Имам Хомейнидің мектебінде (41)
Жиһад – діни маңызды ұғымдардың және Ислам дінінің негіздерінің бірі, оның наным-сенім және жеке өлшемдермен қатар әлеуметтік, саяси және халықаралық қырлары да бар. Жиһад туралы түсіндіру имам Хомейнидің идеологиялық және саяси көзқарасын түсінуде маңызды рөл атқарады.
Жиһад – сөзбе-сөз аударғанда күш салу, талпыну дегенді білдіреді. Бірақ діни ой-пікірде жиһад тек күнделікті әрекеттермен шектелмейді, өзіндік мағынаға ие. Бұл сөздің Құран Кәрімнің әртүрлі аяттарында талай рет айтылуы бұл ұғымның ислам діні іліміндегі маңыздылығын көрсетеді. Зерттеулерге сәйкес, жиһад сөзі әртүрлі түрде Құран Кәрімде шамамен 41 рет, ал қорғаныс, соғыс және ұрыс сияқты басқа да осыған байланысты ұғымдар 200-ге жуық рет қолданылған. Имам Хомейнидің жиһадқа деген көзқарасы да осы аяттардан туындайды. Имам Хомейни осы аяттардың тәпсіріне сүйеніп, сондай-ақ Пайғамбардың (с.ғ.с.) және пәк имамдардың (ғ.с.) тарихын пайдаланып, жиһад саласындағы өзінің көзқарасын түсіндірді.
Осы аяттар мен хадистерге қарағанда жиһад исламның негізінің бірі болып, намаз, ораза, қажылық, жақсылыққа жігерлендіріп, жамандықтан жирендіру, хомс пен зекет сияқты маңызды ұғымдармен бірге мұсылмандардың сенімі мен амалын қалыптастырады. Алла Тағала өз жолында жиһадқа шыққандарға жәннатты уәде етіп, жиһадты мүміндер мен мұсылмандардың ерекше белгілерінің бірі ретінде санаған. Ислам көзқарасында жиһад - жәннат қақпаларының бірі, оны Алла Тағала әркімге ашпайды, тек лайық болғандар ғана бұл сыйдан пайда көреді. Ислам ілімі бойынша Алла жолындағы жиһад жолында шәһидтікке қол жеткізген жандар жәннаттың ең биік сатыларына орналасып, Алланың алдында көптеген құлдарға шапағат ете алады.
Имам Хомейни Құран Кәрімнің аяттарына және ардақты Пайғамбар мен имамдардың негіздеріне сүйене отырып, жиһадтың негіздерін, құрамдас бөліктерін және әртүрлі өлшемдерін түсіндірді. Жиһадтың ең жоғарғы дәрежесін нәпсімен жиһад және ол ең үлкен жиһад деп аталады. Ол жиһадтың бұл түрін басқа жиһадтарға қарағанда қиынырақ әрі құнды деп санайды. Өйткені бұл жиһадта адам өз жанымен соғысады және өз нәпсісін, өзімшілдігін жеңуі керек, ал егер ол осы жолда табысқа жетсе, жиһадтың басқа салаларында жеңіске жетуге үміттене алады. Имам Хомейни бұл тұрғыда былай дейді: «Нәпсімен жиһад – ең үлкен жиһад және барлық басқа жиһадшылар осы жиһадқа бағынады, ал егер біз осы жиһадта табысқа жетсек, әрбір жасаған жиһад – илаһи жиһад, ал егер нәтижеге жетпесек мұның бәрі зұлымдық»,- деді. Имам Хомейнидің пікірінше, бұл жиһадта зұлымдық нәпсіге шабуыл жасайды, сондықтан жиһадтың бұл түрі құндырақ.
Жиһадқа қатысты ұғымдардың бірі және шын мәнінде имам Хомейнидің ой-пікіріндегі жиһадтың қырларының бірі қорғаныс болып табылады. Жиһад фиқһ тұрғысынан Ислам мен мұсылмандардың өміріне, мал-мүлкіне және ар-намысына қол сұғуды көздеген адамға қарсы тұру дегенді білдіреді. Бұл анықтамаға сәйкес, қорғаныс дегеніміз - жеке адамның немесе ұлттың бұзылған құқықтарын қорғау және қамтамасыз ету. Имам Хомейнидің көзқарасы бойынша жиһад жерді кеңейту және басқа елдердің жеріне, мүлкіне және байлығына жету мақсатын көздемейді, жиһад исламдық қоғамның шекарасын қорғау, экономикалық, саяси және мәдени қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында жүргізіледі. Осыған сәйкес имам Хомейни егер мұсылмандардың жерлеріне шабуыл жасалса, діні мен жерін қорғау барлық мұсылмандарға парыз деп есептейді. Ол Исламды және мұсылмандарды қорғауды тек географиялық шекаралармен шектелмейді және барлық мұсылмандар бір-бірін шетелдік шабуылдардан қорғауға міндетті деп санады. Имам Хомейни: «Мұсылман еліне шетелдіктер шабуыл жасайды деген қауіп болса, бұл елді қолдап, қорғауы барлық исламдық үкіметтерге парыз»,- деді.
Қорғаныстағы тежеу қағидасы имам Хомейни жиһад түсінігін түсіндіруде қарастырған қағидалардың бірі болып табылады. Имамның пікірінше, мұсылмандар өздерінің жанын, мал-мүлкін, ар-намысы мен жерін қорғауға міндетті болуымен қатар бөгделер ислам еліне қол сұғушылық пен басқыншылықты аңсамауы үшін өз елінің іргетасын нығайтуға да міндетті. Имамның ел қуатын нығайту мақсаты тек әскери өлшеммен ғана шектелмейтіні анық, өйткені әскери өлшеммен қатар экономикалық, саяси және мәдени негіздер де бар. Бұл көзқарастағы тежеу дұшпанның ешбір салада Ислам елдері мен мұсылмандарға құмар болмауы үшін елдің қуатын және исламдық жүйені барлық өлшемде күшейтуді білдіреді. Мысалы, дұшпанмен исламдық жүйенің шекарасынан тыс қарсыласу осы бастаманың бір мысалы болып табылады. Имам Әли (ғ.с.) әскерлеріне сөйлеген сөзінде: «Неге дұшпанның жерлеріңе басып кіріп, үйлеріңде соғысуын күтіп отырсыңдар, дұшпан келгенге дейін оның жолын жауып, оларды өз үйлеріңде іспен байлауларын керек»,- деді. («Наһдж ул-Балағе», 27-ші құтпа). Имам Хомейни Исламның алғашқы тарихынан мысалдар келтіре отырып: «Пайғамбардың кәпірлермен соғыстары негізінен қорғаныс болды. Құрайш кәпірлері әрқашан Ислам үмбетіне шабуыл жасап, мұсылмандардың өзегін жоюды ойлаған. Мұсылмандар қауіп-қатерді қабылдамай, құрайштықтардың бүлінуіне мән бермесе, олар қоршауға алынып, үйлерінде жойылар еді.
Имам Хомейни жиһад түсінігін түсіндіруде қарастырған тағы бір маңызды қағида пәк имамның дәуірінде бастапқы жиһадтың қажеттілігіне баса мән беру. Бастапқы жиһад қорғаныс емес, соғыс бастау дегенді білдіреді. Имам Хомейни Пайғамбар мен имамдар болмаған кезде алғашқы соғыстың басталуына рұқсат етілмегендігін, тіпті алғашқы соғыстар санының Исламның басындағы қорғаныс соғыстарынан әлдеқайда аз болғанын баса айтады. Имамның айтуынша, жиһадтың бұл түрі елді кеңейту мақсатты көздемейді. Олардың мақсаты – монотеистік жүйені орнату арқылы адам құқықтарын қорғау және адамдар мен идеяларды ырымдар мен түрлі құдайлардың үстемдігінің бұғауынан босату. Исламның басындағы мұсылмандардың басқа ұлттарға жолдауы: біз сендерді Алладан басқаға құлдықтан босатуға дайынбыз. Имам Хомейнидің пікірінше, Ислам – жалпыға бірдей дін, ол өзінің азаттық хабарын бүкіл әлемге жеткізуі керек және осылайша бастапқы жиһадқа сүйене отырып, кедергілерді жойып, адамдарды босатады.
Дипломатиялық және бұқаралық ақпарат құралдарында езілген халықтарды қолдау мақсатындағы жиһад имам Хомейни тұрғысынан Алла жолындағы жиһадтың бір тұрі болып табылады. Басқаша айтқанда, мұсылмандар басқа елдердің ішкі істеріне араласпай, әлемдік деңгейде және заңды құралдарды қолдану арқылы Исламды және мұсылмандарды және жәбірленгендерді қорғауға міндетті. Имам Хомейнидің пікірінше, бұл Алла жолындағы жиһадтың бір көрінісі.