елдеріне өтіп, сол жақтан лаңкестік әрекеттердің ауқымы Ресей мен Қытай шекараларына дейін апару болды. Бұл пікірді жақтаушылар бұл жобаның АҚШ пен ДАИШ тобын қолдайтын аймақтық және аймақтан тыс державалардың мүдделеріне толығымен сәйкес келетінін алға тартты. ДАИШ тобының Ауғанстандағы қозғалысына қатысты Ресей президенті Владимир Путин ДАИШ-тің Орталық Азия елдеріне ену үшін Ауғанстанда бекіну жолындағы астыртын әрекеттеріне қарсы ескертті. Путин «ДАИШ Ресейдің оңтүстігінде тұрақсыздық тудыруға тырысуда» деп мәлімдеді. ДАИШ тобының Сирия мен Ирактағы жеңілістерінен кейін Мәскеудің ДАИШ-тің Ауғанстан мен Пәкістандағы АҚШ-тың қолдауымен қауіпсіз жерлерге кетуіне қатысты алаңдаушылығы арта түсті. Осыған байланысты Ресей Федералдық қауіпсіздік қызметінің басшысы 2021 жылы ДАИШ-тың Батыс Азияда «Ислам халифатын» құру әрекетінен бас тартқанын, енді халықаралық лаңкестік желілерді құру арқылы Ауғанстан арқылы Ресейге және басқа елдерге шабуыл жасауға әрекеттеніп жатқанын айтты.