Pars Today

Ауғанстанның 20 жылдық оккупациясының Пәкістанға тигізіген әсері.

Пәкістан АҚШ пен НАТО-ның жақын одақтасы ретінде соңғы қырық жылда және әсіресе Кеңес Одағының Ауғанстанға әскери араласуынан кейін (1979 ж. 27 желтоқсан – 1989 ж. 15 ақпан) және Бжезинскийдің «Американың сол кездегі қарсыласы Кеңес Одағы үшін Ауғанстанды Вьетнамға айналдыру» стратегиясы бойынша Ауғанстандағы оқиғаларда маңызды рөл атқарды.

Пәкістанда Ауғанстан пуштундарымен тығыз байланыста болған пуштун халқының бір бөлігі тұрады. Сондай-ақ исламдық және сунниттік ел ретінде Ауғанстандағы оқиғаларда дін факторын пайдаланып, экстремизмді күшейте отырып, әскери және қауіпсіздік құралдарын және контрабанданы пайдалана отырып, Ауғанстан оқиғаларында тиімді әрекет етуге тырысуда.

11 қыркүйектегі оқиғадан кейін және Пәкістанды лаңкестік оқиғаларға  қатысуы және антитеррорлық коалиция күштерінің Пәкістанға шабуыл жасау мүмкіндігіне қатысты айыптаудан кейін  бұл ел АҚШ бастаған лаңкестікпен күреске қатысуға шешім қабылдады.  Шындығында, Пәкістан Исламабад-Вашингтон қарым-қатынасында жеңіске жету ойынын ойлады және Исламабадтағы кейбір орталардың пікірінше, егер ол Талибанға деген көзқарасын қайта қарастырмаса, ол нөлдік ойынға тап болуы мүмкін еді, оның нәтижесі Пәкістанның нақты жеңілісіне әкелетін еді.  

Америка үкіметіне Пәкістанның ынтымақтастығынсыз Ауғанстандағы лаңкестерге қарсы кез келген операция дерлік тиімсіз болатыны анық болды. Бұған осы елдің экстремистік діни оқу орындарының экстремистік идеяларды тәрбиелеуде маңызды рөл атқарғаны және тәліптердің тамырын осы мектептерден іздеу керектігі себеп болды.

Brookings сараптама орталығы сияқты американдық сараптама орталықтарының көзқарасы бойынша Пәкістанның тайпалық аймақтары лаңкестер мен экстремистік күштер үшін қауіпсіз баспана болып саналады.  Бұл елде орналасқан көптеген лаңкестік топтар мен экстремистік ұйымдар «Талибан» және «Әл-Қаидамен» тығыз байланыста болып, лаңкестерді дайындайтын орталыққа айналды. Өйткені, Пәкістанның Талибанмен қарым-қатынасы бар. Осындай қарым-қатынастар мен қиындықтарға қарамастан, Пәкістан Американың терроризмге қарсы соғыс стратегиясында өте маңызды болды

АҚШ пен НАТО-ның Ауғанстаннан шығуымен Талибанның негізін  қалаушылардың бірі және негізгі қолдаушыларының бірі ретінде Пәкістан қуатты түрде және аймақтық елдер тобында басты актер болмақ. Басқаша айтқанда, АҚШ-тың Ауғанстаннан шығарылуымен Пәкістан Ауғанстанға жақындай түсуде және Исламабадтың Талибанға ықпалының ауқымы Пәкістанды Талибан режимі мен халықаралық қауымдастық арасындағы ең маңызды дипломатиялық арнаға айналдырады.  АҚШ-тың аймақтағы маңызды одақтасы ретінде Пәкістан үкіметі «Бір белдеу – бір жол» жаңа Жібек жолы жобасы аясында Қытай үкіметімен маңызды ынтымақтастықта болды және 220 миллион  халқы және ядролық қаруымен  Ауғанстандағы маңызды ойыншылардың бірі болып табылады.

Пәкістан мен Үндістан арасындағы, әсіресе Кашмирге байланысты қайшылықтары және соңғы бірнеше жылда бұл елдің жаңа Жібек жолы аясында Қытаймен тығыз байланысы және Қытай мен Американың экономикалық және геосаяси дағдарыстары, осы екі үкімет пен Үндістан үкіметінің Пәкістанға деген сезімталдығы мен назары, Ауғанстандағы оқиғалар мен оның болашағы Пәкістан үкіметі үшін осы күрделі ойында маңызды болып табылады. Осыған байланысты Пәкістанның саяси, әскери және қауіпсіздік топтары пуштундар және Талибан тобымен тығыз қарым-қатынасты пайдаланып, Ауғанстандағы жаңа оқиғаларды барынша пайдалануға тырысуда.  

2022 жылдың қыркүйегінде Пәкістанның сол кездегі премьер-министрі Имран Хан Ауғанстанда тәліптердің билікке оралуын құптап:  «Ауғандықтар құлдық бұғауын бұзды»,- деді. Кабинеттің бірнеше министрлері, армияның жоғары қолбасшылығына жақын отставкадағы генералдар және Пәкістандағы ірі исламшыл партиялар  Ауғанстандағы тәліптердің жеңісін мұсылман әлемінің жеңісі деп ашық айтты.

Пәкістандық жетекшілер Талибан үкіметі Ауғанстандағы Исламабадтың ықпалын арттырып, Хамид Карзай мен Ашраф Ғани кезінде Пәкістанға зиянын тигізіп, күшейген Үндістанның Кабулдағы ықпалын жояды деп есептейді.

Батыс Азия  бойынша сарапшы Пир Мұхаммад  Молазахи Талибанның 2022  жылы жылдам ілгерілеуін Пәкістанның қауіпсіздік ұйымы жоспарлап отыр деп есептейді. Талибан операциялары мен олардың 2022 жылы жылдам алға жылжуы осы топтың тоқсаныншы жылдардағы ұқсас операцияларымен ұқсастықтары көп. Ол  кезде Пәкістан тәліптер үшін  ашық жоспарлаған болатын. «Талибан» Кабулда билікке қаншалықты дәрежеде қол жеткізсе, олар Пәкістанның мүддесіне қызмет етеді және бұл Үндістанның есебінен болатыны  күмәнсіз.  Үндістан Ауғанстанда жақсы позицияға ие болғандықтан, ол Ауғанстан үшін жоспарларды жүзеге асырды, жолдар, бөгеттер, ғимараттар мен инфрақұрылымдар салды. Үндістан мен Пәкістан арасындағы қарым-қатынастарды қарастыратын болсақ, Талибанның билікте болуымен Үндістан  енді бұл ұстанымды сақтай алмайды және пәкістандықтар бұл соғыста жеңеді.   

Басқаша айтқанда, Ауғанстандағы Талибан билігінің күшеюімен Пәкістан үкіметінің осы топтың қолдаушысы және ұзақ уақыт бойы одақтасы ретінде Үндістанға қарсы ұстанымы, соның ішінде екі елдің Кашмирге қатысты  даулары аясында нығая түсті және  Үндістанның Ауғанстанмен жақсырақ стратегиялық қарым-қатынас орнатуға және Ауғанстанның құрлық жолдары арқылы Орталық Азияға қосылуға деген талпыныстары айтарлықтай зардап шегеді.

Пәкістан Талибанды 100 пайыз жақтайтынын есте ұстаған жөн, бірақ Ислам әмірлігінің қайтарылуына 100 пайыз мүдделі емес. Бұл мәселе Ауғанстан мен Пәкістандағы, әсіресе қабырғанын екі жағындағы жерлердегі күрделі саяси- әлеуметтік жағдайға байланысты. Пәкістанның стратегтері Американың Ауғанстандағы әскерін шығарып, жеңіліске ұшырағаннан кейін, егер тәліптер бүкіл Ауғанстанды басып алса, тәліптер тоқтаусыз болатынын түсінеді. Исламабадтың көзқарасы бойынша, мұндай болжамды жағдайда пуштундық қарулы және экстремистік топтар ретінде Талибан Пәкістанға толығымен бағынбайды және пуштун идеялардың өсуімен, әсіресе екінші жағындағы «пуштундарды сақтау қозғалысында» Дюранд сызығы, Пуштунстан мәселесі  мен Дюранд сызығы дауы қайта жанданады.

Басқа  Солтүстік майданы билікке қол жеткізген жағдайда, сол Дюранд линиясы қақтығысы және Пәкістанның Ауғанстандағы интервенциялары мен дағдарысты тудырғаны үшін кек алу мәселесі қайта көтеріледі. Бір айырмашылығы, Талибан тобы Үндістанға қарсы Пәкістанды қолдайды. Ауғанстан үкіметі мен Солтүстік майдан Үндістан үкіметіне саяси бейім. Сондай-ақ Ауғанстандағы Талибан үкіметі Пәкістандағы содыр топтарын күшейте алады.

Исламабад әсіресе Техрик-е-Талибан Пәкістан жауынгерлеріне қарсы тұруы керек; Ауғанстан шекарасы бойындағы территориясынан Пәкістан үкіметін құлатуды көздеген сектанттардан тұратын лаңкестік топ. «Техрик-е-Талибан Пәкістан» ұйымы Қытайдың Пәкістандағы мүдделеріне қарсы бірнеше лаңкестік әрекет жасады. Исламабадтың көзқарасы бойынша Пәкістан Талибандары Ауғанстан Талибандарымен идеологиялық және операциялық қарым-қатынаста болады, бірақ Ауғанстандық Талибан Пәкістанның Техрик-е-Талибанды тежеу ​​үшін сенімді міндеттеме беретіні және олар қаншалықты мүмкін болатыны белгісіз.