Pars Today

Ислам революциясының жетекшісі елдің экономикалық мәселелеріне қатысты мәлімдемелерінде әрқашан экономикалық зиянға ерекше назар аударды.

Аятолла Хаменеи  «Ислам революциясының екінші қадамы»  мәлімдемесінде Иран экономикасы туралы былай деді: «Ислам революциясы бізге тағут дәуіріндегі әлсіз, тәуелді және жемқор экономикадан шығудың жолын көрсетті, бірақ нашар көрсеткіштер ел экономикасын сырттан және ішкі жағынан сынға алды». Ол Иранның экономикалық қиындықтарының екі санатын атап өтті, олар сыртқы және ішкі қиындықтарды қамтиды. Революция жетекшісі былай дейді: «Сыртқы сын – жаудың эмбаргосы мен азғырулары, егер ішкі мәселе түзетілсе, ол тиімсіз болады. Ішкі қиындық құрылымдық кемшіліктер мен басқарушылық әлсіздіктерден тұрады».

Өткен жылдың 9 мамырында жұмысшылармен кездесуінде революция жетекшісі санкция мәселесіне тоқталып, санкциялардың негізгі мақсаты Ирандағы өндіріс саласын әлсірету екенін мәлімдеді: «Революцияның басынан-ақ бұл үстемшілер саясаты болып, соңғы он-он бес жылда өте айқын көрінді. Олардың саясаты елдің өндірісін тоқтату болды. Бұл жаудың саясаты еді. Бұл санкциялар мен бұл сөздердің барлығы елдегі өндірісті тоқтатуға арналған. Өндіріс жұмысын тоқтатқанда ел мұқтаж болып қалады, басқаларға тәуелде болып қалады. Экономикалық қысымның маңызды және түпкілікті мақсаты өндірісті тоқтату болды».

Иран Ислам Республикасы 1979 жылдан бері АҚШ-тың санкцияларының нысаналарының бірі болды. Тек 1990 жылдары және халықаралық санкциялардан кейін Кастелум институты берген статистикаға сәйкес, Иранға қарсы 1616 санкция салынған. Бұл санкциялардың едәуір бөлігі еліміздің ядролық бағдарламаларын сылтау етіп қолданылған. Жалпы ИИР-на қарсы түрлі сылтаулармен 4 мыңға жуық санкция салынды. Сондықтан Иран экономикасы сыртқы тәуекелдер мен тұрақсыздандыратын факторларға байыпты түрде ұшырайды. Иран экономикасына әсер ететін ең маңызды сыртқы қауіп – соңғы бірнеше жылда бұрын-соңды болмаған көлемде күшейген шетелдік санкциялар. Шетелдік санкциялардың күшеюі қысқа және ұзақ мерзімді перспективада Иран экономикасына әртүрлі әсер етеді.

Шетелдік санкциялардың бірінші және негізгі мақсаты мұнай экспортын азайту және Иранның мұнай сатудан түскен табысқа қол жеткізуіне жол бермеу болды. Соңғы бірнеше жылда мұнай экспортының төмендеуі бәрінен де мұнай валютасын сатудан түсетін үкіметтің риал кірісінің төмендеуіне әкелді, ал мемлекеттік кірістердің азаюы бюджет тапшылығы мен инфляция деңгейінің өсуіне әкелді.

Шетелдік санкциялардың тағы бір тікелей әсері – шикізаттық емес экспорттың қысқаруы. Мұнай емес экспортқа Иранмен сауда жасайтын компанияларға банктік шектеулер мен санкциялардың белгіленуі әсер етеді. Шикізаттық емес экспорттың қысқаруы, бір жағынан, экономиканың сұранысының төмендеуіне және отандық өндірістің тоқырауының шиеленісуіне әкеледі. Ал екінші жағынан шикізат пен техниканы импорттау үшін валюталық ресурстардың қысқаруына әкеледі. Шетелдік санкциялар да белгісіздік пен инвестициялық тәуекелді арттыруда тиімді. Санкциялардан туындаған банктік және коммерциялық шектеулердің нәтижесінде экономикалық кәсіпорындар әртүрлі белгісіздіктерге тап болуда. Қолданыстағы белгісіздік инвестициялық мотивацияны төмендетуде де, нарықтық мінез-құлықта да, валютаға, алтынға және т.б. сақтық сұранысын қалыптастыруға тиімді. Жалпы алғанда, шетелдік санкциялар инфляцияның өсуіне және мемлекеттік бюджет есебінен экономикалық өсудің төмендеуіне, ал сыртқы сауданың төмендеуі мен сыртқы қаржыландырудың төмендеуінен инвестиция мен экономикалық өсудің айнымалыларына да әсер етеді деп айтуға болады.

Соңғы 20 жылдағы санкциялар негізгі инвестициялар саласында елеулі теріс сілкініс туғызды және осы жылдар ішінде бұл үрдісті айтарлықтай төмендетті. Бұған қоса, АҚШ-тың Иранға қарсы әділетсіз санкциялары тікелей адамдардың өмірін нысанаға алып, халықтың тіршілігін есеңгіретіп жіберді.

Ислам революциясы жетекшісі Иран экономикасының ішкі қиындықтарын сыртқы сын-қатерлерден артық бағалап, ішкі қиындықтарды шешу арқылы сыртқы сынақтармен де күресуге болатынына сенеді. Ол «Ислам революциясының екінші қадамы» мәлімдемесінде Иран экономикасының ішкі қиындықтарына қатысты: «Ең маңызды кемшіліктер – экономиканың мұнайға тәуелділігі, экономиканың үкіметтің міндеттеріне кірмейтін бөліктерінің мемлекет меншігінде болуы. Ішкі қуат пен мүмкіндікке емес, сыртқа қарау. Елдің кадрлық әлеуетін аз пайдалану, ақаулы және теңгерімсіз бюджетті құру, ең соңында, экономикалық атқарушы саясаттың тұрақсыздығы, басымдықтардың сақталмауы, мемлекеттік институттардың кейбір бөліктерінде қажетсіз, тіпті бос шығындардың болуы»,- деген.

Аятолла Хаменеи 1402 жылдың бірінші күні қасиетті Мешхедте зияратшылар мен қасиетті Разави зияратының тұрғындары арасында елдің күшті жақтарын санамалап, әлсіз тұстары мен реформаны қажет ететіндерді түсіндіріп, былай деді: «Барлық осал тұстардың басында экономика мен экономикалық саясат мәселесі тұр, олардың көпшілігі төңкерісшілердің мұрасы, ал кейбіреулері революциядан кейінгі кезеңге қатысты». Бұл кездесуде ол сондай-ақ Иран экономикасының ең маңызды зиянын тізіп, ел экономикасының ең маңызды проблемасы мен әлсіз тұсын 60-шы жылдардағы (1980-шы) экономикалық саясаттардан туындаған мемлекеттік экономика мен шектен шыққан кәсіпкерлік деп санап, былай деп қосты: «Бұл шектен шығудың нәтижесі – адамдардың үлкен және байлық әкелетін экономикалық қызметтен және бүгінгі күні елімізде көріп отырған проблемалардан аулақ болуы».

Ол сондай-ақ шикі мұнайға тәуелділік пен ел экономикасының долларға тәуелділігін Иран экономикасының басқа да зияндары ретінде атап өтті. Революция жетекшісінің Иран экономикасының патологиясына назар аударуының негізгі себебі – ИИР-ның дұшпандары экономикалық соғысты пайдаланып, Иранға қарсы өздерінің танымдық соғысын жалғастыруға тырысады. Және олар елдің жетістіктерін елемей, халық, әсіресе жастар арасында үмітсіздікті насихаттап, Иран Ислам Республикасын тиімсіз етіп көрсетуде.