«Фаджр» онкүндігі 9: Ислам революциясы, тәуелсіздік және сыртқы саясаттағы бедел

Революция ағымында Иран халқы ұлы державаларға тәуелді болмауды және жан-жақты тәуелсіздікті талап етті.

Иран халқының тәуелді және жемқор Пехлеви режиміне қарсы күресі кезінде екі ұран ең көп қайталанды: бірі «Тәуелсіздік, азаттық, Ислам республикасы» және екіншісі «Не шығыстық, не батыстық, исламдық үкімет» болды. Ұғымы жақын бұл екі ұран халықтың болашақ билігінің сыртқы саясатындағы тілегін білдірді. Олар ұлы державаларға тәуелді болмауды және жан-жақты тәуелсіздікті қалады.

Иран Ислам революциясының жеңісінен кейін бұл мақсат орындалып, Иран Ислам Республикасы Американың қорлайтын үстемдігінен шығып, сол күнгі басқа алпауыт державаға, яғни Кеңес Одағына тәуелділікті қабылдамады. Осы принципті және құрметті саясатты сақтау Ислам Республикасы мен халық үшін қиыншылықтар тудырғанымен, шах Пехлеви дәуірінде жат биліктің ащы дәмін татқандар бедел мен өз-өзіне сенім артуды артық көрді.

Сыртқы саясаттың осы негізгі қағидатындағы табандылықты Саддамның Иранға қарсы таңылған соғысы кезінде анық көруге болады, Америка мен Кеңес Одағы және Батыс пен Араб үкіметтерінің барлығы дерлік осы агрессор диктаторды қолдады, бірақ Ислам Республикасы ешкімнің қолдауына мұқтаж болмады. Ол бас иген жоқ.Жалпы, Ислам іліміне негізделген Иран Ислам Республикасының сыртқы саясатының маңызды қағидаларының бірі – үстемдікті теріске шығару. «Ниса» сүресінің 141-аятының соңында: «... Алла кәпірлерге мүміндерге үстемдік ету үшін ешқашан жол көрсетпеді»,- деп айтылды. Сондықтан ислам елдері шетел үкіметтеріне ешқандай тәуелділікті қабылдамауы керек. Осыған сәйкес, Иран Ислам Республикасы Конституциясының 152-бабында жүйенің сыртқы саясатының қағидалары былайша баяндалған: «Иран Ислам Республикасының сыртқы саясаты кез келген үстемдік пен бағыныштылықтан бас тартуға, елдің жан-жақты тәуелсіздігі мен аумақтық тұтастығын сақтауға, барлық мұсылмандардың құқықтарын қорғауға және үстемшіл державаларға қарсы тұруға және соғыспайтын елдермен өзара бейбіт қатынасқа негізделген».

Ислам республикасы осы прогрессивті және құрметті қағидалар бойынша ешбір шетелдіктің билігін қабылдамай, басқа ешбір елге үстемдік жасап, қол сұғуды көздемейді. Ислам Республикасының 45 жылдық өмірінде бұл саясат іс жүзінде жақсы орындалды. Бұл танымал жүйе ислам елдерімен, әсіресе көршілерімен бауырластық қарым-қатынасқа ұмтылады, сонымен қатар өзара мүддеге негізделген сыйластық қарым-қатынасты талап ететін елдермен достық саясатын ұстанды. Басқа жағынан, саяси, үгіт-насихат және экономикалық қысым арқылы өз талаптарын Иран халқына таңуға ұмтылған үкіметтерге ИИР-ның сыртқы саясатында орын жоқ, сонымен қатар олардың дұшпандық әрекеттеріне тиісті жауап беріледі. Мұндай үкіметтердің айқын мысалы ретінде АҚШ-тың үстемшіл және үстем үкіметі, сондай-ақ қылмыскер сионистік режим болып табылады.

Ислам Республикасының әртүрлі елдермен мұндай қатынасы туралы «Фатх» сүресінің 29-шы аятының басында былай делінген: «Мұхаммед (Ғ.С.) Алланың Елшісі. Онымен бірге болғандар, кәпірлерге қатаңырақ, өзара тым мейірімді». Иран Ислам революциясының жетекшісі аятолла Хаменеи осы аятқа сілтеме жасай отырып: «Біз дұшпандармен, тәкаппарлықпен татуласпаймыз, бірақ мұсылман бауырларымызбен араздық пен дұшпандық емес, керісінше достық, бауырмалдық сақтаймыз»,- деді. Ол «қадір-қасиет, даналық және орындылықты» Иран Ислам Республикасының сыртқы саясатының үш негізгі қағидасы деп атады. Революцияның жоғарғы жетекшісі ар-намысты қайыршылық дипломатияны жоққа шығару және жүйенің беделі мен принциптерін сақтау, ал даналықты сыртқы саясаттағы дана және саналы өзара әрекет пен әрекет деп санайды. Ол сондай-ақ былай деді: «Мақсаттылық дегеніміз – қиын кедергілерді жеңудің жолын тауып, мақсатқа жету жолын жалғастыру». Революциядан кейінгі жылдар ішінде осы үш қағида неғұрлым көп ескерілсе, Иранның сыртқы саясаты соғұрлым табысты болды.

Кез келген мемлекеттің сыртқы саясатының бір бөлігі халықаралық ұйымдарға қатысуға бағытталған. Ислам Республикасы өзінің саяси, экономикалық және мәдени мақсаттарын жүзеге асыру үшін Біріккен Ұлттар Ұйымы және оның еншілес ұйымдары, Ислам ынтымақтастық ұйымы, Қосылмау қозғалыс ұйымы және ЭЫҰ ұйымы сияқты халықаралық ұйымдарда белсенді қатысуда. Жақында Иранның белсенді дипломатиясы оны екі маңызды экономикалық ұйым Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы мен БРИКС тобына мүше етті, бұл екіжақты және көпжақты өзара әрекеттестік пен Иранның ұстанымын ілгерілетуде маңызды әсер етеді.