Pars Today

Иранда суды құбырлар арқылы тасымалдау қолдаушылары мен қарсыластары бар жобалардың бірі болып табылады.

Иранның оңтүстік-шығысындағы жасыл желектер мен балғындықтарына бай Систан мен Белучистан облысы кезінде  әртүрлі құстар мен жабайы жануарлардың  жері болып,   Иранның оңтүстік-шығысындағы тұрғындардың азық-түлік қажеттіліктерін қамтамасыз етті.  Сонымен бірге бұл аймаққа жұмыс және саудамен айналасу үшін Иранның басқа аймақтарының халқы қоныс аударатын еді. Алайда, бірнеше жылдан бері бұл жердің адамдары, әсіресе фермерлері  құрғақшылықтан туындаған проблемалармен бетпе-бет келіп, олардың көпшілігі елдің басқа аймақтарына қоныс аударды. Суды құбыр арқылы облыстағы 46000 га ауылшаруашылық жерлеріне жеткізу жоба бірнеше жыл бұрын бекітіліп, жүзеге асырылуда. Бұл сумен қамтамасыз ету жоба  Систан мен Балучистан солтүстігіндегі құрғақшылықтан зардап шеккен дағдарыс аймағының  салыстырмалы дамуын қалпына келтірді.  20 гектарға жуық ауылшаруашылық жерлеріне су жеткізілді.

Суды құбыр арқылы тасымалдауға негізделген тағы бір жоба Каспий суын Семнанға жеткізу жоба болды. Бұл жобаға Иранның экологиялық белсенділері  қатты реакция білдірді. Олардың   пікірінше, бұл жоба Иранның солтүстігіндегі экожүйеге кері әсерін тигізуі мүмкін. Жобаға қарсыластар суды тасымалдау  Каспий теңізі мен Мазандаран облысының экологиясы үшін апатты   және су айдау мен тұздың көтерілуіне байланысты Каспий теңізінің экожүйесінің бұзылуына  әкеледі деп ескерту жасады.  

Орман және жайылым зерттеу институтының ғылым тобының мүшесі Мұхаммад Дарвиш бұл жобаға қарсылығын білдіріп: «Каспий суын Семнанға жеткізу жобасын іске асыратын болсақ,    халықтың өмір сүру сапасын төмендетуге миллиардтаған қаражат жұмсаймыз»,- деді. Сондай-ақ жүздеген гектар ауылшаруашылық жерлерінің қолданысын өзгерту және құбыр бойындағы Гиркан ормандарын жою туралы да айтылды. Алайда қоршаған ортаны қорғау агенттігі ормандарға зиян келтірілмейтіні туралы мәлімдеді. Экологиялық сарапшылардың бұл жобадан бас тартуының басқа себептеріне Гиркан ормандарының зардап шегуі қатты зақымдануы және тіпті қурап кетуі, Каспий теңізінің одан әрі ластануы және балық аулауға қауіп төндіру және т.б. жатады. Каспийдегі суды тасымалдау жобаны  сынаушылар  оның қоршаған ортаға зиянды екенін айтса, оны қолдаушылар бұл жобаның қоршаған ортаға зияны жоқ, ал екінші жағынан Семнан облысына су қажет деп санайды. Семнан провинциясы соңғы жылдары қатты құрғақшылықпен күресті және оның көптеген ауылдары бос қалды.

Су ресурстарын кешенді басқарудың тағы бір аспектісі - жер үсті және жер асты сулары қорларын кешенді пайдалану мәселесі. Кешенді пайдаланудың артықшылықтарына бөгеттердің құрылысын болдырмау және жер үсті су ресурстарына қосымша инвестицияларды тарту, сондай-ақ шамадан тыс оңтайлы су өткізу жүйесін жобалау кіреді.  Жер асты суларына шамадан тыс қысымның алдын алу және шөлді аймақтардағы су ресурстарын пайдалану осы жоспардың басқа да артықшылықтары болып табылады. Бұл жүйеде сулы қабат пен жертөле арасындағы гидравликалық қатынас теңдеулер мен беткі ағын модельдеріне сүйене отырып зерттеледі.   

Бұл тасымалдау схемасы қалай жұмыс істейтіні туралы көбірек білу үшін алдымен су жиегімен танысу керек. Сулы қабат - бұл сумен қаныққан және суды ұңғымаларға немесе бұлақтарға оңай жібере алатын құм, конгломерат, сынған әктас және жұмсақ құм сияқты өткізгіш және жұмсақ жыныстардың өткізгіш және кеуекті жер қойнауы.  

Суды айдау арқылы сулы қабаттың ішіндегі ұңғымаларды қазу арқылы айдайды, ал айдалатын судың мөлшері қабаттағы жыныстардың тесіктеріне жауын-шашынмен өтеледі. Сулы қабатқа су қосу жылдамдығы барлық сулы жиектерге бірдей емес, сондықтан мұны су жинау кезінде ескеру қажет. Шындығында, ұңғымалардан жылдам айдау тіпті жалпы су қабатынан су алатын іргелес ұңғымалардың кеуіп кетуіне әкелуі мүмкін. Әр бассейнде әр су жиегі екінші қабаттан ерекшеленеді.   Қабаттарында және саңылауларында сақталған сужерге бұлақ болып енеді және жер бетіндегі ағындар  немесе теңіздерге жол табады. Сонымен қатар, қатты қабаттардың су қабаттарын ұңғымаларды бұрғылау арқылы пайдалануға болады.

Соңғы онжылдықтарда су асты суларын адами және ауылшарушылық қажеттіліктеріне пайдалану артып, жер асты сулары әлемдік мәселеге айналды.  Әлемнің әртүрлі аймақтарында, олардың ішінде АҚШ; Италия, Жапония, Британия, Қытай, Тайланды, Тавань және Мексикада жер асты суларды азайып, жер отырып, су сапасы төмендеп келеді. Жер асты суларын тиімсіз қолдану да көптеегн мәселелер тудыруда. Су ресурстарын қорғау, су қорлары мен оларға төнім тұрған қауіп-қатерлерді жақсы тану теріске шығаруға болмайтын қажеттіліктер болып табылады.  

Қоршаған ортаны қорғау мамандар су ресурстарының маңыздылығы, жер асыт суларын тиімді қолдану, олардың мөлшері мен сапасына шоғырланулары қажет. Өйткені су көздері адамзаттың, әсіресе әлемнің құрғақ және жартылай құрған аймақтарында өмір сүретін адамдар үшін өте маңызды.