Жыл ұранына арналған (7): Неге діни жетекші өндіріс мәселесіне баса назар аударады?
Ислам революциясы жетекшісі хиджра-шамси күнтізбесінің биылғы 1401 жылын «Өнідіріс: білімге негізделген және жұмыспен қамтушы» жыл деп атады.
Жылдарды атаудағы ең маңызды мақсат – басымдықтарды айқындау және жұмыс жылындағы мемлекеттік қызметтің негізіне бағыт беру деп айтуға болады. Жыл ұранын таңдауда ең маңызды мәселе қарастырылады. 1370 және 1380 жылдардағы соңғы екі жылдағы ұрандардың көпшілігі діни, мәдени және әлеуметтік дәмге ие болды. Бірақ 1390 жылдары тек 1394 жылы ғана жыл ұраны ретінде экономикалық емес мәселелер таңдалады. 1380-ші жылдардың ортасынан бері Иран экономикасына қарсы күшейген шетелдік қысымдар 1390-шы жылдардың алғашқы екі жылында халықтың өміріне өз әсерін көрсетті. Бұл мәселе Ислам революциясының жетекшісінің жыл ұрандарының негізгі бағыты ретінде экономикалық мәселелерді таңдауына себеп болды. Өйткені дұшпандардың Ислам республикасы жүйесін әскери шешімдермен құлатудан көңілдері қалып, халық пен жүйе арасында алшақтық тудыру мақсатында экономикалық мәселелерге назар аударып, халыққа қысым жасау туралы шешім қабылдаған болатын. Осыны негізге ала отырып, діни жетекші үкіметтердің бірінші басымдығын экономика деп қуаттады.
2018 жылдың 21 наурызда Иранның діни жетекшісі жыл ұранының мақсаттары туралы: «Жыл ұраны екі мақсатпен ұсынылған: бірі – атқарушылық саясат пен мемлекеттік қызметкерлердің жұмысына бағыт-бағдар беру, екіншісі – қоғамдық пікірдің назарын аудару». Яғни, елдегі шешім қабылдаушы лауазымды тұлғалар мен шенеуніктерден бөлек, қоғамдық пікір де жыл ұранын ескеруі керек. Яғни, жыл ұраны ұлттық өндірісті қолдауға негізделгенде, мемлекеттік саясат отандық өндірісті қолдауға сай болуы керек. Қоғамдық пікірде де ұлттық өндірісті қолдаудың салдары және отандық өндірісті қолдау бағытына көшу туралы қажетті білім болуы керек.
Ислам революциясы жетекшісінің таңдаған экономикалық ұрандардың бірнеше көрнекті ерекшеліктері бар.
Біріншіден, бұл ұрандар қолдаушы сипатқа ие. Діни жетекші елдің ішкі мүмкіндіктерін білуінің арқасында отандық өндірісті қолдауды қуаттайды. Бұл қолдау жабық өндірістерді жандандырып, жұмыс істеп тұрған өндірістерді нығайтып, жаңа өндірістерді құруға мүмкіндік береді. Ел экономикасының әртүрлі салаларындағы назардан тыс қалған мүмкіндіктерді ескере отырып, қолдау тәсілі өте маңызды.
Екіншіден, бұл ұрандар текетірестік сипатқа ие және сыртқы қысымға, әсіресе қысымшылық санкцияларға қарсы тұру және бейтараптандыру үшін айтылған. Елдің, әсіресе соңғы онжылдықтағы ең маңызды сын-қатерлерінің бірі, әсіресе АҚШ енгізген көптеген және қайталанатын санкциялар. Санкциялардың күшін жою туралы келіссөздер үнемі жүргізіліп келгенімен, Ислам революциясының жетекшісі санкцияларды бейтараптандыру қажет екенін атап өтті. Экономиканы әртараптандыру саясаты экономиканы нығайта отырып, дұшпан бір салаға санкция беру арқылы экономикаға әсер ете алмайтындай етіп жүзеге асырылуы керек дегенді білдіреді. Бұл Ислам революциясы жетекшісінің экономикалық ұрандарының маңызды мақсаттарының бірі. Үшіншіден, бұл ұрандар дамыту сипатқа ие. Ислам революциясы жетекшісі елдің ілгерілеуі мен дамуының жолы экономиканың ішкі мүмкіндіктеріне назар аудару деп санайды. Барлық елдермен экономикалық өзара әрекеттестікке баса назар аударғанымен, басқа елдермен экономикалық өзара іс-қимыл ішкі әлсіздік пен жетіспеушілік позициясынан жасалмаса, конструктивті болады деп есептейді. Керісінше, Иран тек импорттаушы емес, сонымен қатар тауарларды экспорттаушы болатындай экономикалық өзара әрекеттесу мүмкіндігі болуы керек. Төртіншіден, аятолла Хаменеидің жыл ұрандары сол мәселелерге терең сенуінің арқасында. Мысалы, өндірістегі серпіліс туралы айтса, бұл мәселенің маңыздылығына сенеді. Ал егер ғылымға негізделген экономика мен өндіріс туралы айтатын болса, бұл да ғылым мен білімнің маңыздылығына сенуден туындайды.
Мәселе мынада, Ислам революциясының мәртебелі жетекшісі елдің билік құрылымындағы басқалардан гөрі үкімет пен халықтың экономикалық мәселелері мен сын-қатерлерінен көбірек хабардар және оны елдің алдында тұрған ең маңызды және басты мәселе деп санайды. Әрине, жау да оны пайдалануға тырысады. Сәйкесінше, соңғы жылдары жыл ұранының негізгі тақырыбы экономикалық мәселелерге арқау болды. Сондықтан үкіметтер бар экономикалық проблемалардан шығуға назар аударады. Діни жетекшінің жылдар атауларына шолу жасауы оның экономика мен оның ірге тасын, яғни өндіріс санатына деген кең көзқарасын көрсетеді. «Экономикалық жиһад» деп аталған Наурыз 1390 жылдан бастап ұлттық өндіріс, экономикалық дастан, экономика мен мәдениет, қарсыласу экономикасы, ирандық тауарларды қолдау, өндіріс серпілісі мен қолдау және кедергілерді жою экономикалық тақырыптар сияқты жыл атауының кілт сөзіне айналды.
Бұл мәселе соңғы онжылдықта революция басшысының жыл басындағы сөйлеген сөзінде өндіріс категориясымен қатар экономикалық мәселелердің де негізгі тақырыпқа айналғанын көрсетеді. Бұл оның трендке бағытталған көзқарасы бойынша экономиканың маңызды категориясы туралы айтады. Жоғарғы Көшбасшының зияткерлік жүйесінде экономика категориясын макро және трендке бағытталған деп қарау керек. Бұл екпінде қоғамның сұранысы мен өткен жылдардағы алғашқы қадамдар мен оны аяқтауға деген талпыныстар да нәтижелі болғаны анық. Әрине, революцияның екінші қадамында нық қадамдар жасау үшін динамикалық экономика қажет және бұл фактордың күшеюі өндірістің күшеюімен байланысты екенін айта кеткен жөн. Сондай-ақ өндірісті нығайту биліктің жаңа құралдарының бірі ретінде экономикалық қуатты арттыруға негіз жасайды және ішкі мүмкіндіктерді оңтайлы пайдалануға мүмкіндік береді. Шын мәнінде, өндіріс – елдің экономикалық дамуының негізі, aл «сапалы отандық өнімге» көңіл бөлу бір тауарлы экономикадан өтіп, ел экономикасын әртараптандыруға мүмкіндік береді және бұл жаудың санкциялары мен экономикалық қысымын бейтараптандырудың бір жолы деп саналады. Шын мәнінде отандық өндіріс қарсыласу экономикасы стратегиясының негізгі тіректерінің бірі болып табылады. Ислам революциясы жетекшісі былай деді: «Қуатты экономика, сенімді және өзімізге сенімді өндіріс арқылы біз таңдай аламыз, ілгерлей аламыз, әрекет ете аламыз, ұлттық валютаны бағалай аламыз, халықтың сатып алу қабілетін арттыра аламыз, т.б.; Ал күшті экономикасыз бізде абырой да, қауіпсіздік те болмайды. Бұл экономиканың маңыздылығы».