Pars Today

Ислам революциясының жетекшісі 1402 жыл үшін «Инфляцияны тоқтату, өндірісті арттыру» деген тақырыпты таңдады. Өткен бағдарламаларда өндіріс мәселесін және оның маңыздылығын, соның ішінде Иран экономикасын зерттеу басталды. Бұл бағдарламада Иран экономикасындағы назардан тыс қалған қуаттар мәселесі және оның отандық өндірістегі рөлі қарастырылады. 

Ұлттық өндірістің маңыздылығының негізгі аспектілерінің бірі - Иранның ішкі қуаттарының үлкен бөлігі елеусіз қалды және осы назардан тыс қалған бөліктерді пайдалану Иран экономикасының әлемдік жүйедегі орнын арттыра отырып, экономикалық мәселелерді азайта алады. Иранның әртүрлі өнеркәсіптік, тау-кен өнеркәсібі, ауылшаруашылық, мұнай-химия және мұнай-газ кен орындарында орасан зор қуаттар бар, бұл кен орындарының әрқайсысы қоғам экономикасының өндірісі мен дамуындағы дамудың негізі болып саналады. Бұл мүмкіндіктерді санкциялар мен қауіп-қатер жағдайында дұрыс және заманауи пайдалану елдегі өндірісті жақсартуға және жедел қуаттарға жетуге қолайлы мүмкіндік береді. 2011-2019 жылдардағы санкциялардан кейін жүргізілген зерттеулер ел экономикасындағы санкциялардың үлесі 25-30 пайызды құраса, елдің экономикалық мүмкіндіктеріне назар аудармау әлсіздігінің үлесі 70-75 пайызды құрайтынын көрсетіп отыр. Халықаралық валюта қорының есебіне сәйкес, Иран 1284 миллиард доллар өндірумен әлемде 18-ші орында, бірақ Иран өзінің экономикалық мүмкіндіктеріне мән бермесе, 2050 жылы Иранның экономикалық дәрежесі төмендеп, әлемде 25-ші орынға жетеді. Халықаралық валюта қоры 2014 жылғы болжамынша,  егер Иран өзінің экономикалық мүмкіндіктерін пайдаланып, ауыл шаруашылығын, мұнай-газ секторларын, білімге негізделген экономика мен қызмет көрсету экономикасын дұрыс пайдалану арқылы экономикалық ілгерілеу процесіне түбегейлі өзгерістер енгізсе, 2050 жылға қарай өз өндірісін 43 мың долларға дейін арттыра алады. Болжамдарға сәйкес, Иранның қазіргі өндірістен 30 есеге жету мүмкіндігі бар.

Өйткені Иран назардан тыс қалған экономикалық мүмкіндіктері бойынша әлемде бірінші орында. Ислам революциясының екінші қадамы туралы мәлімдемесінде аятолла Хаменеи былай деді: «Елдің материалдық мүмкіндіктері де тиімді, ынталы және дана менеджерлер белсендіріп, пайдалана алатын, ұлттық табысты көрінетін секіріспен арттыра алатын және елді бай және мұқтажсыз ететін ұзақ тізімді құрайды, ал шын мәнінде өзіне деген сенімділік және шешуге болатын ағымдағы мәселелер. Дүние жүзіндегі халықтың 1 пайызын құрайтын Иран дүние жүзіндегі пайдалы қазбалар қорының 7 пайызына ие: орасан зор жер асты ресурстары, шығыс пен батыс пен солтүстік пен оңтүстіктің арасындағы ерекше географиялық жағдай, үлкен ұлттық нарық, 15 көршісі бар ірі аймақтық нарық, 600 млн. адамдар, жағажайлар Ұзын теңіз, әр түрлі ауылшаруашылық және бау-бақша өнімдері бар жердің құнарлылығы, үлкен және алуан түрлі экономика ел мүмкіндіктерінің бір бөлігі болып табылады, сонымен қатар  көптеген қуаттар  әлі пайдаланылмаған. Иранның назардан тыс қалған табиғи және адами мүмкіндіктер бойынша әлемде бірінші орында екені айтылды. Бұл үлкен олқылықты түзейтін иманды да еңбекқор жастардың қолынан келетіні сөзсіз. Алдағы екінші онжылдығы өткен жетістіктерді, сондай-ақ пайдаланылмаған қуаттарды пайдалануға және елдің, оның ішінде өндіріс секторы мен ұлттық экономиканың ілгерілеуін жақсартуға бағытталған уақыт болуы керек.

Батыс Азияның және әсіресе Иранның географиялық орналасуына көз жүгіртсек, Батыс Азия Азия, Африка және Еуропаның үш құрлығының түйіскен жері ретінде белгілі және Иран осы аймақтың қақ ортасында орналасқан. Иран арқылы өтетін негізгі және маңызды дәліздердің ішінде Солтүстік-Оңтүстік және Шығыс-Батыс дәліздерін атап өтуге болады. Ұзақ мерзімді перспективада инфрақұрылым құру арқылы Иранның транзиттік сұранысын жабудың максималды мүмкіндігі шамамен 300 миллион тонна тауар мен 20 миллиард доллар кірісті құрайды, оның 108 миллион тоннасы Солтүстік-Оңтүстік дәлізіне, қалғаны  шығыс-батыс дәлізіне қатысты. Иранның транзиттік талантын зерттей отырып, үш негізгі және қол жетімді категория қазіргі жағдайда және болашақта мақсатты түрде қарастырылды. Елдің әлеуетін пайдаланатын бұл үш транзиттік сектор – энергетикалық транзит, елдің құрылық және әуе транзиті. Иранның транзиттік секторында қысқа мерзімде және қазіргі инфрақұрылыммен елдің транзиттік мүмкіндігі 13-ші үкіметтің соңында 20 миллион тонна тауарға жетуі мүмкін. Ағымдағы трафик көп маршруттар бойынша бір тонна тауарға 70 долларды құрайтын алымдарды ескерсек (бұл алымдарды тауар түріне және оның бағытына қарай өзгертуге болады) ел жылына 1,4 миллиард доллар кіріс алады. Сондай-ақ, сарапшылардың пікірінше, орта мерзімді көкжиекте қуаттарды ұлғайту және тиісті инфрақұрылымдарды дамыту арқылы Иран жерінен транзиттік жүктердің көлемін 10 жыл ішінде 100 миллион тоннаға дейін арттыруға болады. Бұл жүк көлемі еліміздің экономикалық айналымына жыл сайын жеті миллиард доллар табыс әкеледі.

Транзиттің тағы бір түрі – жолаушылар әуе транзитіне қатысты, ол ел ішінен немқұрайлылық аясында бұл мүмкіндік іске қосылмай қана қоймай, шетелдік өтініш берушілерге тиісті маркетингтің болмауынан белгісіз болып қалды. Нәтижесі – Иран болмаған жағдайда және көрші елдердің рөлімен тек екі ел, Түркия мен Катар жыл сайын 130 миллион жолаушыны, тіпті кейде ирандық жолаушыларды осы елдердің сыйымдылығымен транзитпен өткізеді.

Иран экономикасының назардан тыс қалған мүмкіндіктерін пайдалану көрші елдермен қарым-қатынасты арттыруы мүмкін, өйткені көршілес елдердің көпшілігі мұнай елдері. Және бұл елдермен мұнай операцияларын жасау мүмкіндігі жоқ, бірақ экономиканы әртараптандыру басқа тауарлармен сауда операцияларын қамтамасыз ете алады. Иран көршілес 15 елмен шекаралас болғандықтан, көптеген коммерциялық санкцияларды, соның ішінде коммерциялық айырбастау немесе ақша аударуға тыйым салуды айналып өтіп, қолданыстағы көптеген санкцияларды тиімді түрде тиімсіз ете алады.

Көрші елдермен экономикалық қарым-қатынастар мен алмасуларды арттыру Иранның осы елдермен шекараластығына байланысты дұшпандардың көлік жүйесі мен сауда алмасуларын қадағалауы қиынға соғуы үшін маңызды. Және бұл сауда-саттықты тауар айырбастау немесе банк жүйесі арқылы аударымнан басқа әдістерден ақша аудару сияқты әдістер арқылы оңай жүзеге асыруға болады. Сонымен қатар, экспорт мәселесіндегі ең маңызды шығындардың бірі екі экспорттаушы және импорттаушы елдің бір-бірінен географиялық қашықтығы болып табылады. Осы себепті революцияның жетекшісі отандық өндіріске ерекше мән береді. Экономиканың әртүрлі секторларының назардан тыс қалған мүмкіндіктерін пайдалану экономикалық кірістерді әртараптандыру, аймақтық және жаһандық жүйенің Иран өнімдеріне, әсіресе ауыл шаруашылығы саласында тәуелділігін тудырып, ауыр сыртқы қысымдарды азайтуды білдіреді.