Pars Today

Судың ластануы дегеніміз не? Ағын сулар мен жер асты сулары қалай ластанады? Судың ластануының адам өмірі мен денсаулығына әсері қандай? Кез-келген химиялық, физикалық немесе биологиялық қосындылар арқылы cу табиғатының өзгеруі судың ластануы деп аталады.

Табиғат пен қоршаған орта - жаһандық саясаттың маңызды тақырыптарының бірі, сондықтан өмір сүру қажеттілігі адамды осыған баса назар аударуға және оны маңызды саяси-әлеуметтік пікірталас ретінде қабылдауға мәжбүр етті. Жер, су, ауа және адам - өмірдің өзара байланысты тізбектері, олар тепе-теңдік пен үйлесімділікте сақталуы керек, ал біреуінің бұзылуы жердегі өмір философиясының бүкіл шеңберін бұзады.

Бүгінгі таңда күрделі мәселеге айналған экологиялық дағдарыс - адамның араласуы және оның айналасындағы табиғатты ұтымсыз пайдалануының нәтижесі. Ластану қазіргі әлемдегі адамзат өркениетінің маңызды және ең өзекті мәселелерінің бірі болып табылады, ол бірнеше мың метр тереңдіктен бастап кен нысандары, жер асты суларынан және тіпті жоғары ұшатын ұшақтардың ішіне және жердің сыртқы атмосферасына  және өмір жүйесіне қауіп төндірді. Ластану әртүрлі адамдар үшін әртүрлі мағынаға ие. Қарапайым адам түскен кір су немесе газдың әсерінен көзінің қабынуын ластану деп санауы мүмкін. Бірақ қоршаған ортаның ластануының толық анықтамасы қоршаған ортада ластаушы заттардың сапасы немесе табиғи айналымы адамдарға, жануарларға, өсімдіктерге немесе жұмыстар мен ғимараттарға зиянды болатын дәрежеде және уақыт аралығында болатындығын көрсетеді. Басқаша айтқанда, бөтен немесе  белгілі бір концентрациядағы заттардың қоршаған орта элементтеріне еніп, олардың табиғи тепе-теңдігін бұзуы  ластанудың белгісі.

Судың ластануы - халықаралық сулардан бастап ішкі сулар мен құдықтарға дейінгі барлық деңгейдегі су ресурстарына қатысты саясатты қайта қарастыруды талап ететін басты ғаламдық мәселе. Судың ластануы әлемнің түкпір-түкпіріндегі адамдардың өлімінің себептерінің бірі саналады. Күн сайын судың ластануынан 14000-нан астам адам қайтыс болады. Зерттеулер нәтижесі бойынша,  700 миллион үнділіктің тиісті дәретханаларға қолы жете бермейді және күн сайын мың  үнді баласы судағы аурудан көз жұмады. Қытай қалаларының шамамен 90 пайызы судың ластығынан қиындық көруде және шамамен 500 млн халқының таза суда қолы жетпейді. Су тапшылығымен бірге судың ластануы бүгінгі  әлемнің үлкен проблемаларының бірі болып табылады. Судың кез-келген түріндегі ерітілген оттегі өсімдіктер мен жануарлар тіршілігі үшін өте маңызды, сондықтан олардың өмір сүруі судың осы өмірлік маңызды заттың ең төменгі концентрациясын ұстап тұруға байланысты болады. Ерітілген оттегінің концентрациясы биологиялық тіршілік үшін қажет деңгейден төмен болған кезде су ластанған болады. 

Су адамның денсаулығы мен өміріне қауіп төндіретін зиянды организмдерді тасымалдау мүмкін. Патогендік микробтар судв таралып, ішекке инфекцияны жұқтырып, сүзек, қанды диарея, паратиф, тырысқақ сынды ауруларға себеп болуы мүмкін. Тарихи тұрғыдан алғанда, судың ластануын бақылаудың бірінші себебі   су арқылы ағзаға түсетін аурулардың алдын алу болды. Адамға ластанған су  арқылы келетін ауруларға безгегі немесе құрт ретінде белгілі паразиттік аурулар, скарис, трикуспаль,   холера және вирустық аурулар жатады.

Өкінішке орай, Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін әлемде   химиялық қосылыстардың өндірісі айтарлықтай өсті.  Қазіргі қосылыстарға жанармай, пластмасса, жұмсартқыш, талшықтар, эластомерлер, еріткіштер, жуғыш заттар, бояғыштар, пестицидтер, тамақ қоспалары мен дәрі-дәрмектер жатады, олардың ішінде жуғыш заттар мен пестицидтер ерекше маңызы бар. Суды ластаушы заттардың тағы бір тобына минералды тұздар мен минералды қышқылдар мен металл қосылыстары жатады. Бұл ластаушы заттардың суда болуы қышқылдық, тұздылық және уыттылыққа себеп болуы мүмкін. Қышқылдықты арттырудың маңызды көздері - шахтаның төгілуі және қышқыл жаңбыр. Судың тұздылығын қарапайым бақылау арқылы анықталмайды. Бірақ әлемдегі бүкіл судың 97 пайызы мұхиттар мен теңіздердегі тұзды су, ал қалған 3 пайызы тұщы су деп аталады. Бірқатар минералдардың, әсіресе ауыр металл элементтерінің уытты қасиеттері көптеген жылдар бойы белгілі болды. Қажетті қасиеттері бар бірқатар қосылыстар үнемі шығарылады. Қоршаған ортадағы ең уытты заттар қатарына сынап, қорғасын, кадмий, хром және никель жатады. Бұл металдар тірі денелерде жиналып, ұзақ уақыт сақталады және токсиндер  ретінде әрекет етеді. 

Шөгінді - бұл эрозиялық процестерде табиғи түрде пайда болатын ластанудың тағы бір түрі. Осы процестерден пайда болатын шөгінділер жер үсті суларының ластануына әкеледі. Жылу, адамдар пікірінше ластаушы емес және химиялық зат болып саналмайды. Дегенмен дене температурасының жоғарылауы көптеген ластаушы заттар сияқты зиянды әсер етуі мүмкін.  Әрбір химиялық реакцияның жылдамдығы екі есе артады, өйткені температура әрқайсысы 10С-қа дейін көтеріледі. Ыстық ластанған суларда тыныс алу жылдамдығының жоғарылауына байланысты балық көп оттегін қажет етеді. Су өміріне үлкен қауіп - ластанған судың пайда болуына әкелетін басқа мақсаттарда суық суды хлорлау. Хлор тірі ағзаларға әсер етеді және кейбір азық-түлік тізбегінде маңызды болып табылатын микроскопиялық организмдерді бұзады. Судың ластануының маңызды факторларының бірі - құрамында фосфаттар мен нитраттары бар ағынды сулар мен химиялық тыңайтқыштар. Бұл ластаушы заттардың шамадан тыс деңгейі су организмдері мен балдырлардың шамадан тыс өсуіне және қозуына себеп болады. Ағзалардың барлық түрлерінің шамадан тыс өсуі, ұю және жиналу, теңіз жолдарын бұғаттау және судағы барлық ерітілген оттегін тұтыну. Бұл организмдердің көбеюі судағы оттегінің жетіспеуіне және теңіз бен организмдердің, мысалы, балық пен теңіз омыртқасыздарының жойылу қаупін тудырады.

Шөгінділер мен органикалық заттар көлдерді, өзендерді және басқа да суды ластайтың басқа заттар болып табылады. Бұл шөгінділер суға түскенде балықтардың тыныс алуына қиындық тудырып, суды таяз етеді. Органикалық заттармен ластану кәріз құбырлардан болады.  Судағы оттегі азайып, су таязданған кезде балықтар мен балдырларлың өміріне қауіп төнеді. Өйткені олар басқа тіршіліктер сынды оттегінің көптігін қажет етеді.

Судың ластануы көптеген ауруларды тудырады. Тіпті егер адамдар оны тікелей қолданбаса, ластанған сумен қоректенетін су жануарларын тұтыну салдарынан өлімге әкелуі мүмкін. Көбінесе өнеркәсіп өнімдерінің нәтижесі болып табылатын қорғасын мен сынап сияқты ауыр металдар су жануарларының улануына себеп болып және егер адамдар осы суларда өсірілген балықты тұтынса, олар өсудің тежелуі, қатерлі ісік, жүйке аурулары сияқты аурулардан зардап шегеді. Иммундық жүйе қатты уланса, әйелдің балалы болуы  қиындайды. Судың ластануынан жауатын қышқыл жаңбыр ормандарды, көлдерді, көпірлерді, бөгеттер мен ежелгі заттарды, сонымен қатар ғимараттарды бұзуы мүмкін.

Cудың ластануы дамыған елдерге қарағанда дамушы  елдердің жағдайына анағұрлым жойқын әсер етеді. Дамыған елдерде  өндіріс баяу дамығандықтан, олар ластаушы заттармен күресу саласында үлкен мүмкіндіктерге ие болды. Бірақ дамушы елдер өнідірісті жылдам өз елдеріне енгізіп,  ластану проблемаларын шешуге мүмкіндіктері болмады. Қорыта айтқанда, судың ластануы мен бұл жағдайдың даму  мен болашаққа әсері мәселесіне шоғырланып, қазіргіден артық шығынның алдын алу қажет.