Pars Today

Ауғанстанның 20 жылдық оккупациясының Қытайға әсері туралы тоқталамыз.

Қытайлық сарапшылардың көпшілігі Американың Ауғанстаннан жауапсыз шығарылуынан кейінгі Ауғанстанның саяси ортасының болашағына пессимистік көзқараспен қарайды. Олардың пікірінше, бұрынғы президент Ашраф Ғанидің Талибанмен билік үшін күресте аман қалуға және өз үкіметін сақтап қалуға мүмкіндігі болмады. Талибан үкіметіндегі бұл бейберекет жағдайдың үдерісі Ауғанстанды оңай азаматтық соғысқа апарып, осылайша Қытайды лаңкестік және тәкфиршіл топтардың ықпалына осал етеді. Осыған байланысты Қытай орталарында АҚШ әскерін шығарғаннан кейін Ауғанстан ауыр тұрақсыздық кезеңіне тап болады және аймақ елдері, соның ішінде Қытай да бұл хаоспен күресуі керек деген ортақ пікір бар. Ауғанстан хаос пен тұрақсыздыққа ұшыраса, бұл Қытай Халық Республикасының жаңа Жібек жолы экономикалық жобасына елеулі кедергі болуы мүмкін.

Қытайдың көзқарасы бойынша, АҰШ Ауғанстандағы соғысын ресми түрде аяқтаған кезде бұл елді аймақтағы мақсаттарын ілгерілету үшін тағы да пайдалана алады. Қытай америкалықтардың Осама бен Ладенді және оның жақтастарын Кеңес Одағы оккупация кезінде оқытыа, Мәскеудің ауқымды ықпалымен күресу үшін оларды қаржы және қару-жарақпен қамтамасыз  екеніне толық сенімді. Демек, американдық лаңкестерді өсірудің бұл мүмкіндіктері Қытайдың Шыңжаң өлкесіндегі және басқа аймақтардағы ішкі қауіпсіздігі үшін ауыр зардаптарға әкеледі. Ұлы державалар арасындағы бәсеке ретінде айқындалған Қытай-АҚШ қарым-қатынастары аясында Ауғанстанның саяси ықпалға ие болу үшін де, тараптар арасындағы қауіпсіздік бәсекелестігі үшін де шайқас алаңына айналу мүмкіндігі өте күшті болды.

Қытайдың саяси қоғамдастығы американдықтардың шынайы ниетіне көп күмәнданады және АҚШ міндетті түрде Ауғанстандағы ықпалын сақтап, өз мақсаттарын жүзеге асыру үшін пайдаланады деп сенеді. Бұған қоса, Бейжің Ауғанстандағы далалық міндеттемелерінен құтылған АҚШ енді бұл елді Қытайдың негізгі мүдделері мен аймақтық ұстанымдарына нұқсан келтіру үшін пайдалануға тырысады деп алаңдайды. Қытай экономикалық даму Ауғанстанға тұрақтылық әкеледі деп үміттенеді. Қытайдың қауіпсіздік жағдайына шынайы көзқарасына қарамастан, бұл ел Ауғанстанды «Бір белдеу бір жол» жобасына немесе тұрақтылық орнаған жағдайда Қытай-Пәкістан экономикалық дәлізіне қосыуға дайын.

11 қыркүйектегі күдікті шабуылдардан және АҚШ-тың бұл оқиғаның кінәлілері ретінде әл-Қаиданы және Бен Ладенді АҚШ-қа бермегені үшін Талибанды жазалау мақсатында Ауғанстанға шабуыл жасау шешімімен Қытай келісті. Бірақ Ауғанстанға ешқандай әскер жібермеді. Шындығында Қытай Ауғанстанға араласқысы келмеді. Қытайдың Ауғанстанға қатысты стратегиясы негізінен екі елдің сауда, өнеркәсіп, энергетика және табиғи ресурстар мен электр энергиясын пайдалану салаларындағы экономикалық және коммерциялық ықпалына және ынтымақтастығына, мұнай құбырларының құрылысы мен көлік, құрылыс саласындағы ынтымақтастыққа негізделген. Теміржол желілері, жол құрылысы және инфрақұрылым жұмыстары жүргізілуде. Қытай Ауғанстандағы өзінің экономикалық және коммерциялық мүдделерін сақтау осы елдегі қауіпсіздіктің болуына байланысты екенін біледі.

Қытай елдегі тұрақсыздықтың себебі ретінде соғыс пен АҚШ-тың Ауғанстанның саясатына араласуын қарастырды. Бейжің үшін соғыс терроризммен күресудің негізгі мақсатынан әлдеқашан алшақтап, Еуразияның жүрегін бақылау және Қытайдың артқы ауласын бақылау бағдарламасына айналды. Сондықтан, жалпы алғанда, Американың Ауғанстанға әскери араласуы өте жағымсыз түрде және аймақтағы алаңдаушылық пен тұрақсыздықтың себебі ретінде қарастырылды.

Қытай АҚШ-тың өз тарихындағы ең ұзақ соғысқа ұрынғанын  қалады. Өйткені бұл соғыс Американың ұлттық байлығына аяушылық тудырғанымен, оның аймақтағы және әлемдегі үстемдігіне күмән келтіреді. Шын мәнінде, 2001 жылдан бері Қытай әрқашан АҚШ-тың Ирак пен Ауғанстандағы соғыстарын өзінің күшін арттыру үшін пайдалана алатын алтын стратегиялық мүмкіндік деп санады. Сондықтан қытайлықтар Американың Ауғанстандағы соғысына теріс көзқараспен қарауымен бірге бір жағынан қуанышты болды.

Қытай, көптеген елдер сияқты, Ауғанстандағы жағдайдың нашарлауына Америка жауапты деп санайды. 20 жыл бұрын Ауғанстанда болған америкалық әскерлердің бұл елден саяси ымырасыз кетіп қалуы жауапсыз әрекет болды. Қытай барлық ауған топтары мүше болатын халық үкіметінің құрылуын қолдайды. Ауғанстанда осы елді қалпына келтіруге жеткілікті күші бар үкімет құрылуы керек және халықаралық қауымдастық, сондай-ақ көршілес елдер одан қауіп төндірмеуі керек.

Ауғанстан болашақта лаңкестік элементтер үшін қауіпсіз баспана болмауы керек. Талибан барлық содыр топтармен байланысын үзуі керек. Қытай Шығыс Түркістан сепаратистік тобының Ауғанстандағы белсенділігіне алаңдаулы. Қытай аймақтық державалар мен халықаралық қауымдастықтың көмегімен Ауғанстанда тұрақты қауіпсіздікті қамтамасыз етуге ұмтылуда. Қытайдың көзқарасы бойынша, АҚШ-тың Ауғанстаннан әскерін шығаруы, тіпті АҚШ өзінің ресми әскери күштерін шығарса да, оның қауіпсіздігін және одан да маңыздысы, жеке қауіпсіздік күштерінің, қорғаныс мердігерлерінің және жеке қауіпсіздік күштерінің болуының ықпалын азайтуы екіталай дегенді білдіреді.  Сондықтан сарбаздарды шығару тек символдық болды. АҚШ ауған саяси элитасымен серіктестік пен қарым-қатынастың күрделі және кең желісін дамытты. Бұл қарым-қатынастар осы елдің саясатындағы маңызды рөл атқара бермек. Америка Құрама Штаттары Оңтүстік Азиядағы одақтастары мен серіктестерімен үйлестіруге тырысып жатқанымен, Бейжің бұл күш-жігерді елдің болашақ жоспарларында Американың орталық орнын сақтап қалу әрекеті деп санайды.

Рэнд институтының қорғаныс және қауіпсіздік мәселелері бойынша аға сарапшысы Дерек Гроссман АҚШ-тың Ауғанстаннан әскерін шығарғаннан кейінгі кезеңде Қытайдың екі негізгі және байланысты мақсаты бар деп есептейді. Ең алдымен, Бейжин Қытайдың солтүстік-батысындағы Шыңжаң провинциясына экстремизмнің енуіне жол бермеу үшін Ауғанстандағы тұрақтылыққа ұмтылуда. АҚШ әскерін шығарғаннан кейін Қытайдың Ауғанстандағы екінші басымдығы Ауғанстанның табиғи ресурстарына қол жеткізу болып табылады.

2014 жылғы есеп бойынша, Ауғанстанның тауларында орналасқан шамамен 1 триллион долларға жуық қазылатын сирек жер қоры бар. Бұл металдарға қол жеткізу үшін Қытайға ең алдымен елге және оның аумағына тас жолдар, жолдар мен темір жолдар салу үшін тұрақтылық қажет. Бейжің қазір бірнеше жобаға қатысуда.

Ашраф Ғани үкіметінің құлауымен қытайлықтар Ауғанстандағы жаңа Талибан үкіметін қабылдауға дайын екендіктерін мәлімдеді. Бейжіңнің бұл ұстанымы Қытайдың тәліптер Ауғанстандағы экстремистік топтардың қоқан-лоққыларын тоқтатады деген үмітпен байланысты болса керек. Бейжің сондай-ақ жаңа режиммен қарым-қатынасын Ауғанстанның пайдалы қазба қорын пайдалану және Иранмен және одан тыс жерлермен құрлық байланысын орнату сияқты экономикалық мақсаттарға жету үшін пайдалануы ықтимал. Қытай қазіргі уақытта Американың сыртқы саясатының басты бағыты болып табылады.