Pars Today

Исламофобия 20-шы ғасырда Еуропада Иран Ислам революциясының жеңісінен кейін күшейді. Батыстық саяси орталардың пікірінше, Иран Ислам революциясы либералдық құндылықтарға қайшы келді, сондықтан оған қарсы тұру қажет болды

Исламофобия 20-шы ғасырда Еуропада Иран Ислам революциясының жеңісінен кейін күшейді. Батыстық саяси орталардың пікірінше, Иран Ислам революциясы либералдық құндылықтарға қайшы келді, сондықтан оған қарсы тұру қажет болды. 2001 жылдың 11 қыркүйегіндегі шабуылдар исламға қарсы топтарға тікелей мұсылмандарды кінәлау мүмкіндігін тудырды. Осы себепті 11 қыркүйектен кейін мұсылмандарға қарсы жаңа майдан құрылып, Еуропа қоғамдарында олардың жеке және әлеуметтік өмір сүру жағдайлары қиындай түсті. Бұл қатаң шараларды исламофобияның алты негізгі толқынына бөлуге болады. Исламофобияның бірінші толқыны Иран Ислам революциясынан басталып, Кеңес Одағы мен коммунизм ыдырағанға дейін жалғасты. Екінші толқын – 2001 жылдың 11 қыркүйегінде, үшінші толқын – АҚШ-тың Иракты басып алуы, төртінші толқын – ДАИШ лаңкестік тобының пайда болуы, бесінші толқын – Еуропадағы әсіреоңшыл топтар мен ағымдардың күшеюі. Ауғанстанда Талибан қозғалысының қалыптасуы мен билікке қайта келуі исламофобияның алтыншы толқынын әкелді.

Исламофобияның бірінші толқыны 1979 жылы Ирандағы Ислам революциясының жеңісінен кейін басталып, Кеңес Одағы мен коммунизм ыдырағанға дейін жалғасты. Бұл кезде әлемде Батысты исламдық ой-пікірдің таралуынан шектен тыс үрейлендіретін медиа және саяси толқын пайда болды. Бұл кезеңде бұқаралық ақпарат құралдары Ислам революциясының дискурсына көлеңке түсіру үшін Исламның қатал, адамгершілікке жатпайтын және қисынсыз бейнесін көрсетуге тырысты. Содан бері иранофобия және кең мағынада исламофобия либерализм құндылықтарын қолдайтын бұқаралық ақпарат құралдарының үгіт-насихат стратегияларының біріне айналды. Шын мәнінде, мұсылмандардың исламдық оянуы және оның еуропалық қоғамдардағы әсерлеріне қатысты алаңдаушылық пен үрей Еуропадағы исламға қарсы толқындарды қолдауға бағытталған саясаттардың қабылдануына себеп болды. Содан бері исламға қарсы топтар исламның мәдени, әлеуметтік және құндылық аспектілерін институттандырылған және құрылымдық түрде нысанаға алды. Бұл мақсатты және институционалды шаралардың шыңы діннен тайған автор Салман Рушдидің исламның көрнекті қайраткерлерін қорлайтын жала жабу кітабын шығару болды. Түрлі басылымдарда беделді мұсылман қайраткерлерін қорлайтын карикатуралардың жариялануы саяси және БАҚ өкілдері Салман Рушдидің қорлау әрекетін қолдағаннан кейін орын алды. Кеңес Одағының ыдырап, коммунизм қаупінің жойылуымен Ислам мен мұсылмандар Батыстың бірінші қауіпі әрі жауы ретінде қарастырылып, исламофобия мен исламға қарсы саясат күшейе түсті.

Исламофобияның екінші толқыны 2001 жылғы 11 қыркүйектегі оқиғадан кейін анықталды. Батыс бұқаралық ақпарат құралдарында бұл оқиға ислам құндылықтары мен либералдық құндылықтар арасындағы қарама-қайшылықтың бір түрі ретінде ұсынылды. Иранның халықаралық қатынастар факультетінің профессоры, доктор Мохаммадреза Дехшири: «2001 жылдың 11 қыркүйегіндегі оқиғалар мәдени және бірегейлік мәселелеріне баса назар аударатын жаңа қырғи-қабақ соғысты қалыптастырды, оны «жаңа мәдени қырғи-қабақ соғыс» деп түсіндіруге болады. Бұл исламофобия толқынын тудырды»,- деп санайды. Сол кездегі АҚШ президенті  Бушкрест жорықтарының қайта басталғаны туралы ашық айтып, терроризмге қарсы соғысқа діни реңк берді. 11 қыркүйек шабуылынан екі күн өткен соң Herald Tribune газетінде Джон Викор 11 қыркүйек шабуылын Ислам мен Батыстың екі өркениетінің арасындағы қақтығыс деп ресми түрде сипаттады. 11 қыркүйектен кейін Батыста мұсылмандарға қарсы ауызша және физикалық шабуылдар күшейіп, оларды кемсіту мен шеттету күшейді.

Америкалық соғыс қоздырушыларының Иракқа толық үстемдік орната алмауы исламофобияның үшінші толқынын тудырды. Бұл толқын 2005 жылы даниялық БАҚ-тың Исламның ұлық пайғамбарын (с.ғ.с.) келемеждейтін карикатураларын жариялауымен басталып, Еуропаның басқа БАҚ-тарына тарады. Нидерланд парламентінің экстремалды депутаты Гирт Вилдерстің «Фитна» фильмін түсіруі, американдық діни қызметкер Род Парслидің қорлайтын сөздері, Регенсбург университетіндегі Рим Папасының дұшпандық мәлімдемелері және Батыстың басқа басылымдарында жала жабушы карикатуралары қайта басылуы. Еуропадағы исламофобияның үшінші толқынының басқа да нышандары. Алғашқы екі толқынмен салыстырғанда бұл толқын күштірек және күрделі болды. Мұсылмандарды қорлау және қорлау әрекеттері жасалды. Мешіттерге шошқа етін лақтырудың, бірқатар мешіттерде жамағатпен намаз оқуға тыйым салудың, мұсылман әйелдеріне хиджаб киюге тыйым салудың көрнекті символы болған.

Ирак пен Сирияда лаңкестік және тәкфиршіл ДАИШ тобының пайда болуымен исламофобияның төртінші толқыны басталды. Батыстың қауіпсіздік қызметтерімен байланысы бар бұл лаңкестік топ саяси исламның жаңа келбетін көрсетіп, оны зорлық-зомбылық, террор, қорқыныш, және жойылумен қатар таныстыруға тырысты. Батыс тыңшылық қызметтерінің сол әскери және БАҚ дайындықтарына сүйене отырып, ДАИШ ислам атын жамылып, мұсылмандар мен мұсылман еместерді аяусыз өлтірді. ДАИШ-тің киберкеңістікті кеңінен пайдалануы және осы лаңкестік топ мүшелерінің айуандық әрекеттерін таратуы әлем жұртшылығының Исламға деген пессимистік көзқарасын қалыптастыру үшін мақсатты және ақылды жоспарға негізделген. Радикализмді зерттеудің халықаралық орталығының сарапшысы Питер Ньюман атап өткендей, зорлық-зомбылық туралы бұқаралық ақпарат құралдарының қызметі зорлық-зомбылықтың өзі сияқты маңызды.

Исламофобияның бесінші толқынын Еуропадағы әсіреоңшыл қозғалыстардың күшеюінен байқауға болады. Төтенше оңшылдық Еуропа елдерінің саяси, әлеуметтік және экономикалық дамуына даусыз әсер қалдырды. Еуропадағы шектен шыққан оңшылдықтың интеллектуалдық негіздерін Германия, Италия және Испаниядағы нацизм мен фашизм идеяларынан көруге болады. Бұл екінші Дүниежүзілік соғыстың басталуына себеп болды, кейіннен тыйым салынды. Бірақ 11 қыркүйек оқиғасынан кейін ол қайтадан көтерілді. Доктор Мохаммад Реза Дешири оңшыл қозғалыстың ең маңызды құрамдас бөліктерін, шектен шыққан ұлтшылдық, әл-ауқатшыл патриотизм, иммигранттарға және әсіресе мұсылмандарға қарсы, нәсілшілдікті қолдау, индивидуализмге қарсы, теңдікке қарсы, Еуропалық Одақтың интеграциясына қарсы, ксенофобия және антижаһандану санайды. Көпмәдениеттілік көзқарасының сәтсіздігі және Еуропада тұратын мұсылмандардың көпшілігінің батыс мәдениетін қабылдауға дайын болмауы әсіре оңшыл партияларды мұсылман босқындары мен иммигранттарының кіруіне тыйым салуға итермеледі.

2021 жылдың қыркүйегінде Ауғанстанда Талибанның қайта билікке келуі Еуропадағы исламофобияның алтыншы толқынын әкелді. Тәліптердің дінге қатысты қате анықтамасы мен түсінігі, мысалы, діни емес мектептерді жабу, қыздардың оқуына кедергі жасау, еркін сайлауға қарсылық көрсету және дінге қарсылық танытты деген айыппен қарсыластарын өлтіру Батыс БАҚ-тарының бұл мәселелерді исламға қарсы әрекетті пайдалануына әкелді. Талибан 11 қыркүйектегі оқиғаларға тікелей жауапты болмаған шығар, бірақ Американың үгіт-насихат және қауіпсіздік аппараты лаңкестікпен күресте қоғамдық пікірді сендіру үшін әу бастан Талибан мен әл-Қаиданы нысанаға алды.  

Еуропадағы исламофобия толқындарына шолу жасау бұл құбылыстың әлеуметтік мәселе екенін және оның тамырын үкіметтердің, белсенді топтар мен ұйымдардың іс-әрекеттерінен, әсіресе исламға қарсы және жеккөрінішті ақпарат құралдарының әрекеттерінен алғанын көрсетеді. Осы исламофобиялық, конструктивті және институционалдық қозғалыстардың кейбірі үкіметтерге, партияларға және топтарға сүйенеді. Бірақ кейбіреулері исламға қарсы топтардың Исламның бейнесін бұрмалау үшін пайдалануына себеп болған кейбір радикалдардың жемісі. Осыған сәйкес, мұсылман халықтары, ислам елдерінің үкіметтері және исламдық БАҚ ұйымдары бұл мәселеде ауыр міндеттерге ие және Исламды шынайы түрде және мейірімділік қырымен насихаттауы керек.