Pars Today

Франция өзінің басқа одақтастары мен одақтастарымен бірге Еуропаны талқандап жатқан фашистік Германиядан азат етілген күнін тойлап жатқан тұста, өздерін Екінші дүниежүзілік соғыстың жеңімпаздары деп санаған француз отаршылдық әскери күштері Алжирде 20-ғасырдағы ең ауыр қылмыстардың бірін жасады.

Франция дүниежүзілік соғыс кезінде Еуропада бетпе-бет келген қылмысты Алжирде де жасады. Бұл жан түршігерлік қылмыс миллион шәһидтер еліне [Алжирге] қарсы жасалды. Осыны негізге ала отырып, фашистік басшы Гитлердің өлімімен қатыгез қылмыстар дәуірі аяқталмады деп анық айта аламыз, өйткені француз отаршылары өздерінің қылмыстарымен және Алжирде көрсеткен қатыгездігімен Гитлердің жолымен жүруді жалғастыра  алатынын дәлелдеді.

Франция - адам құқықтарының бастауы ретінде өзін әрқашан мақтан тұтатын еуропалық мемлекет. Бүгін біз 8 мамырда орын алған, одан кейін «Қара сейсенбіге» ұласқан қылмысты еске аламыз. Бұл күн барлық алжирліктер үшін өте азапты күн болғанымен, сонымен бірге алжир халқында жат отаршылдықтан арылып, тәуелсіздік майданына қадам басуға өте күшті мотивацияның қалыптасуына себеп болды.

 

Pars Today-ден және Шуба келтірген бұл мақалада біз бұл оқиғаға шолу жасадық:

 

Тәуелсіздік ұрандары

1945 жылы 8 мамырда француздар басқа одақтастарымен бірге Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде фашистерді жеңгенін тойлады. Дәл осы кезде Алжирде бірқатар шерулер басталып, оған қатысушылар Франция туын көтеріп, осы елдің және оның одақтастарының жеңісін қолдайтын ұрандар айтты. Аталған ұрандардан кейін «Тәуелсіз Алжир жасасын» деген дауыстар естіліп, шерушілер алғаш рет Франция туымен қатар Алжир туын көтерді. Дәл осы жерде француз отаршылдықтарының басшылары Алжир туларын тезірек түсіруге бұйрық берді.

Бузид Саал есімді алжирлік жас өз елінің туын түсіруден бас тартты. Сол сияқты басқа жастар да отаршылдардың зорлық-зомбылық, қорлау тәсілін қабылдамады. Сондықтан демонстранттар мен француз әскери күштері арасында қызу қақтығыстар болды. Француз әскерлері  Бузид Саалға оқ жаудырып, оны өлтірді. Осы кісі өлтіргеннен кейін демонстранттар қатарында қорқыныш биледі. Бұл француздардың Алжирдегі үлкен қылмыстарының басы болды.

Саал - алжирліктердің символдарының бірі, өйткені ол 1945 жылы 8 мамырда француз сарбаздары оққа ұшқан алғашқы жас. Бұл жас алжирлік 1919 жылы Сатиф қаласына қарасты Алзаири ауылында дүниеге келіп, сол ауылда Құран ғылымын меңгерген.

Алжирдің бірінші шәһиді небәрі 15 жасында әкесі қайтыс болып, отбасымен бірге тұрғылықты жерін ауыстыруға мәжбүр болды. Ол өзін және отбасын асырау үшін мейрамханада жұмыс істеді. Бозид Саал кейін Алжир ислам скауттар қауымдастығына қосылды. Алжир халқының француз отаршылдарына қарсы жаппай демонстрациялар сериясы бірте-бірте олардың қалалары мен шет аймақтарына тарады. Бұл аймақтардың ішінде Қалме, Харата және Анабе аймақтарын атап өтуге болады.

Бұл арада генерал Де Голь тәуелді үкімет алжирлік наразылық білдірушілерді аяусыз басып-жаншудан басқа шешімді іс жүзінде көрмеді. Сондықтан француз отаршылары Алжирдің көптеген аудандарында соғыс жағдайы жариялады. Олар да коменданттық сағатты қатаң түрде сақтады.

Сонымен бірге француздар халық наразылығының ауқымын кеңейтіп алмау үшін түрлі шаралар қабылдады. Мысалы, Алжирдегі ұлттық қозғалыстың бірқатар жетекшілері отаршылдар тарапынан тұтқынға алынды. Екінші жағынан, Ислам барлаушылар қауымдастығының кейбір мүшелері отаршылдар тарапынан өлім жазасына кесілді. Генерал Де Голь тіпті халық наразылығына қатысты немесе қатыспады деген күдікке ілінген бейбіт тұрғындарды өлім жазасына кесті.

Сонымен қатар, француздар Алжирдің бірқатар ауылдары тәуелсіздік үшін күресушілер үшін баспанаға айналды деп күдіктеніп, оларды әуе соққыларымен нысанаға алып, жермен жексен етті. Хабарларда француздар осы ауылдарда әйелдерге, балаларға және қарттарға қарсы көптеген қылмыстар жасағанын көрсетеді. Француздардың Алжир халқына қарсы көптеген қылмыстары жалғасын тауып, отаршылдар бұл елде адам құқықтарының өрескел бұзылуын талап етті. Француз басқыншыларының мысалы ретінде әр ауданның адамдарын бір жерге жинап, бензинмен өртеп жіберді. Француздар қарт адамдарды ұшақтары мен тікұшақтарынан лақтырып жіберетін. Қылмыскерлер тіпті өлген адамдардың мәйітін де аямай, басқа Алжир азаматтарына сабақ болсын деп бұл мәйіттерді жаяу жүргіншілер жолының жиегіне қойды. Тағы бір айта кетерлігі, алжирлік жүкті әйелдер француз отаршыл солдаттарының қылмысынан тыс қалмады.

Қылмыс барысында француздар небәрі 15 күннің ішінде 44 ауылды толығымен жойып жіберді. Олар кең көлемдегі әуе соққыларында жүздеген әйелдерді, балаларды және қарттарды өлтірді. Олар 45 мың Алжир азаматын дәл осылай өлтірді. Әрине, кейбір мәліметтерде бұл отаршылдық қылмыстың құрбандарының саны 70 мың адамға жетеді. Отаршылдар 5000-нан астам Алжир азаматын да тұтқынға алды. Тұтқындаулар аталған жан түршігерлік қылмыс жасалғаннан кейін де бірнеше ай бойы жалғасты. Осыдан кейін отаршылдық соттар 1945 жылдың қазан айында мыңдаған өлім жазасын шығарды.

Азаттық пен еркіндіктің бастауы

Алжирдегі француздардың қылмысы мен өлтірілуі күтілгеннен әлдеқайда жоғары болғанына қарамастан, бұл қылмыс алжирліктердің қатарында алға жылжуға үлкен мотивация тудырды. Сондықтан олар соғыс даласына шығып, тәуелсіздікке қол жеткізу үшін күресуді ұйғарды. Алжирліктер өз шешімін қабылдады. Олар француз отаршылдығынан азаттық жолында жүздеген мың шәһидтерді құрбан етуге дайын болды. Тәжірибеде дәл осылай болды.

Көптеген тарихшылар 1945 жылғы 8 мамырдағы қылмыс пен қырғын шын мәнінде Алжирдің Франциядан тәуелсіздік алуының бастапқы нүктесі болды деп санайды. Осы жаппай қыру нәтижесінде Алжирде жаңа ұрпақ қалыптасты. «Француздарды азат етуші өркениет» деген мифті жоққа шығарған ұрпақ.  Бұл доктор Әли Әл Салаби өзінің «Алжир ұлтының күресі» атты кітабында айтқан мәселе.

Осыған байланысты доктор Әли Әл-Салаби өз кітабында былай деп жазған: «Француз отаршылдарының жан түршігерлік қылмысының оң нәтижесінің бірі – осы қылмыстан кейін Алжир халқының отаршылдықтан азат болу деген ұлы мақсатқа тек қару арқылы жетуше болатынына сенді. Сондықтан француз басқыншыларына қарсы қарулы күреске шақыру бастады. Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін алжир жастары француздарға қарсы қарулы күресті құптады. Әл-Слаби сондай-ақ өз кітабында: «1945 жылы мамырда отаршылдар жасаған қылмыс алжирліктерді тәуелсіздік пен бостандық оларға берілген сыйлық емес, олар өздері оны күреспен алуы тиіс» деген қорытындыға әкелді. Осы себепті мамыр оқиғасы Алжир революциясының қозғалтқышына айналды; 50-ші жылдардың ортасында басталған революция 1962 жылы Алжирді отаршылдықтан азат ету мақсатына жеткізді",- деп жазды.

1945 жылғы 8 мамырдағы қылмыстар бостандық пен тәуелсіздік жолының бастау нүктесі болғандықтан, оны еске алу «жұмсақ отаршылдық» қамқоршыларының күш-жігеріне қарсы тәуелсіздікке ұмтылған алжирліктердің жолын жалғастыруға баса назар аударады.  

Дереккөз

Тамам Әбулхейр 1401. Алжирдегі француз қылмыстарына шолу; Алжирліктердің жадынан өшірілмейтін жауыздық. Аударған: Рамин Хұсейн Абадиан.