Pars Today

Ислам революциясы жетекшісі хиджра-шамси күнтізбесінің биылғы 1401 жылын «Өнідіріс: білімге негізделген және жұмыспен қамтушы» жыл деп атады.

1401 жылы Ислам революциясының жоғарғы басшысы «Өнідіріс: білімге негізделген және жұмыспен қамтушы» деп атады және білімге негізделген және жұмыс орнын құрудың екі аспектісін нақты атап өтті: «Биыл да өндіріс тақырыбын көтергім келеді. Екі ерекшелігі бар: бірі – жұмыс орнын құру, екіншісі – білімге негізделген өндіріс туралы айтқым келеді. Білімге, жаңа білімге және жұмыспен қамтуды қамтамасыз ететін ғылыми-өндірістік әзірлемелерге сүйенетін білімге негізделген өндіріс. Әрине, барлық өндірістер жұмыс орнын ашады, бірақ кейбір өндірістер инвестициясы ауқымды болғанымен, сондай жұмыс орнын ашпайды».

Алғаш рет 1986 жылы Стэнфорд университетінің көрнекті экономисі Пол Ромер: «Еңбек пен капитал өндірісте шешуші рөл атқаратын неоклассикалық экономикалық теориядан айырмашылығы дамыған экономикаларда үшінші фактор ретінде білім неғұрлым іргелі рөл атқарады»,- деп мәлімдеді. Ромер білім капиталдың негізгі нысандарының бірі екенін және тұрақты және ұзақ мерзімді экономикалық өсу тек білімге негізделгенің айтып кетті. Білімге негізделген экономика индустрияландырудың төртінші дәуірінің сипаты деп аталды. Білімге негізделген экономика анықтамасы бойынша, бұл білім экономикалық өсудің негізгі кілті болып табылатын және білім алынатын, өндірілетін және таратылатын экономика. Және ол экономикалық дамуды арттыруда нәтижелі және тиімді пайдаланылады. Білімге негізделген экономика талаптарының бірі – білімді жасап, оны кәсіпкерлік арқылы қолдана алатын білімді де білікті халық. Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымының анықтамасына сүйене отырып, білімді өндіруге, таратуға және пайдалануға тікелей тәуелді экономикалық жүйе білімге негізделген экономика деп аталады.

Білімге негізделген компаниялар мен мекемелерді қорғау және инновациялар мен өнертабыстарды коммерцияландыру туралы заңның 1-бабына сәйкес білімге негізделген компания немесе мекеме – ғылым мен байлықты біріктіруге, білімге негізделген экономиканы дамытуға, ғылыми және экономикалық мақсаттарды жүзеге асыруға, ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстардың нәтижелерін коммерцияландыруға (тауарлар мен қызметтерді жобалау мен өндіруді қоса алғанда) бағытталған жеке немесе кооперативтік топ. жоғары технологиялар саласында және көп қосылған құнмен қалыптасады. Ислам революциясының жетекшісі 1401 жылдың бірінші күнінде сөйлеген сөзінде: «Білімге негізделген экономика дегеніміз – барлық салалардағы өндіріске ғылыми-технологиялық көзқарас, оның нәтижесі өнімнің өзіндік құнын төмендету, өнімділікті арттыру, өнім сапасын жақсарту, өнімді әлемдік нарықта бәсекеге қабілетті ету, ішкі өнімнің бағасын төмендету болып табылады». Жалпы, білімге негізделген компанияның жұмысы мақалалар мен білімді алып, оны технологияға айналдыру. Келесі буын – технологияны инновацияға айналдыру. Инновациялық орталықтың жұмысы – оның бар технологиялармен не істей алатынын көру. Білімге негізделген экономика (Knowledge-based economy) іс жүзінде тауарлар мен қызметтерді жасау үшін білімді қолдану болып табылады. Атап айтқанда, бұл жергілікті, ұлттық немесе жаһандық экономикадағы білікті жұмысшылардың жоғары үлесін және жұмыс орындарының көпшілігі арнайы дағдыларды қажет ететін идеяны білдіреді. Атап айтқанда, жұмысшылардың негізгі капиталы – білім. Көптеген жұмыс орындары ақпарат алу және жаңа идеяларды тудыру үшін білімі бар жұмысшыларды талап етеді. Білімге негізделген экономика – бұл тек жоғары деңгейдегі технологиялар қолданылатын экономика емес, барлық кәсіпорындар мен салалар өз қажеттіліктеріне сәйкес өз мақсаттарына жетуде білімді тарату мен қолданудан пайда алатын экономика. Білімге негізделген экономика – инновациялар арқылы экономиканың барлық секторларының өнімділігін арттыруда білімге негізделген секторларды қолданудың нәтижесі.

Білімге негізделген экономика – бұл қызметтің технологиялық деңгейіне қарамастан, экономикалық қосымша құнды құрудың және бәсекеге қабілеттілікке жетудің негізгі факторы инновация болып табылатын экономика. Қосымша экономикалық құндылық пен бәсекеге қабілеттілікті тудыратын технологиялық емес инновациялар да білімге негізделген экономиканың мысалы болып табылады. Азия-Тынық мұхиты Экономикалық Ынтымақтастық Ұйымы шеңберіндегі білімге негізделген экономиканың негізгі негіздері төрт элементке негізделген: Инновациялық жүйе, адам ресурстарын дамыту, ақпараттық-коммуникациялық технологиялар инфрақұрылымы және бизнес орталығы. Азия-Тынық мұхиты экономикалық ынтымақтастығы (APEC) Атқарушы комитеті Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымының анықтамасын кеңейтті. APEC анықтамасына сәйкес, білімге негізделген экономикада білімді өндіру, тарату және өнімділік экономикалық өсудің, байлықты құрудың және барлық салалардағы жұмыспен қамтудың негізгі драйвері болып табылады және осылайша экономиканың барлық секторлары білім- негізделген.                                                                                    

Әрине, экономикалық өсуге және байлыққа қол жеткізу үшін жоғары технологиялы бірнеше салаларға ғана сүйенетін экономика міндетті түрде білімге негізделген экономика емес. Білімге негізделген экономикада экономиканың барлық секторлары білімге негізделген және мұндай экономикада қажет білім техникалық білімнен әлдеқайда асып түседі және мәдени, әлеуметтік және басқарушылық білімді қамтиды. Білімге негізделген экономика концепциясын ілгерілетудегі пионер институттарының бірі ретінде Дүниежүзілік банк білімге негізделген экономика тұжырымдамасын және әр түрлі елдердің білімге негізделген экономиканы құрудағы саясатын, бағдарламалары мен жетістіктерін 1998 жылдан бастап көптеген есептерде қарастырды. Дүниежүзілік банктің көзқарасы бойынша экономикалық өсу мен дамудағы білімнің рөлі мен маңызы бұрынғыға қарағанда әлдеқайда күшейе түсті.

Білімге негізделген экономиканы білімді өндіру, бөлу және пайдалану өсудің, байлықты құрудың және барлық салалардағы жұмыспен қамтудың ең маңызды драйверлері болып табылатын экономика ретінде анықтауға болады. Тек зерттеудің өзі дамуға әкелмейтіні анық. Керісінше, даму өнеркәсіп өнімдерін өндіру, әдістерді жетілдіру және қоғам мен саланың бөлімшелері мен салаларына қызмет көрсету арқылы қамтамасыз етіледі. Экономикасы дамыған елдерде жұмыс күшінің 60%-ын білім саласының қызметкерлері, соның ішінде дизайнерлер, сәулетшілер, зерттеушілер, инженерлер, мұғалімдер және талдаушылар құрайды. Экономикасы дамыған елдерде жұмыс күшінің 60%-ын білім саласының қызметкерлері, соның ішінде дизайнерлер, сәулетшілер, зерттеушілер, инженерлер, мұғалімдер және талдаушылар құрайды. Сондықтан дамыған және өнеркәсібі дамыған елдер мүмкіндігінше өсіп-өркендеу үшін экономиканың білімге негізделген жаңа кезеңіне өтуі керек деген жағдайға жетті.  

Жалпы, білімге негізделген экономиканың маңызды ерекшеліктері бар, олардың кейбіреулері:

• Білімді және элиталық күштерді тарту арқылы инновациялық қызметке көшу
• Университет түлектері мен элитасын мақсатты жұмыспен қамту: бұл компаниялардың жұмыс орындарын құру саласындағы әлеуеті соншалықты жоғары, кейбір экономикалық сарапшылар білімге негізделген компаниялардағы жұмыс мүмкіндіктерін 3 миллионға дейін жұмыс орны деп есептеді.
• Жаңа өнімдерді шығару
• Өндіріс шығындарын азайту: білімді өндіріске енгізу өндіріс шығындарының төмендеуіне әкеледі, сонымен қатар қаржылық ресурстардың ысырап болуына жол бермейді.
• Шындығында, білімге негізделген экономика арқылы риал және валюталық инвестиция жасалады. Және энергия көздерін, шикізатты және т.б. пайдалану да азаяды.
• Еңбек өнімділігін арттыру: білімге негізделген еңбекте тек шығармашылық және жаңа ғана емес, сонымен қатар айтарлықтай сапасы бар өнімдер шығарылады.
• Отандық өнімнің әлемдік нарықтағы бәсекеге қабілеттілігін арттыру.