АҚШ-та құлдықты тоқтату қозғалысы жалғасуда

Америкада құлдық жойылғаннан бері 160 жыл өтсе де, бұл елде нәсілдік кемсітушілік пен құлдық түрлері әлі де бар. Американың бес штатының азаматтары конгрессмендер мен губернаторларды сайлаумен қатар, «құлдықтың барлық түрлері заңсыз ба, жоқ па?» деген тақырыбқа пікірін білдірді.

Сейсенбіде (8 қараша) өткен дауыс беруде 89 пайыздан астамы «Құлдық пен оның кез келгентүріне тыйым салынады» мәтініне «иә» деп дауыс берді. Теннесси, Алабама және Орегон штаттарындағы конституцияларына өзгерістер енгізуді мақұлдаған сайлаушылардың көпшілігі мұны әртүрлі қолдау деңгейінде және жалпы алғанда төмен дауыспен жасады. Америкадағы құлдық екі жарым ғасырдан кейін 1865 жылы жойылды. Бірақ АҚШ-та құлдықтың кейбір түрі әлі де қалды. Америка Құрама Штаттарындағы тұтқындарды «құл» деп санамайды, бірақ Алабама, Луизиана, Орегон, Теннесси және Вермонт штаттарының бес штатындағы  түрмеде отырған көптеген жұмысшыларға жасалған қарым-қатынас   құлдықпен бірдей. Қазіргі уақытта 800 мың жұмысшы атқарған жұмысы үшін жалақы алмайды. Жеті штатта түрмедегі жұмысшылар жалақы алмайды. Құлдықты жою ұлттық желісінің қызметкері Саванна Элдридж былай дейді: «Көптеген адамдар мұны неге құлдық деп атағанымызды сұрайды. Өйткені бұл шын мәнінде құлдық. Азаматтық соғыстан кейін қара нәсілділер жаза және түрме жүйесінің бөлігі ретінде құл ретінде пайдаланылды».

Өзгерістерді жақтаушылар бұл заңдарды қанаушылық және тоқтату керек дейді. АҚШ-тағы адам құқықтары мәселелерін зерттеушілер бұл жүйенің тамыры афроамерикандықтардың ғасырлар бойы құлдықта болғанына байланысты деп санайды. Құлдық заңсыз деп танылғаннан кейінгі жылдары қара нәсілділерді басып-жаншып, оларды жұмыс істеуге мәжбүр болған түрмелерге жіберуге бағытталған заңдар қабылданды.  Ешқашан кісі өлтірмегеніне қарамастан Кертис Рэй Дэвис кісі өлтірді деген айып тағылып, 25 жылға бас бостандығынан айырылуы және Луизиана штатындағы түрмеде тегін жұмыс істеуге мәжбүрленгеніне тоқталып: «АҚШ-да ешқашан құлдықсыз күні болған емес»,- деді.

Дэвис атышулы Луизиана штатының түзеу мекемесінде әртүрлі тапсырмаларды орындауға мәжбүр болды. Ол көп жылдар бұрын құлдыққа әкелінген ангола-африкалық құлдарын еске алу үшін «Ангола» деп аталатын түрмеге қамалды. Дэвис өзінің естеліктерінде былай деп жазды: «Мен 25 жыл жұмыс істеп, үйге 124 доллармен оралдым».

Құлдықты жою жөніндегі ұлттық желіден Саванна Элдридж былай дейді: «Құлдыққа тыйым салынғанымен, шын мәнінде тек меншік құқығы ауысты және құлдық жеке меншіктен үкімет қолдайтын құлдыққа көшті». Жеке түрмелер АҚШ-та мәжбүрлі еңбекке арналған тағы бір негізгі алаң болып табылады. Америкада 120 мың адам тұтқындалған 200-ден астам жеке түрме бар. Тұтқындар қатал ортада ұзақ уақыт жұмыс істейді және Америкадағы жеке түрмелер иелеріне 5 миллиард доллар пайда әкеледі, бірақ олардың жұмысы үшін сағатына 20-40 цент ғана төленеді. Әрине, АҚШ-тағы мәжбүрлі еңбек тағы бір үлкен топқа жатады. Қазіргі уақытта 100 000-нан астам адам Америкаға шетелден мәжбүрлі еңбек немесе сексуалдық құлдық үшін сатылады. Ең сорақысы, бұл «жұмысшылар» «еңбегі» үшін жалақы алмайды.

Осы себепті кейбіреулер бұл құбылысты «қазіргі американдық құлдық» деп атайды. Өткен шілдеде адам құқықтарын қолдайтын үкіметтік емес ұйымдардың коалициясы БҰҰ-ның Адам құқықтары жөніндегі комитетіне 21 беттен тұратын арнайы баяндама жолдап, АҚШ түрмелеріндегі нәсілдік кемсітушілік пен адам құқығына қарсы саясатты тоқтату үшін АҚШ-қа қысым көрсетуге шақырды.                                                                                                                                                                                                                                                                     

Бұл коалиция өз баяндамасында қара нәсілді қауымдастықтардағы әлеуметтік және ұзаққа созылатын зияндар, нәсілдік кемсітушілік саясатының салдарынан қара нәсілдік түрмеге түсудің жойқын салдары туралы түсініктемелер жазды. Сондай-ақ, американдық түрмелер ұйымының қылмыстық сот төрелігі жүйесіндегі барлық нәсілдік кемсітушілікті жою мақсатында ол түрмелердің қатал және радикалды үкімдері мен қара қауымдастықтардағы түрмеге қамалу салдарынан болатын кең және әртүрлі зияндарды сипаттайды. Бұл есепте АҚШ үкіметінің адам құқықтарының бұзылуы мен нәсілдік кемсітушілік саясатының кейбір мысалдары ретінде жалғыздық камерадағы зорлық-зомбылық әрекеттері, түрмедегі құлдық  және қара нәсілді отбасылардың ата-аналарын түрмеге жабу сияқты мысалдар келтірілген.

Адам құқықтарын қорғауды қолдайтын ұйымдар коалициясының есебіне сәйкес, Біріккен Ұлттар Ұйымы алғаш рет 2022 жылғы 8 тамызда АҚШ-тың нәсілдік кемсітушіліктің барлық нысандарын жою туралы халықаралық конвенцияны сақтауын тексеру процесін бастады. Осы есеп бойынша, американдық түрмелердегі, әсіресе АҚШ-тың оңтүстігіндегі түрмелердегі нәсілдік кемсітушілік саясатының ішінде қара нәсілділердің штат түрмелеріндегі ақ нәсілділерге қарағанда бес есе жиі қамалатыны дәлелденген.

Қара нәсілділер жалпы халықтың 38 пайызын құрайтын Алабама, Арканзас, Флорида, Джорджия, Луизиана, Миссисипи, Солтүстік Каролина, Оңтүстік Каролина және Техас штаттарында қара нәсілділер осы штаттардағы жалпы түрме тұтқындарының 67 пайызын құрайды. 

Сондай-ақ қара нәсілділер ақ нәсілділерге қарағанда түрмелерде бір адамдық камерада болу ықтималдығы сегіз есе, ал ақ нәсілділерге қарағанда өте ұзақ уақыт оқшаулану камерасында 10 есе көп. Бұл есептен көрінетіндей, американдық түрмелердің көпшілігі тұтқындармен қарым-қатынаста БҰҰ-ның ең төменгі стандарттарын сақтамайды. Қара нәсілділер, басынан осы уақытқа дейін Америкадағы нәсілдік кемсітушіліктің негізгі құрбандары.

АҚШ үкіметінің негізі ұйымдасқан нәсілдік кемсітушілік болып табылады. Басынан бастап еуропалық иммигранттар Америка континентінің жергілікті тұрғындарын өлтіріп, қашқынға айналдырып, американдық өркениеттің негізін қалады, содан кейін құлдық жүйесін таңдап, қара құлдарды қанау арқылы өздерінің өркениетін дамыды. Авраам Линкольн ешқашан нәсілдік кемсітушілікке қарсы болмады, Саяси жеңілдіктерге сүйене отырып, ол нәсілдік кемсітушілікті сақтай отырып, құлдықты жоюды жақтады. 

 1860жылдардағы Солтүстік пен Оңтүстік арасындағы соғыс оңтүстіктегі қара құлдардың жүрегіне үміт ұялатып, олардың көпшілігі оңтүстіктен қашып, солтүстікке жол тартып, Линкольн армиясына қосылды. Ақырында, Солтүстік пен Оңтүстік арасындағы соғыс өнеркәсіптік және халқы көп Солтүстіктің арқасында Солтүстіктің жеңісімен аяқталып, құлдар бостандығы туралы декларация жарияланды. Бірақ бұл бостандық құлдардың пайдасына болмады. Өйткені қара нәсілділеросыдан бастап баспана, нан, үйленуді қажет етті. Олар солтүстікте жұмыс істеу үшін ешқандай өндірістік жұмысты білмеді, оңтүстіктегілер де оларға жұмыс бермеді. Олар өздерінің сәтсіздіктерінің себебін қара нәсілділер деп есептеді. Кейін бір қара адам былай деді: «Шатырлар   қиратылды, тұратын жер , ішетін тамақ жоқ. Бұл үлкен еркіндік. Құлдыққа қарсы қозғалыстар, Эмансипация декларациясы және Конгресс заңнамасы АҚШ-тағы нәсілшілдікті ешқашан тоқтатқан жоқ.

Осы себепті нәсілдік кемсітушілік түрлері 1960 жылдардың соңына дейін сақталды. Мартин Лютер Кинг басқарған азаматтық құқықтар қозғалысы бұл нәсілдік кемсітушілікті ресми түрде тоқтатты. Бірақ американдық мекемелерде, департаменттерде және мәдениетте нәсілдік кемсітушілік әлі де басым. Қара нәсілділер әлі де екінші сортты азаматтар және американдық қоғамның төменгі табынан саналады. Жұмыспен қамтудағы кемсітушілік, ақ нәсілділерге қарағанда екі еселенген жұмыссыздық, кедейлік пен сауатсыздықтың жоғары пайызы, қара тұтқындардың көптігі, полицияға зорлық-зомбылық пен кемсітушілік және т.б., барлығы АҚШ-тағы нәсілшілдікті көрсетеді. Американдықтардың қара нәсілге қатысты әрекеттері әлі күнге дейін қара нәсілділерге деген көзқарастың Эмансипация декларациясынан кейін бір жарым ғасыр бойы өзгермегенін хабарлайды.