Сардашт химиялық бомбалауға ұшыраған күн. Химиялық және микробтық қарумен күрес күні

Ирак БААС режимінің Иранның Сардашт қаласына жасаған химиялық шабуылына байланысты тир айының 8-і «Химиялық және микробтық қарумен күрес күні» деп аталды.

Ирактың БААС режимі 1366 жылы 7 және 8 тирде Иранның шекаралас Сардашт қаласына химиялық бомбаларды қолданып шабуыл жасады. Бұл шабуылда 110 бейбіт тұрғын шәһидт болды, тағы 8 мың адам улы газға   уланды. Шекара маңындағы Сардашт қаласы Бірінші Дүниежүзілік соғыстан кейін Ирактың БААС режимі енгізген соғыс және химиялық қаруға тыйым салу конвенцияларын ратификациялау кезінде қатарынан төрт рет химиялық жарылысқа ұшыраған алғашқы қала.Сардашт тұрғындарының «Сардашт химиялық құрбандарын қорғау қауымдастығындағы» ұсынысымен осы қалаға жасалған химиялық шабуылдың бір жылдығы, яғни 8 тир химиялық және микробтық қарумен күрес күні болып аталды.

Ирактың БААС режимі шамси күнтізбесінің 1359 жылдың 27 мехрінен 1367 жылдың 3 шахриварына дейін барлығы 582 химиялық шабуыл жасады, оның ішінде тәжірибелік, шектеулі, ауқымды және ультра ауқымды шабуылдар бар. Осы шабуылдар нәтижесінде 10 мыңнан астам адам шәһид болды, 100 мыңға жуық адам жарақат алып, үздіксіз емделуді қажет етті, 250 мың адам жеңіл жарақат алды.

Химиялық қаруды қолдануға халықаралық шарттарға сәйкес тыйым салынған. 1899 және 1907 жылдардағы Бейбітшілік конференциясында бекітілген құжаттарға, 1964 жылғы Нюрнберг трибуналы Статутының 6-бабына, 1922 жылғы Вашингтон шартының 5-бабына, 1948 жылғы Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясының 3-бабына және қарарларға сәйкес Химиялық қаруды қолдануға тыйым салу жөніндегі конференцияда осы қаруды қолдануға тыйым салынды.

Бомбалаудың ауқымы мен қарқындылығы және Сардашт қаласына қарсы қолданылған химиялық қару түрі оны Хиросима атом бомбасынан кейін әлемдегі химиялық қарудың құрбаны болған бірінші қалаға айналдырды. Сонымен қатар, Сардашттағы химиялық шабуылдың бір жылдығы химиялық және микробтық қаруға қарсы күрес күні ретінде Батыстың қылмыстарының тағы бір бетін көрсетеді және Батыс елдерінің адам құқықтарын өрескел бұзғанын еске салады. Ол сондай-ақ Иранның жаппай қырып-жоятын қарумен тиімді күресудегі шынайы талпыныстарын түсіндіреді. Ирактың БААС режимі тікелей себепкер болған Сардашт химиялық бомбалауының адами қасіреті Батыс БАҚ-тың Иракпен таңылған соғыста бірігуі және оның Бағдадты ашық және жасырын қолдауы салдарынан батыстық ақпарат құралдарының үнсіздігіне тап болды.Саддам режиміне қару-жарақ пен химиялық қару-жарақ сату арқылы бұл апатқа әйтеуір үлес қосқан Батыс елдері бұл оқиғаны елемеуге тырысып, еш әрекет жасамады, тіпті жоққа шығаруға тырысты. Өйткені, халықаралық қауымдастықтың бұл қылмысқа үнсіз қалуы осы оқиғаның орын алуындағы Еуропа мен Америка елдерінің рөліне байланысты болды. Ирактың Сардаштқа химиялық шабуылы БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі мүшелерінің көпшілігінің Ирактың химиялық қару қолдануын айыптайтын мәлімдеме жасау әрекетіне Вашингтон вето қойғаннан кейін тоғыз ай өткен соң орын алды. Ал Англия мен Франция да дауыс беруге қатысқан жоқ.

Шын мәнінде, бұл химиялық қаруды Иракқа сатуға өздері жауапты болған Батыс елдері бұл қылмысқа ешқандай реакция жасаған жоқ. Жарияланған құжаттар сол кездегі АҚШ үкіметін қоса алғанда, Батыс үкіметтері Саддам режимінің Иранға қарсы соғыста зарин газы, жүйкеге әсер ететін газ және қыша газы сияқты химиялық қарудың барлық түрін қолданып жатқанын білгенін көрсетеді. Алайда олар Ирак армиясына осы қаруларды жасау үшін техникалық көмек көрсетуді жалғастырды. Американдық Foreign Policy журналының 2013 жылғы 26 тамыздағы тергеу есебінде америкалықтардың 1983 жылдан бері Ирактың химиялық қару қолданғаны туралы «нақты дәлелдерге» қол жеткізгені көрсетілген. Сондай-ақ Washington Post газеті АҚШ-тың 2002 жылы 30 желтоқсанда Иракқа жасаған шабуылынан үш ай бұрын жарияланған баяндамасында бірқатар құжаттардың бар екенін жариялады. Бұл құжаттар Рональд Рейган, содан кейін Джордж Буш (әкесі) Саддам режиміне улы химикаттар мен биологиялық өлімге әкелетін вирустарды сатуға келіскенін көрсетті.Сондай-ақ есептер Ирактың БААС режимін химиялық қарумен жабдықтауға химиялық заттар өндіретін 400-ден астам компанияның қатысқанын көрсетеді, олардың көпшілігі Германия мен Англиядан болды. Ирак БААС режимінің химиялық қаруды кеңінен қолдануына қатысты ИИР осы жағдайларды БҰҰ-ға бірнеше рет хабарлап, БҰҰ-ның бұрынғы Бас хатшысы Ксавье Перес Декуияр сарапшылар делегациясымен бірге осыдан кейін алты күн Иранда химиялық қару қолданылғанын хабарлады. Химиялық қарудың қолданылғанын растады, нәтижесінде осы халықаралық ұйым химиялық қаруды қолдануды айыптады, бірақ бір қызығы, бұл жерде Ирактың аты аталмаған. Осы әрекеттен кейін Иран әртүрлі елдерге Сардашт химиялық құрбандарын жіберу арқылы бұл апаттың өлшемдерін көрсетуге тырысты.

1365 жылы 6 фарвардинде (1986 ж. 26 наурыз) Біріккен Ұлттар Ұйымының Қауіпсіздік Кеңесінің мүшелері Саддам режимінің ашық соғыс қылмыстарына жауап ретінде химиялық қару қолдануын айыптаған мәлімдеме жасады.

1980-шы жылдары Саддам режимінің Иранға қарсы ауқымды химиялық шабуылдарынан және осы шабуылдардан болған жан түршігерлік құрбандардан кейін халықаралық қауымдастық 1990-шы жылдары химиялық қаруды жою және осы қарулар мен қолданылған өлімге әкелетін химиялық заттардың таралуына жол бермеу туралы келісімді дайындап үлгерді. Химиялық қаруды таратуға, өндіруге, жинақтауға және пайдалануға және оларды жоюға тыйым салу туралы конвенция немесе «Химиялық қару туралы конвенция» 1993 жылы 13 қаңтарда Парижде қол қоюға дайындалды және 1997 жылы күшіне енді, оған 193 мемлекет мүше болды. Қазіргі уақытта Нидерландының Гаага қаласындағы Химиялық қаруға тыйым салу ұйымы осы конвенцияның ережелерін орындауға жауапты. Химиялық қаруға тыйым салу туралы конвенцияға мүше елдердің Гаагада өткен 10-шы отырысында 29 сәуір Химиялық қару құрбандарын еске алудың халықаралық күні деп аталды. Бұл күн мүше елдер үшін шартты ратификациялау күшіне енген күнге сәйкес келеді және сол жылы БҰҰ Бас хатшысы осы конвенцияға кірмейтін барлық елдерді оларға қосылуды сұрады.

ИИР да бұл конвенцияға 1997 жылы Ислам кеңесінің мақұлдауымен қосылды. Сондай-ақ, жыл сайын желтоқсан айында (азар айы) Химиялық қаруға тыйым салу ұйымының Гаагадағы штаб-пәтерінде осы ұйымға мүше елдердің және химиялық қарудан зардап шеккен бірқатар адамдардың қатысуымен оларға құрмет көрсету мақсатында жиналыс өткізіледі. Бұл кездесуге Сардашт химия ардагерлері, бір топ қатысады. ИИР сондай-ақ соғыс кезінде Ирактың Баас режиміне қару-жарақ өндіру үшін химиялық заттар берген батыстық бірнеше компанияға қарсы халықаралық соттарға шағым түсірді.

БҰҰ сияқты халықаралық ұйымдардың осыған байланысты өз уәделері мен міндеттемелерін орындау аясында әрекет етіп, Ирактың БААС режиміне қатысы бар үкіметтерді жауапкершілікке тарта отырып, мұндай қылмыстардың қайталануының алдын алады деп күтілуде.