Маусым 20, 2016 20:04 Asia/Almaty

Естеріңзіде болса, өткен бағдарламада доктор Каримидің сабағында Мұхаммад ұлы ирандық данышпан, философ әрі дәрігер Ибн Сина жайлы жалпы мағлұматпен танысқан болатын.

Бүгінгі сабақта да доктор Карими студенттермен келесі бір ирандық данышпан туралы әңгімелеседі. Бұл көрнекті ғұлама – ирандық ұлы философ, факиһ, данышпан, математик әрі саясаткер  Қожа Насиреддин Туси.   Ол діни және рационалды ғылымдарды өзінің әкесі және сол дәуірдегі ұстаздардан үйреніп, оқуын Нишапур қаласында аяқтады. Тусидің атағышығып, Хулагу ханның сарайында уәзір болды. Тусиден оның ұлы ой-пікірі мен дарынын көрсететін еңбектер қалған.

Алдымен жаңа сөздерге назар аударайық:  

 

فقيه

фӓғиһ

факиһ

فقها

фоғӓһа

факиһтер

اسلامي

еслами

ислами

قرن

ғӓрн

ғасыр

سيزدهم

сиздӓһом

он үшінші

به عنوان

бе онван-е

ретінде

دانشمند

данешмӓнд

данышпан

رياضي دان

риазидан

математик

ما مي شناسيم

ма мишенасим

біз танимыз

درست

дорост

дұрыс

شما مي گوييد

шомо мигуйид

сіз айтасыз

فيلسوف

филсуф

философ

مدفن

мӓдфӓн

кесене

اهل كجا ؟

ӓһл-е коджа?

қай жердікі?

گفته اند

гофтеӓнд

(олар) айтты

او بوده است

у буде ӓст

ол болды

بطور مسلم

бе туре мосӓллӓм

шәксіз, шүбәсіз

کارهاي مهم

карһай-е моһемми

маңызды істер

او انجام داده است

у ӓнджам даде ӓст

ол орындады

رصد خانه

рӓсӓдхане

обсерватория

او بنا كرد

у бӓна кӓрд

ол салды

کتابخانه

кетабхане

кітапхана

او داشت

у дашт

онда болды

چهل هزار

чеһел һезар

төрт мың

کتاب

кетаб

кітап

آن بوده است

ан буде ӓст

ол болды

حتما"

хӓтмӓн

міндетті түрде

شاگرد

шагерд

шәкірт

زيادي

зиади

көптеген

دانشمندان

данешмӓндан

данышпандар

در دست است

дӓр дӓстӓст

қолда бар

علمي

элми

ғылыми

فلسفي

фӓлсӓфи

философиялық

شغل

шоғл

кәсіп

کارهاي علمي

карһай-е элми

ғылыми жұмыстар

او انجام مي داد

у ӓнджам мидад

ол орындады

وزير

вӓзир

уәзір

 

 

Тарих сабағы басталды. Студенттер мен доктор Карими Қожа Насиреддин Туси туралы әңгімелесіп отыр.
 

استاد - خواجه نصيرالدين طوسي يکي از فقهاي اسلامي قرن سيزدهم ميلادي است .

Остад: Ходже Нӓсир-ӓд-дин Туси йеки  ӓз фоғӓһай-е еслами ғӓрн-е сиздӓһом-е милади ӓст.

Ұстаз: Қожа Насиреддин Туси - он үшінші ғасырда өмір сүрген исламдық факиһтардың бірі.

دانشجو - اما ما او را به عنوان دانشمند و رياضي دان مي شناسيم .

Данешджу: ӓмма ма у ра бе онван-е данешмӓнд вӓ риазидан мишенасим.

Студент: Бірақ біз оны данышпан әрі математик ретінде танимыз.

استاد - درست مي گوييد . او فيلسوف ، رياضي دان و دانشمند بزرگي نيز بوده است .
 

Остад: Дорост мигуйид. У филсуф, риазидан вӓ данешмӓнд-е бозорги низ буде ӓст.

Ұстаз: Дұрыс айтасыз. Ол философ, математик,ұлыданышпан болған.

دانشجو - استاد ، مدفن خواجه نصير در کاظمين عراق است . او اهل کجا بود ؟
 

Данешджу: Остад, мӓдфӓн-е Хадже Нӓсир дӓр Каземин-е ӓрақ ӓст. У ӓһл-е коджа буд?

Студент: Ұстаз, Қожа Насирдің кесенесі Ирактың Каземин аймағында орналасқан. Ол қай жердікі болды?

استاد - گفته اند او اهل طوس بوده است . بطور مسلم او اهل خراسان است .
 

Остад: Гофтеӓнд у ӓһл-е Тус буде ӓст. Бетуре мосӓллӓм у ӓһл-е Хорасан ӓст.

Ұстаз: Оның Тустан шыққаны туралы айтылған. Оның Хорасанның тұрғыны болғаны белгілі.

محمد - خواجه نصيرالدين طوسي چه کارهاي مهمي انجام داده است ؟
 

Мухаммад: Хадже  Нӓсирӓддин Туси че карһайи моһемми ӓнджам даде ӓст?

Мұхамад: Қожа Насиреддин Туси қандай маңызды істер атқарды?

استاد - او در شهر مراغه يک رصد خانه بنا كرد و کتابخانه اي داشت که چهل هزار کتاب در آن بوده است .
 

Остад: У дӓр шӓһр-е Мӓрағейек рӓсӓдханебӓна кӓрд вӓкетабханейи дашт ке чеһел һезар кетаб дӓр ан буде ӓст.

Ұстаз: Ол Мераге қаласында бір обсерватория ашты. Оның төрт мың дана кітапты қамтыған кітапханасы болған.

محمد - پس حتما" شاگردان زيادي هم داشته است .

Мухаммад: Пӓс хӓтмӓн шагердан-е зиади һӓм дашт.

Мұхаммад: Онда оның көптеген шәкірттері де болған ғой.

استاد - بله . دانشمندان بزرگي مثل قطب الدين شيرازي ، شاگرد خواجه نصيرالدين بوده اند .
 

Остад: Бӓле. Данешмӓндан-е бозорги месл-е Қотб-ӓд-дин Ширази, шагерд-е Ходже Нӓсир-ӓд-дин будеӓнд.

Ұстаз: Ия. Қотбаддин Ширази сияқты көптеген данышпандар Қожа Насиреддиннің шәкірті болған.

محمد - آيا کتابهايي از او در دست است ؟
 

Мухаммад: Айа кетабһайи ӓз у дӓр дӓст ӓст?

Мұхаммад: Оның еңбектері біздің қолымызға жетті ме?

استاد - بله . کتابهاي علمي ، اسلامي و فلسفي زيادي از خواجه نصير در دست است .
 

Остад: Бӓле. Кетабһай-н элми, еслами вӓ фӓлсӓфи зиади ӓз Хадже Нӓсир дӓр дӓст ӓст.

Ұстаз: Ия. Қожа Насирдан ғылыми, исламдық және философиялық салалар бойынша көптеген еңбектер қалған. 

محمد - شغل خواجه نصيرالدين چه بوده است ؟
 

Мухаммад: Шоғл-е Хадже Нӓсир-ӓд-дин че буде ӓст?

Мұхаммад: Қожа Насиреддиннің кәсібі не болған?

استاد - او کارهاي علمي انجام مي داد و وزير هلاکوخان نيز بوده است .

 

Остад: У карһайи элми ӓнджам мидад вӓ вӓзир-е Һолакухан низ буде ӓст.

Ұстаз: Ол көптеген ғылыми жұмыстар жасап, Хулагу ханның уәзірі болған.

 

 

Ұстаз бен студенттер  Қожа Насиреддин туралы әңгімелерін жалғастырады. Ұстаз Қожа Насиреддиннің еңбектерінің басым бөлігі араб тілінде жазылғанын және одан парсы тілінде жазылған кітаптар да қалғанын айтады. Оның парсытілінде жазылған атақты еңбектерінің бірі – «Ахлақе Насери» кітабы. Онда бақытқа жету жолдары туралы айтылған.

Қожа Насир математика саласында да маңызды зерттеулер жасап, үшбұрыштар туралы ілімді таратушылардың бірі болып табылады. Ол Ибн Синаның «Ишарат» кітабына түсіндірме жазғандардың бірі  болды. Ибн Синаның «Ишарат» еңбегіне араб тілінде жазылған түсініктеме – оның атақты еңбектерінің бірі. Қожа  Насиреддин Туси шиіт мазхабы туралы да құнды еңбектер жазған. Бұл бағдарламадан қажетті мағлұмат алдыңыздар деп үміттенеміз.