Қожа Насиреддин Туси
Естеріңзіде болса, өткен бағдарламада доктор Каримидің сабағында Мұхаммад ұлы ирандық данышпан, философ әрі дәрігер Ибн Сина жайлы жалпы мағлұматпен танысқан болатын.
Бүгінгі сабақта да доктор Карими студенттермен келесі бір ирандық данышпан туралы әңгімелеседі. Бұл көрнекті ғұлама – ирандық ұлы философ, факиһ, данышпан, математик әрі саясаткер Қожа Насиреддин Туси. Ол діни және рационалды ғылымдарды өзінің әкесі және сол дәуірдегі ұстаздардан үйреніп, оқуын Нишапур қаласында аяқтады. Тусидің атағышығып, Хулагу ханның сарайында уәзір болды. Тусиден оның ұлы ой-пікірі мен дарынын көрсететін еңбектер қалған.
Алдымен жаңа сөздерге назар аударайық:
فقيه |
фӓғиһ |
факиһ |
فقها |
фоғӓһа |
факиһтер |
اسلامي |
еслами |
ислами |
قرن |
ғӓрн |
ғасыр |
سيزدهم |
сиздӓһом |
он үшінші |
به عنوان |
бе онван-е |
ретінде |
دانشمند |
данешмӓнд |
данышпан |
رياضي دان |
риазидан |
математик |
ما مي شناسيم |
ма мишенасим |
біз танимыз |
درست |
дорост |
дұрыс |
شما مي گوييد |
шомо мигуйид |
сіз айтасыз |
فيلسوف |
филсуф |
философ |
مدفن |
мӓдфӓн |
кесене |
اهل كجا ؟ |
ӓһл-е коджа? |
қай жердікі? |
گفته اند |
гофтеӓнд |
(олар) айтты |
او بوده است |
у буде ӓст |
ол болды |
بطور مسلم |
бе туре мосӓллӓм |
шәксіз, шүбәсіз |
کارهاي مهم |
карһай-е моһемми |
маңызды істер |
او انجام داده است |
у ӓнджам даде ӓст |
ол орындады |
رصد خانه |
рӓсӓдхане |
обсерватория |
او بنا كرد |
у бӓна кӓрд |
ол салды |
کتابخانه |
кетабхане |
кітапхана |
او داشت |
у дашт |
онда болды |
چهل هزار |
чеһел һезар |
төрт мың |
کتاب |
кетаб |
кітап |
آن بوده است |
ан буде ӓст |
ол болды |
حتما" |
хӓтмӓн |
міндетті түрде |
شاگرد |
шагерд |
шәкірт |
زيادي |
зиади |
көптеген |
دانشمندان |
данешмӓндан |
данышпандар |
در دست است |
дӓр дӓстӓст |
қолда бар |
علمي |
элми |
ғылыми |
فلسفي |
фӓлсӓфи |
философиялық |
شغل |
шоғл |
кәсіп |
کارهاي علمي |
карһай-е элми |
ғылыми жұмыстар |
او انجام مي داد |
у ӓнджам мидад |
ол орындады |
وزير |
вӓзир |
уәзір |
Тарих сабағы басталды. Студенттер мен доктор Карими Қожа Насиреддин Туси туралы әңгімелесіп отыр.
Ұстаз бен студенттер Қожа Насиреддин туралы әңгімелерін жалғастырады. Ұстаз Қожа Насиреддиннің еңбектерінің басым бөлігі араб тілінде жазылғанын және одан парсы тілінде жазылған кітаптар да қалғанын айтады. Оның парсытілінде жазылған атақты еңбектерінің бірі – «Ахлақе Насери» кітабы. Онда бақытқа жету жолдары туралы айтылған.
Қожа Насир математика саласында да маңызды зерттеулер жасап, үшбұрыштар туралы ілімді таратушылардың бірі болып табылады. Ол Ибн Синаның «Ишарат» кітабына түсіндірме жазғандардың бірі болды. Ибн Синаның «Ишарат» еңбегіне араб тілінде жазылған түсініктеме – оның атақты еңбектерінің бірі. Қожа Насиреддин Туси шиіт мазхабы туралы да құнды еңбектер жазған. Бұл бағдарламадан қажетті мағлұмат алдыңыздар деп үміттенеміз.