Pars Today

Кеңес Одағының Ауғанстандағы жеңілісінен Америкадағы қос мұнараның құлауына дейін он үш жыл өтті. Осы он үш жыл ішінде Ауғанстан азамат соғыстарына шырмалды. Усама бен Ладен мен оның одақтастары маңызды рөл атқарған соғыстар.

Бен Ладеннің ең маңызды одақтастарының бірі Мұхаммад Молла Омар басқаратын «Талибан» деп аталатын топ болды. Туған жерінде ислам ғылымын үйреніп, он тоғыз жасында әкесінің ауылында ұстаз болған  Мұхаммaд Омар  Ауғанстанның бір ауылында дүниеге келген, содан бері Молла Омар атанған.

Кеңес Одағымен соғыста бір көзінен айырылып, қару-жарақ алу үшін Пәкістанға барғанда Дар Улум Хаккани мектебімен танысады.

Хаккани мектебі Пәкістандағы Деобанди сектасының ең танымал мектептерінің бірі. Деобандия ағымы өзін Әбу Ханифаның жақтасымыз санайды және кейбір сенімдерде уахабизмнің зиялы жетекшісі Ибн Тайменің пікірлерін қабылдады.

Бұл секта Деобанд деген қалада қалыптасып, дамығаннан Деобандия деп аталды. Деобанд – Үндістанның солтүстігінде, Деобанди сектасының жақтастары оны өзінің басшысы деп санайтын Шах Уәлиулла Дехлеви атты ұлы ғұлама және заңгердің туған жеріне жақын орналасқан қала.

Дехлави студенттер үшін арнайы білім беру жүйесін құрды, ол бүкіл Үндістанда дерлік белсенді болды. Оның идеясы өзінен басқа ешкімді мұсылман санамайтын Ибн Абд әл-Уаххабқа қарама-қарсы, мұсылмандар арасында бірлік орнату болды.

Дәл осы бірлік идеясы бір ғасырдан кейін ағылшындар Үндістанды басып алған кезде үнді мұсылмандарын Деобанд қаласына жинады.

Мұсылмандарды британдық мәдени басқыншылықтан қорғау үшін Деобанд мектебі мұсылмандар арасында мәдени іс-шаралар түрінде сүйіспеншілік, діни сенім, исламдық әдет-ғұрыптар мен ғибадаттардың адамгершілік рухын таратты.

Бұл мектептің ізбасарлары мұсылмандар үлкен қысымға ұшыраған кезеңде мұсылман қауымын сақтап, біріктіре алды және бұл мұсылмандар кейіннен Үндістанның тәуелсіздік қозғалыстарында ең үлкен рөл атқарды.

Көптеген жылдар бойы Деобанди сектасының мектептері Үлкен Үндістандағы ең маңызды исламдық мектептер болды, бірақ Пәкістан тәуелсіздік алғаннан кейін және оның Үндістаннан бөлініп шыққаннан кейін бұл сектаның кейбір ізбасарлары Пәкістанда өздерінің мектептерін құрып, түпнұсқадан, Дехлави идеяларынан алшақтады. Пәкістандағы ең белсенді және маңызды мектептердің бірі - ауғанстандық Молла Омарды өзіне қаратқан Хаккани мектебі.

Деобанди сектасының сенімдерінің саудиялық ваххабизмнен көптеген айырмашылықтары бар және оның ізбасарлары өздерін мүлде салафит немесе ваххабитпін деп санамайды, дегенмен жылдар өтуі және аймақтағы саяси оқиғалар бұл сектаның кейбір жақтастарын саудиялық ваххабизмге жақындата түсті.

Ауғанстан Кеңес Одағымен соғысқа, одан кейін азаматтық соғыстарға шырмалған жылдарда Пәкістандағы Деобандия мектептері мен Сауд Арабиясы үкіметі арасында жоғары деңгейде ынтымақтастық пен қарым-қатынас қалыптасты. Ал уахабшылар бұл мектептерде тәкфир идеясын дамыта алды.

Деобандия мәзһабтарында тәкфир идеясының күшеюі бұл сектада шиіттерге қатты дұшпандық танытатын, оларды діннен шығарып, өлтіруді парыз санайтын экстремистік топтардың пайда болуына себеп болды. Осы экстремистік топтардың бірі соңғы жылдары Пәкістан мен Ауғанстандағы секталық қақтығыстарда үлкен рөл атқарған «Сепах Сахаба» деп аталады.

Деобандия мектебін бітірген ұстаздар немесе молдалар өз ойларын тек «дін» деп санап, басқаның бәрін бидғат, діннен ауытқу деп атайды.

 Мұхаммад Молла Омар Хаккани мектебінде үйренген ой-пікірлерімен бірге Ауғанстанға оралып, Исламды жүзеге асыру жолында қолына қару алып, далаға шықты. Алғашында молда Омарға еріп жүргендер қару-жарағы аз отыз адам ғана болса, Пәкістанның барлауы мен әскери қолдауымен оның тобы бірте-бірте өсіп, «Талибан» атанған.

Әр уақытта Пәкістан үкіметі Талибанға көмектесу үшін Ауғанстанға «Сепаах сахаба» және басқа да көптеген Деобанди мектебінің оқушыларын жіберіп, Ауғанстанға үстемдік ету үшін бір-бірінің көмегімен көптеген қылмыстар жасады.

Мазар Шариф қаласына жасалған бір ғана шабуылда олар геноцид пен этникалық тазалаудың бір түрі деп атайтын соншалықты аяусыз қырғын жасады. Сол жан түршігерлік оқиғаларды бақылаушылардың кейбірінің естеліктерінде. Марқұмдардың мәйіттері көшелер мен жолдарда үйіліп, тәліптер алты күн бойы оларды жерлеуге рұқсат бермеді.

Осы уақыт ішінде талибтерге және олардың қылмыстарына қарсы тұра алған жалғыз адам Ахмад Шах Масуд болды.  Пандж-Шир алқабын және Ауғанстанның солтүстігін Кеңес әскері үшін қолжетімсіз ете алған сол жауынгер. Ол енді осы аймақтардың барлығын өз бақылауында ұстады және Ауғанстанның езілген халқы үшін жалғыз пана болды.

1996 жылы тәліптер Ауғанстанға үстемдік ету жолының басында тұрғанда, Әл-Қаида лаңкестік тобының жетекшісі Усама бен Ладен Ауғанстанға оралып, Молда Омар мен оның серіктеріне қосылды. Кезінде араб жастарын Америка қаруларымен Кеңес Одағымен соғысуға жіберген Усама бен Ладен. Алғашында Ауғанстандағы қарулы топтармен Сауд Арабиясы мен Америка үкіметтерінің арашашысы болса, бірте-бірте араб қарулы топтарының қолбасшысы болып, Әл-Қаида тобын құрады.

Кеңес Одағы жеңілгеннен кейін Усама өзін бірегей қаһарман және қолбасшы ретінде таныды, бірақ АҚШ пен Сауд Арабиясы үкіметі мұндай билікке құштар және ысырапшыл батырдың болуын өздерінің пайдасына деп санамады. Олар Усаманы қатаң қауіпсіздік бақылауына қойды және Усама Сауд Арабиясынан кетуді жөн көрді. Талибан жетекшілері мен ақсақалдарының арасында оның достары көп болды, сондықтан Ауғанстанда тәліптер билікке қол жеткізген кезде ол Ауғанстанға оралып, қызметін сонда жалғастыруды жөн көрді. Молла Омар мен тәліптер оны батырдай қарсы алып, халықаралық қауымдастық тарапынан қысым көріп жатса да қолдауын тоқтатпады.

2001 жылы Америкадағы қос мұнараның құлауына тура екі күн қалғанда тәліптер тобы Пәкістанның көмегімен осы уақытқа дейін алдында тұрған жалғыз жауынгерді жойып үлгерді. Олар лаңкестік әрекетте Ахмад Шах Масудты шәһид етіп, Ауғанстанның солтүстігіндегі қарсыласуын белгілі бір дәрежеде басып, Ауғанстандағы бақылауларын толықтай түсті. Екі күннен кейін Америка Құрама Штаттарында Дүниежүзілік сауданың егіз мұнарасы құлағанда, американдықтар бұл шабуылдарды «Әл-Қаида» тобына жатқызды және мұны Ауғанстанға шабуыл жасау үшін сылтау ретінде пайдаланды. Ахмад Шах Масуд батыры жоқ Ауғанстан. Америка «Талибан» және «Әл-Қаидамен» соғысамыз деген желеумен Ауғанстанға басып кірді, көптеген жазықсыз адамдарды өлтірді, бірақ Молла Омарды және Бин Ладенді тұтқындап, жазалағысы келмеді.

Молла Омар Пәкістанға қашып кетті, көп жылдар өтсе де Бен Ладеннің өлімі туралы сенімді хабар әлі жоқ. Америка оны өлтірдім деп мәлімдейді, бірақ бен Ладеннің денесін де, бейітін де ешкім көрмеген.

2001 жылы Кеңес Одағының Ауғанстанда жеңілгеніне он үш жыл толғанда, Кеңес Одағының жалғыз қарсыласы АҚШ Ауғанстанға кірді. Америка бұл жеңіске Усама бен Ладенге қарыздар. Әрине, экстремистік топтардың тәкфирлік идеяларының үлесін де назардан тыс қалдыруға болмайды. Саудиялық уахабизмнің көмегімен тараған және әлі күнге дейін Таяу Шығыс аймағындағы қауіпсіздіктің бірінші сөзі болып табылатын идея.