Дaште Кавир және Дaште Лут шөлдері
Сәу 16, 2016 14:26 Asia/Almaty
Бүгін сіздерді Ирандағы бір табиғаттың сыйымен таныстырамыз.
Иранда «Даште Лут» және «Даште Кавир» екі үлкен шөл бар.Бұл екі шөл Иранның шығысы мен орталығында үлкен жерді алып жатыр. Хоросан, Семнан, Исфаһан, Керман, Систан және Балуджистан облыстарының кейбір аймақтары осы шөлдерде орналасқан. Аталмыш шөлдердің шет аймақтарында үлкенді-кішілі қалалар орналасқан, бірақ, шөлдердің орталығында адам қоныстанбаған. Зерттеу нәтижелерінен Иран орталығындағы шөлдің жер қыртысындағы ең ыстық мекендердің бірі екені белгілі болды. Шөлдерді құм басып жатыр және осы шөлдердің шет аймақтарында түйе, кірпі, құлан сияқты суды көп қажет етпейтін шөл жануарлары тіршілік етеді. Бүгін Мұхаммад автобуста Джирофт қаласының тұрғынымен танысады. Джирофт – Иранның шөлді жерде орналасқан қалаларының бірі. Ол Мұхаммадқа Джирофт қаласы туралы айтып береді. Қазір Мұхаммад досы Раминмен автобустағы таныстығы мен шөл ерекшеліктері жайлы әңгімелеседі. Алдымен жаңа сөздерді үйреніп, кейін достарымыздың әңгімесіне қайта ораламыз. Назар аударыңыздар:
|
Бүгін |
Емруз |
امروز |
|
Автобус |
Отубус |
اتوبوس |
|
Кісі (ер адам) |
Мәрд |
مرد |
|
Мен таныстым |
Мән ашена шодәм |
من آشنا شدم |
|
Джирофт (Ирандағы бір қаланың атауы) |
Джирофт |
جيرفت |
|
Джирофт қаласының тұрғыны |
Әһл-е Джейрофт |
اهل جيرفت |
|
Ол болды |
У буд |
او بود |
|
Қала |
Шәһр |
شهر |
|
Шөл |
Кәвир |
کوير |
|
Шөлде орналасқан қала |
Шәһр-е кәвири |
شهر کويري |
|
Жақын |
Нәздик |
نزديک |
|
Керман |
Керман |
کرمان |
|
Білдім |
Данестәм |
دانستم |
|
Атау, есім |
Есм |
اسم |
|
Даште Кавир |
Дәшт-е Кәвир |
دشت کوير |
|
Даште Лут |
Кәвир-е Лут |
کوير لوت |
|
Бірі |
Йеки |
يکي |
|
Екіншісі, басқасы |
Ан дигәри |
آن ديگري |
|
Су |
Аб |
آب |
|
Өте аз |
Бесиар кәм |
بسيار کم |
|
Жауын |
Баран |
باران |
|
Жауын жауады |
Баран мибәрәд |
باران مي بارد |
|
Ол жерде |
Анджа |
آنجا |
|
Дұрыс |
Дорост әст |
درست است |
|
Бірнеше қала |
Чәнд шәһр |
چند شهر |
|
Ешкім |
Һич кәс |
هيچ کس |
|
Өмір |
Зендеги |
زندگي |
|
Олар өмір сүреді |
Анһа зендеги миконәнд |
آنها زندگي مي كنند |
|
Ол өмір сүрмейді |
У зендеги немиконәд |
او زندگي نمي کند |
|
Температура |
Дәма |
دما |
|
Ауа температурасы |
Дәмайе һәва |
دماي هوا |
|
Қанша? |
Че қәдр? |
چه قدر ؟ |
|
Өте ыстық |
Хейли гәрм |
خيلي گرم |
|
Арасы |
Бейн |
بين |
|
Елу |
Пәнджаһ |
50 |
|
Алпыс |
Шәст |
60 |
|
Деңгей, дәреже |
Дәрәдже |
درجه |
|
Градус |
Сантиград |
سانتيگراد |
|
Күн |
Руз |
روز |
|
Түн |
Шәб |
شب |
|
Түндері |
Шәбһа |
شبها |
|
Салқын |
Хонәк |
خنك |
|
Қайда? |
Коджа? |
کجا ؟ |
|
Хоросан |
Хоросан |
خراسان |
|
Хоросан Резави |
Хоросан-е Резәви |
خراسان رضوي |
|
Оңтүстік Хоросан |
Хоросан-е джонуби |
خراسان جنوبي |
|
Исфаһан |
Есфәһан |
اصفهان |
|
Семнан |
Семнан |
سمنان |
|
Йезд |
Йәзд |
يزد |
|
Құм |
Қум |
قم |
|
Керман |
Керман |
کرمان |
|
Систан |
Систан |
سيستان |
|
Үлкен |
Бозорг |
بزرگ |
|
Шығыс |
Шәрғ |
شرق |
|
Орталық |
Мәркәз |
مرکز |
|
Кілем |
Фәрш |
فرش |
|
Кілем тоқу |
Фәршбафи |
فرش بافي |
|
Қыш бұйымдарын жасау |
Сефалгәри |
سفالگري |
|
Өнер |
Һонәр |
هنر |
|
Бар |
Воджуд дарәд |
وجود دارد |
|
Ауыл шаруышылығы, егіншілік |
Кешавәрзи |
کشاورزي |
|
Қалай |
Чегуне |
چگونه |
|
Ағаш |
Дерәхт |
درخت |
|
Құрма |
Хорма |
خرما |
|
Пісте |
Песте |
پسته |
|
Аймақтар |
Мәнатеқ |
مناطق |
|
Атырап, айналасы |
Әтраф |
اطراف |
|
Көп |
Зиад |
زياد |
|
Аз су |
Аб-е кәм |
آب كم |
|
Ол қажет етеді |
У ниаз дарәд |
او نياز دارد |
Енді достарымыз Мұхаммад пен Раминге қайтып оралайық. Олар университетке бара жатып, әңгімелеседі. Назар аударайық:
|
Мұхаммед: Бүгін автобуста бір кісімен таныстым. Ол Джирофт қаласының тұрғыны екен. |
Мухаммад: Емруз дәр отубус ба йек мәрд ашена шодәм. У әһл-е Джирофт буд |
محمد - امروز در اتوبوس با يک مرد آشنا شدم . او اهل جيرفت بود . |
|
Рамин: Джирофт -Иранның шөлде орналасқан қалаларының бірі. Керманға жақын жерде. |
Рамин: Джирофт йеки әз шәһрһай-е кәвири-е Иран әст. Нәздик-е Керман |
رامين - جيرفت يکي از شهرهاي کويري ايران است . نزديک کرمان . |
|
Мұхаммад: Мен Джирофттың шөлге жақын екенін білгенмін. Иранда неше шөл бар? |
Мухаммад: Мән данестәм ке Джирофт бе кәвир нәздик әст. Иран чәнд кәвир дарәд? |
محمد - من دانستم كه جيرفت به کوير نزديک است . ايران چند کوير دارد ؟ |
|
Рамин: Екі шөл бар. Біреуі – Даште Кавир, екіншісі – Даште Лут. |
Рамин: Ду кәвир. Есм-е йеки дәшт-е Кәвир әст вә дигәри кәвир-е Лут. |
رامين - دو کوير . اسم يکي دشت کوير است و ديگري كوير لوت . |
|
Мұхаммад: Шөлде су өте аз. Ол жерде адамдар қалай өмір сүреді? |
Мухаммад: Аб дәр кәвир бесиар кәм әст. Мәрдом дәр анджа чегуне зендеги миконәнд? |
محمد - آب در کوير بسيار کم است . مردم در آنجا چگونه زندگي مي كنند ؟ |
|
Рамин: Шөлге жақын жерде бірнеше қала бар, бірақ, шөлдің өзінде ешкім тұрмайды. |
Рамин: Нәздик-е кәвир чәнд шәһр һәст, вәли һич кәс дәр кәвир зендеги немиконәд. |
رامين - نزديک کوير چند شهر هست ، ولي هيچ كس در کوير زندگي نمي کند . |
|
Мұхаммад: Ол жерде ауа температурасы қанша болады? |
Мухаммад: Дәмай-е һәва дәр анджа че қәдр әст? |
محمد - دماي هوا در آنجا چه قدر است ؟ |
|
Рамин: Күндіз өте ыстық. 50-60 градус арасында. Бірақ түнде салқын. |
Рамин: Дәр руз һәва хейли гәрм әст. Бейн-е пәнджаһ та шәст дәрәджей-е сантиград. Әмма шәбһа хонәк әст. |
رامين - در روز هوا خيلي گرم است . بين 50 تا 60 درجه سانتيگراد . اما شبها خنك است . |
|
Мұхаммад: Даште Кавир мен Даште Лут қайда? |
Мухаммад: Дәшт-е Кәвир вә кәвир-е Лут коджаст? |
محمد - دشت کوير و کوير لوت کجاست ؟ |
|
Рамин: Даште Кәвир Хоросан Резави, Құм, Исфахан, Семнанды қамтиды, ал Даште Лут оңтүстік Хоросан, Керман мен Систанда. |
Рамин: Дәшт-е Кәвир дәр Хорасан-е Резәви, Қум, Есфаһан, Семнан вә Йәзд әст вә кәвир-е Лут дәр Хорасан-е джонуби, Керман вә Систан әст. |
رامين - دشت کوير در خراسان رضوي ، قم ، اصفهان ، سمنان و يزد است و کوير لوت در خراسان جنوبي ، كرمان و سيستان است . |
|
Мұхаммад: Сонда бұл екі шөлдің өте үлкен болғаны ғой! |
Мухаммад: Пәс ин ду кәвир хейли бозоргәнд! |
محمد - پس اين دو کوير خيلي بزرگند ! |
|
Рамин: Ия. Иранның шығысы мен орталығы шөлді дала. Шөлді мекендерде кілем тоқу және қыш бұйымдарын жасау өнерлері дамыған. |
Рамин: Бәле. Шәрқ вә мәркәз-е Иран кәвири әст. Дәр кәвир, һонәр-е фәршбафи вә сефалгәри воджуд дарәд. |
رامين - بله . شرق و مرکز ايران کويري است . در كوير ، هنر فرش بافي و سفالگري وجود دارد . |
|
Мұхаммад: Ол жерлерде егіншілік қалай? |
Мухаммад: Кешавәрзи дәр анджа чегуне әст? |
محمد - کشاورزي در آنجا چگونه است ؟ |
|
Рамин: Шөл маңындағы аймақтарда құрма ағашы мен пістелер көп, себебі мұндай өсімдіктер суды аз қажет етеді. |
Рамин: Дерәхт-е хорма вә песте дәр мәнатеғ-е әтраф-е кәвир зиад әст, чун бе аб-е кәми ниаз дарәд. |
رامين - درخت خرما و پسته در مناطق اطراف كوير زياد است ، چون به آب کمي نياز دارد |
Мұхаммад пен Рамин өз әңгімелерін жалғастырады. Рамин шөлде орналасқан мекендердің өзіне тән архитектуралық ерекшеліктері жайлы баяндайды. Шөлдегі үйлердің төбелері күмбезбен жабылады. Себебі күмбез формасындағы төбелер ыстық өткізбейді. Ыстық ауа сыртқа шығып, салқын ауаның ішке кіруі үшін үйлерден ұзын және жіңішке мұржа шығарылған. Бұл мұржаларды әлі күнге дейін шөл маңындағы қалалардан көруге болады. Рамин бұрынғы кезде ирандықтардың жер асты каналдары арқылы алыс жерлерден шөлейт далаларға, үйлерге және егін алқаптарына су жеткізгендігін айтады. Бұл каналдар бұрынғы кездерде ең маңызды су көзі болған. Еңбекқор және сабырлы халық құнарсыз шөлейт жерлерде құрма мен пісте өсіреді. Шөлейт жерлердегі қалалар әрбір шетелдік турист үшін Иранның қызықты әрі көруге тұрарлық жерлерінің бірі болып табылады. Рамин мен Мұхаммадтың әңгімесін келесі бөлімде жалғастырамыз. Иранның көруге тұрарлық жерлерін сіздер де келіп көрерсіздер деп үміттенеміз. Сау-саламатта болыңыздар!
Тегтер
