Pars Today

Иран экономикасына шолу бойынша барлық мамандардың пікірінше, ең алдымен Иран экономикасы мен үкімет бюджетінің қосымша құны төмен шикізатты сатуға тәуелділігін көрсету керек.

Иран экономикасына шолу бойынша барлық мамандардың пікірінше, ең алдымен Иран экономикасы мен үкімет бюджетінің қосымша құны төмен шикізатты сатуға тәуелділігін көрсету керек. Бұл мәселенің негізгі тамыры осы саладағы білім мен технологияның және осы салада белсенді компаниялардың әлсіздігінде жатыр. Өкінішке орай, бұл мәселе жер асты байлықтарының болуы Иран экономикасына санкциялар мен қысым жасаудың тұтқасына айналды деп аталатын күшті ойға айналдырды. Сондай-ақ, ел экономикасының осал тұстарының бірі – шығармашылық пен инновацияның төмен деңгейі және экономикалық кәсіпорындардың әлсіз технологиясы. Бұл мәселе ел экономикасы мен өнеркәсібін шетелдік технологияларды тұтынушыға айналдырды және мұның өзі ел экономикасының шетелдік санкциялардан осалдығына негіз болады. Бұл залал түрлерін анықтау арқылы біз білімнің елдегі мәселелерді шешудегі ерекше рөлін түсіне аламыз. Білім экономикалық және әлеуметтік дамудағы ең тиімді күштердің бірі болып табылады және қоғамдық игілік болып саналады, өйткені білімді басқалармен кемітпей немесе құнсыздандырмай бөлісуге болады. Сонымен қатар, бұл қоғамдық игіліктің басқа физикалық игіліктерге (мысалы, капитал, материалдық құндылықтар, табиғи ресурстар) қарағанда, оны пайдалану оның санын азайтпайды және бірнеше рет пайдалануға болатын ерекше қасиеті болып табылады.

Экономиканы әртараптандырудағы білімге негізделген өндірістің орны соншалықты, революцияның екінші қырық жылында экономикалық дискурс ретінде білімге негізделген өндіріс жұмыс орнын құрушы деп айтуға болады. Ал қарсыласу экономикасын жүзеге асыру жолдарының бірі ИИР-ның макроэкономикалық стратегиясы ретінде болмақ. Білімге негізделген экономика өндірістік ресурстардың өнімділігін арттырады. Өндіріс ресурстарының өнімділігін арттыру экономикалық өсуді арттырады және қарсыласу экономикасының жүзеге асуына әкеледі. Білімге негізделген экономика жаһандық бәсекелестікті арттыру арқылы шығындарды азайтады және бұл экономикалық өсуді және қарсыласу экономикасын жүзеге асыруды арттырады. Ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың дамуы экономиканың барлық өлшемдерінде ақпарат алмасу шығындарын азайтады. Ақпарат алмасу шығындарын азайту және жылдам байланыс орнату мүмкіндігі экономикалық белсенділердің ынтасын арттырды және бұл экономикалық өсуді арттыруға және қарсыласу экономикасын жүзеге асыруға негіз береді. Білімге негізделген экономика кірісті арттырады, ал табыстың бұл өсуі білімге деген сұранысты арттырады және ақыр соңында бұл да экономикалық өсуге және қарсыласу экономикасын жүзеге асыруға әкеледі.

Қазіргі уақытта елдің Ислам революциясынан кейінгі жылдардағы ғылыми дамуы мен ғылым өндірісінде 16-шы орынға ие болғанына және адам капиталын дайындағанына қарамастан, Иранның жаһандық цифрлық және білімге негізделген экономикадағы орны дұрыс емес. Жалпы ішкі өнімдегі білімге негізделген өнімдердің үлесі АҚШ-та 12%, Қытайда 27%, Жапонияда 19%, Германияда 23%, Кореяда 29%, Үндістанда 16% болса, Иранда білімге негізделген компаниялардың жалпы ішкі өнімдегі үлесі небәрі жарты пайызды құрайды. Сонымен қатар, білімге негізделген экономиканың өсу пайызы бойынша әртүрлі елдерді өлшейтін әлемдік стандарт болып табылатын Білімге негізделген экономика индексіне (KEI) сәйкес, Иранның бұл саладағы орны 94, тіпті Тайвань сияқты кейбір шағын Азия елдерімен салыстырғанда да бұл жақсы көрсеткіш емес. Осыған сәйкес революцияның  жетекшісі өндіріс пен экономика саласындағы білім мәселесіне назар аударғысы келеді. Өйткені әлемдік жүйенің озық және дамып келе жатқан елдерінің тәжірибесі білімге негізделген экономика экономикалық өсудің маңызды факторы екенін дәлелдеді.  

Кооперация, еңбек және халықты әлеуметтік қорғау  министрлігінде Иранның даму жағдайына қатысты соңғы зерттеулерге сәйкес экономикалық өсудің 4 факторының ішінде физикалық капиталдың елдің экономикалық өсуіне ең көп үлес қосқанын көрсетеді. Экономикалық өсу жалпы төрт түрлі фактормен анықталады: физикалық капитал (өндірістік-шаруашылық қызметті бастау үшін қажетті бастапқы капитал), жұмыс күші (жұмыс күші орындайтын жылдық орташа жұмыс уақыты), адами капитал (жұмыс күшінің орташа білімі) және өнімділік (өндіріс процесінде қолданылатын материалдар мен жұмыс күші тұрақты болып қалса да, технологиялық жетістіктер сияқты факторларға байланысты өсетін өндіріс өнімінің үлесі).   

Иран жағдайында осы 4 көрсеткішті қарастыру физикалық капиталдың экономикалық өсімдегі ең үлкен үлеске ие болғанын көрсетеді, ал бұл үлес жұмыс күші мен адам капиталы үшін мардымсыз және өнімділік факторы үшін теріс болды. Осы статистикаға сәйкес, 1390-1399 жылдар аралығында физикалық капитал иелері экономикалық өсудің ең үлкен үлесіне ие болды. Осы жылдары физикалық капиталдың үлесі 4,4% орташа экономикалық өсімнің 93% құрады. Сондай-ақ бұл өсу қарқынының өнімділік үлесі теріс болып табылады және адам капиталы мен жұмыс күшінің иелері жалпы өсудің аздаған үлесін алды. Шын мәнінде, Иранда жалпы алғанда, физикалық капитал экономикалық өсімде басым рөл атқарды (90%-дан астам), ал басқа факторлардың үлесі шамалы, тіпті теріс болды. Осы жағдайлардан қорытынды жасауға болады, Иранда төмен біліктілік пен өндіріс тиімділігі бар жұмыс күші инклюзивті экономикалық өсуді жүзеге асырмау факторларының бірі болып табылады.

Білімге негізделген экономикаға назар аударудың Иран экономикасы үшін маңызды әсері болуы мүмкін, оны елемеу салдары да болады. Білімге негізделген экономиканың әсерін екі оң және теріс бөлікте (білімге негізделген экономикаға аз көңіл бөлу) қарастыруға болады. Өндірістік шикізатты тұтынудың қысқаруы, өнімділіктің айтарлықтай артуы, өнімнің әлемдік нарықтағы бәсекеге қабілеттілігі, экономикалық тәуелсіздік және мұнайға тәуелділіктің төмендеуі, экспорттың секіруі, жалпы өнімнің өсуі, елдің әртүрлі қуаттарының өркендеуі, жабылған немесе ішінара қайта жандануы жабық зауыттар мен компаниялар, санкцияларды бейтараптандыру Иранның білімге негізделген экономикасының маңызды   әсерлерінен.