Теһран тарихы (№167-сабақ)
Бүгінгі бағдарламамыздың тақырыбы Теһран қаласының тарихына арналған.
Бүгінгі бағдарламамыздың тақырыбы Теһран қаласының тарихына арналған. Мұхаммад пен досы Саид Бахарестан алаңында серуендеп жүріп, көне Теһран шаһары жайында әңгімелеседі. Теһран Сефевилер дәуірінде, яғни, 16 ғасырда Рей қаласының маңындағы бір кішігірім ауыл болатын. Рей қаласына сапар шеккен Тахмасп шах Сефеви қолайлы ауа-райына байланысты біраз уақыт Теһранда болады. Ол кездері Теһранның төрт қақпасы болған. Сефевилер дәуірінен кейін Теһран бірте-бірте кеңейіп, 18 ғасырда Қаджарлар дәуірінде Теһран ресми түрде Иранның астанасы болып жарияланады. Сол кездері Теһранның қақпаларының саны 13-ке жеткен еді. Бұл қақпалар күн батқаннан кейін үш сағатқа жабылатын. Көне Теһран 5 негізгі махалла, 15 көше мен 5 басты алаңнан құралған. Әрбір махалланың бірнеше көшесі болған. Сол дәуірде Рей қаласы Теһранның оңтүстігінде орналасқан ірі әрі гүлденген қала саналатын. Бүгінде Рей – көне атауын сақтап қалған Теһранның бір кішкентай бөлшегі ғана. Қазіргі кезде Теһран қаласы кеңейгеннен кейін оның қақпаларынан тек атаулары ғана сақталып қалған.
Мұхаммад, Саид пен олардан бір мекен-жайды сұрастырып тұрған жүргіншінің әңгімесін тыңдаймыз. Алдымен жаңа сөздерге назар аударайық:
кешіріңіз |
бебӓхшид |
ببخشيد |
қалай |
четор |
چه طور |
қақпа |
дӓрвазе |
دروازه |
үкімет |
доулӓт |
دولت |
мен бара аламын |
мӓн митӓванӓм берӓвӓм |
من مي توانم بروم |
мен ойлаймын |
мӓн фекр миконӓм |
من فکر مي کنم |
ең жақсы жол |
беһтӓрин раһ |
بهترين راه |
сіз мінесіз |
шома сӓвар шодид |
شما سوار شويد |
автобус |
отубус |
اتوبوس |
желі (автобус) |
хӓт (отубус) |
خط ( اتوبوس ) |
көше, даңғыл |
хиабан |
خيابان |
революция |
енғелаб |
انقلاب |
аялдама |
истгаһ |
ايستگاه |
жақын |
нӓздик |
نزديک |
жақ |
зэл |
ضلع |
оңтүстік |
джонуби |
جنوبي |
алаң |
мейдан |
ميدان |
ар жақ |
ан тӓрӓф |
آن طرف |
сары |
зӓрд |
زرد |
мен көрдім |
мӓн дидӓм |
من ديدم |
жол нұсқау |
раһнемайи |
راهنمايي |
мен алғыс айтамын |
мӓн мотӓшӓккерӓм |
من متشكرم |
дұрыс |
дорост ӓст |
درست است |
сол жер |
һӓманджа |
همانجا |
метро |
метро |
مترو |
айналасы, маңы |
ӓтраф |
اطراف |
көне ғимарат |
сахтеман-е ғӓдими |
ساختمان قديمي |
мен көрмедім |
мӓн нӓдидеӓм |
من نديده ام |
дұрыс айтасың |
дорост мигуйи |
درست مي گويي |
бұрынғы кезде |
зӓман-е ғӓдим |
زمان قديم |
он үш |
сиздӓһ |
13 |
аудан, махалла |
мӓхӓл |
محل |
қазіргі кезде |
һӓм ӓкнун |
هم اکنون |
қиылыс |
тӓғато |
تقاطع |
ол орналасқан |
ан ғӓрар дарӓд |
آن قرار دارد |
қала орталығы |
мӓркӓз-е шӓһр |
مرکز شهر |
ол орналасқан |
ан вағе ӓст |
آن واقع است |
жобалауға болады |
мишӓвӓд хӓдс зӓд |
مي شود حدس زد |
ол кезде |
ан зӓман |
آن زمان |
ол жер |
анджа |
آنجا |
қала маңы |
кенар-е шӓһр |
کنار شهر |
ол саналатын |
ан мӓхсуб мишоде ӓст |
آن محسوب مي شده است |
солтүстік |
шомали |
شمالي |
негізгі |
ӓсли |
اصلي |
қайсы |
кодам |
کدام |
базар |
базар |
بازار |
үлкен |
бозорг |
بزرگ |
сияқты |
нӓзир |
نظير |
ол кезде |
ан доуре |
آن دوره |
хордад айының он бесі |
понздӓһ-е хордад |
پانزده خرداد |
Бахарестан алаңында бір жүргінші Мұхаммад пен Саидтің қасына келеді. Ол «Дарвазейе доулат» аялдамасына қалай жетуге болатынын сұрайды. Бұрынғы кезде ол жерде осылай аталатын бір қақпа болатын. Бірақ қазір «Дарвазейн доулат» Енғелаб даңғылының бір бөлігіне айналған. Назар аударыңызадар:
Жүргінші: Кешіріңіз мырза, «Дарвазейе доулат» аялдамасына қалай жетсем болады? |
Рӓһгозӓр: Бебӓхшид аға, четур митӓванӓм бе дӓрвазе доулӓт берӓвӓм? |
رهگذر - ببخشيد آقا ، چه طور مي توانم به دروازه دولت بروم ؟
|
Саид: Дарвазейе доулат... Ең жақсы жол Енғелаб желісінің автобустарына мінсеңіз дұрыс болады деп ойлаймын. |
Саид: Дӓрвазе доулӓт... Фекр миконӓм беһтӓрин раһ ин ӓст ке сӓвар-е отубусһай-е хӓтт-е енғелаб шӓвид. |
سعيد - دروازه دولت ... فکر مي کنم بهترين راه اين است که سوار اتوبوس هاي خط انقلاب شويد .
|
Жүргінші: Енғелаб желісінің автобустары келіп тоқтайтын аялдама жақын ба? |
Рӓһгозӓр: Истгаһ-е отубус-е Енғелаб нӓздик ӓст? |
رهگذر - ايستگاه اتوبوس انقلاب نزديک است ؟
|
Саид: Ия. Алаңның оңтүстік жағы. Ана жерде, екі сары автобус тұр. |
Саид: Бӓле. Зэл-е джонуби-е мейдан, ан тӓрӓф, до отубус-е зӓрд анджаст. |
سعيد - بله . ضلع جنوبي ميدان ، آن طرف ، دو اتوبوس زرد آنجاست .
|
Жүргінші: Ия, ия. Көрдім.... Жол көрсеткеніңіз үшін рахмет. |
Рӓһгозӓр: Бӓле бӓле. Дидӓм... ӓз раһнемайи-е шома мотӓшӓккерӓм. |
رهگذر - بله بله . ديدم ... از راهنمايي شما متشکرم .
|
Мұхаммад: Дарвазейе доулат Енғелаб даңғылында Шариати даңғылына жақын орналасқан, солай ма? |
Мухаммад: Дӓрвазе доулӓт дӓр хиабан-е Енғелаб ӓст. Нӓздик-е хиабан-е Шӓриӓти, дорост ӓст? |
محمد - دروازه دولت در خيابان انقلاب است . نزديک خيابان شريعتي ، درست است ؟
|
Саид: Ия. Сол жер. Сол маңайда метро аялдамасы да бар. |
Саид: Бӓле. Һӓманджаст. Йек истгаһ-е метро һӓм дӓр ан нӓздики ӓст. |
سعيد - بله . همانجاست . يک ايستگاه مترو هم در آن نزديکي است .
|
Мұхаммад: Бірақ, мен ол маңайдан қақпа немесе көне ғимарат көрген емеспін. |
Мухаммад: ӓмма мӓн дӓр ан ӓтраф, дӓрвазе иа сахтеман-е ғӓдими нӓдидеӓм. |
محمد - اما من در آن اطراف ، دروازه يا ساختمان قديمي نديده ام .
|
Саид: Дұрыс айтасың. Теһранда бұрынғы кезде он үш қақпа болған. Олардың біреуі – осы Дарвазейе доулат. Бұл қақпаның орны Енғелаб даңғылының қиылыстарының бірінде орналасқан. |
Саид: Дорост мигуйи. Теһран дӓр зӓман-е ғӓдим сиздӓһ дӓрвазе дашт ке йеки ӓз анһа, дӓрвазе доулӓт буд. Мӓхӓлл-е ин дӓрвазе һӓм ӓкнун дӓр йеки ӓз тӓғатоһай-е хиабан-е енғелаб ғӓрар дарӓд. |
سعيد - درست مي گويي . تهران در زمان قديم 13 دروازه داشت که يکي از آنها ، دروازه دولت بود . محل اين دروازه هم اكنون در يكي از تقاطع هاي خيابان انقلاب قرار دارد .
|
Мұхаммад: Енғелаб даңғылы қазір қаланың орталығы саналады. Онда бұрынғы кездері ол жер қаланың маңы болған деп жобалауға болады. |
Мухаммад: Хиабан-е Енғелаб ӓлан дӓр мӓркӓз-е шӓһр вағе ӓст, пӓс мишӓвӓд хӓдс зӓд ке дӓр ан зӓман, анджа кенар-е шӓһр мӓхсуб мишоде ӓст. |
محمد - خيابان انقلاب الان در مرکز شهر واقع است ، پس مي شود حدس زد که در آن زمان ، آنجا کنار شهر محسوب مي شده است .
|
Саид: Ия. Ол жер қаланың солтүстік жағы болған. |
Саид: Бӓле. Анджа зэл-е шомоли-е шӓһр буд. |
سعيد - بله . آنجا ضلع شمالي شهر بود .
|
Мухаммад: Бұрынғы кездері Теһранның басты даңғылдары қайсы болды? |
Мухаммад: Хиабанһай-е ӓсли-е Теһран дӓр зӓман-е ғӓдим кодам хиабанһа будӓнд? |
محمد - خيابان هاي اصلي تهران در زمان قديم کدام خيابان ها بودند ؟
|
Саид: Қазіргі кезде үлкен базардың маңында орналасқан Насыр Хосроу көшесі, Амир Кабир көшесі, Хайам көшесі мен «Он бесінші хордад» көшесі сол кездегібасты даңғылдар болған. |
Саид: Хиабанһай-е ке һӓм ӓкнун ӓтраф-е базар-е бозорг-е Теһран һӓстӓнд нӓзир-е хиабан-е Насер Хосроу, хиабан-е Амир Кӓбир, хиабан-е Хӓйам вӓ хиабан-е Понздӓһ-е хордад, хиабанһай-е моһемм-е ан доуре һӓстӓнд. |
سعيد - خيابانهايي كه هم اكنون اطراف بازار بزرگ تهران هستند نظير خيابان ناصر خسرو ، خيابان اميرکبير ، خيابان خيام و خيابان 15 خرداد ، خيابان هاي مهم آن دوره هستند |
Саидтің айтуынша, көне Теһран кішігірім қала болған. Қазір мегаполиске айналған бұл шаһар қарқынды түрде дамып, маңайындағы кіші ауылдар мен махаллаларды өзіне қосып алған. Мысалы, Шамиран, Ванак, Незамабад пен бұрынғы кездері Теһранның маңайындағы ауылдар мен махаллалар саналған мекендер бүгінде мегаполистің бір бөлігіне айналған. Теһран –Альборз тауының көркем баурайында орналасқан көптеген әдемі мекендері бар қала. Көне үйлердің маңындағы саяжолдар, қазіргі заманғы тас жолдардың бойындағы ну ормандар, биік ғимараттар мен зеңгір үйлер және тарихи құнды ескерткіштер бұл қаланың көркемдігін арттырып тұр. Бұл шаһарда тарих пен өркениет, инновация астасып кеткен. Теһран осындай әсемдіктерден тұрады.