Доктор Махмұд Хесаби
Бүгінгі бағдарламада сіздерді ирандық көрнекті данышпан әрі физик профессор Махмұд Хесабимен таныстырамыз.
Ол «Иранның қазіргі заманғы физика және инженерия ғылымының атасы» деп танылған. Оның ғылыми жұмыстары Иран мен әлемнің ғылыми орталарында танымал. Осы данышпан өзінің балалық шағын Ливанда өткізіп, оқуын жалғастыру үшін Францияға барған. Профессор Хесаби математика, астрономия, физика, картография, жол құрылысы, биология және медицина сияқты түрлі мамандықтарды меңгерді. Ол атақты физик Эйнштейннің шәкірттерінің бірі болды. Хесабидің бақылауымен түрлі эксперименттер жасалып, көптеген мақалалар жазылды. Оның Теһрандағы тұрғын үйі қызықты әрі көруге тұрарлық мұражайға айналып, ұстаздың ғылыми-зерттеу құралдары жәдігер ретінде қойылған.
Бүгін Мұхаммад пен Саид доктор Хесабидің мұражайына барып, оның баласымен кездесіп, оның өмірі, ой-пікірі, қызметтері мен ғылыми еңбектері туралы сұхбаттасады.
Алдымен жаңа сөздерге назар аударайық:
فرزند |
фäрзäнд |
перзент, бала |
حالتان چطور است ؟ |
халетан четоур äст? |
қалыңыз қалай? |
خوبم |
хубäм |
жақсымын |
خوش آمدید |
хуш амäдид |
қош келдіңіз |
خانه |
хане |
үй |
زیبا |
зиба |
әдемі |
باغ |
бағ |
бақ |
قدیمی |
ғäдими |
көне |
امروز |
эмруз |
бүгін |
به صورت |
бе сурäт-е |
ретінде |
موزه |
музе |
мұражай |
ما می بینیم |
ма мибиним |
біз көреміз |
ما می توانیم ببینیم |
ма митäваним бебиним |
біз көре аламыз |
دانشمند |
данешмäнд |
данышпан |
او بوده است |
у буде äст |
ол болды |
من می دانم |
мäн миданäм |
мен білемін |
من دوست دارم بدانم |
мäн дуст дарäм беданäм |
менің білгім келеді |
ایشان |
ишан |
ол (сыпайы түрде) |
بیشتر |
биштäр |
көбінесе, көбірек |
پدر |
педäр |
әке |
علم |
элм |
ғылым |
فیزیک |
физик |
физика |
مهندسی |
моһäндеси |
инженерия |
من شنيده ام |
мäн шенидеäм |
мен естідім |
رشته |
реште |
мамандық |
دانشگاهی |
данешгаһи |
академиялық |
ایشان تحصیل کرده است |
ишан тäхсил кäрде äст |
ол білім алды |
ریاضیات |
риазиат |
математика |
ستاره شناسی |
сетаре шенаси |
астрономия |
پزشكي |
пезешки |
медицина |
بیولوژی |
биулужи |
биология |
باور کردنی |
бавäр кäрдäни |
сенерлік |
نابغه |
набэғэ |
дарын |
سازمان انرژی اتمی |
саземан-е энержи-е атоми |
Атом қуаты ұйымы |
فعالیت |
фäалиäт |
белсенділік, жұмыс |
فعالیت ها |
фäалиäтһа |
жұмыстар |
او داشته است |
у даште äст |
онда болды |
همه |
һäме |
барлық |
آنها افتخار می کنند |
анһа ефтехар миконäнд |
олар мақтан тұтады |
آنها دوست دارند |
анһа дуст дарäнд |
олар жақсы көреді |
سال |
саль |
жыл |
1990 |
һезар-о-ноһсäд-о-нäвäд |
бір мың тоғыз жүз тоқсан |
به عنوان |
бе онван |
ретінде |
مرد |
мäрд |
адам |
اول |
äввäл |
бірінші |
علمی |
элми |
ғылыми |
او معرفی شد |
у моäрефи шод |
ол аталды, таныстырылды |
به راستی |
бе расти |
шын мәнінде |
سرزمين |
сäрзäмин |
жер, |
دانشمندان |
данешмäндан |
данышпандар |
Қазір доктор Хесабидің бұрынғы кезде Теһрандағы тұрғын үйі болған мұражайға барайық. Мұхаммад пен Саид мұражайға кіреді. Мұхаммад, Саид пен доктор Хесабидің баласының әңгімесіне құлақ салыңыздар:
محمد و سعيد - سلام ، حالتان چطور است ؟ |
Мухаммад вä Саид: Сäлам, халетан четоур äст? |
Мұхаммад пен Саид: Сәлеметсіз бе? Қалыңыз қалай? |
فرزند دكتر حسابي - خوبم . خیلی خوش آمدید . بفرمایید . |
Фäрзäнд-е доктор Хесаби: Хубäм. Хейли хуш амäдид. Бефäрмайид. |
Доктор Хесабидің баласы: Жақсымын. Қош келдіңіздер, кіріңіздер. |
محمد - چه خانه زیبایی ! اینجا یک باغ قدیمی است . |
Мухаммад: Че ханей-е зибаий! Инджа йек бағ-е ғäдими äст. |
Мұхаммад: Неткен әдемі үй! Бұл жер көне бақ қой. |
فرزند دكتر حسابي - این خانه قدیمی دكتر حسابي است که امروز به صورت موزه درآمده و می توانیم همه جای آن را ببینیم . |
Фäрзäнд-е доктор Хесаби: Ин ханей-е ғäдими-е доктор Хесаби äст ке эмруз бе сурäт-е музе дäр амäде вä митäваним һäме джайе ан ра бебиним. |
Доктор Хесабидің баласы: Бұл – доктор Хесабидің бұрынғы кездегі үйі. Қазір ол мұражайға айналған, оның барлық жерін көре аламыз. |
محمد - دكتر حسابي دانشمند بزرگی بوده است . دوست دارم درباره ایشان بیشتر بدانم . |
Мухаммад: Доктор Хесаби данешмäнд-е бозорги буде äст. Дуст дарäм дäрбарейе- ишан биштäр беданäм. |
Мұхаммад: Доктор Хесаби ұлы данышпан болған. Ол кісі туралы көбірекбілгім келеді. |
سعيد - ایشان پدر علم فیزیک و مهندسی ایران است . |
Саид: Ишан педäр-е элм-е физик вä моһäндеси-е Иран äст. |
Саид: Ол кісі – Иранның физика және инженерия ғылымының атасы. |
محمد - اما من شنيده ام كه ایشان در چند رشته دانشگاهی تحصیل کرده است . |
Мухаммад: Äмма мäн шенидеäм ке ишан дäр чäнд рештей-е данешгаһи тäхсил кäрде äст. |
Мұхаммад: Бірақ оның бірнеше мамандықты меңгергенін естігенмін. |
فرزند دكتر حسابی - بله . پدر در رشته هاي ریاضیات ، ستاره شناسی ، پزشكي ، بیولوژی و فیزیک تحصیل کرده است . |
Фäрзäнд-е доктор Хесаби: Бäле. Педäр дäр рештеһай-е риазиат, сетаре шенаси, пезешки, биулужи вä физик тäхсил кäрде äст. |
Доктор Хесабидің баласы: Ия. Әкем математика, астрономия, медицина, биология және физика мамандықтарын меңгерген. |
محمد - باور کردنی نیست . دكتر حسابي یک نابغه بوده است . |
Мухаммад: Бавäр кäрдäни нист. Доктор Хесаби йек набэғэ буде äст. |
Мұхаммад: Сену қиын екен. Доктор Хесаби дара туған адам болған ғой. |
سعيد - بله . او در سازمان انرژی اتمی ایران نيز فعالیت هایی داشته است . |
Саид: Бäле. У дäр саземан-е энержи-е атоми-е Иран низ фäалиäтһаий даште äст. |
Саид: Ия. Ол Иранның Атом қуаты ұйымында да қызмет етті. |
محمد - پس همه ایرانی ها به دكتر حسابي افتخار می کنند . |
Мухаммад: Пäс һäме ираниһа бе доктор Хесаби ефтехар миконäнд. |
Мұхаммад: Онда барлық ирандықтар доктор Хесабиді мақтан тұтатын болар. |
فرزند دكتر حسابی - بله . همه پدرم را دوست دارند . وي در سال 1990 به عنوان مرد اول علمی جهان معرفی شد . |
Фäрзäнд-е доктор Хесаби: Бäле. Һäме педäрäм ра дуст дарäнд. Вей дäр сале һезар-о-ноһсäд-о-нäвäд бе онван-е мäрд-е äввäл-е элми-е джäһан моäрефи шод. |
Доктор Хесабидің баласы: Ия. Әкемді барлығы жақсы көреді. Ол 1990 жылы әлемнің ғылым саласындағы ең озық адамы ретінде танылды. |
محمد - به راستي ایران ، سرزمين دانشمندان بزرگ است . |
Мухаммад: Бе расти Иран, сäрзäмин-е данешмäндан-е бозорг äст. |
Мұхаммад: Шын мәнінде, Иран ұлы данышпандардың отаны екен. |
Мұхаммад пен Саид Доктор Хесабидің баласының көмегімен ұстаздың бөлмелері, кітаптары мен ғылыми құрал-жабдықтарын көріп жүріп, өз әңгімелерін жалғастырады. Мұхаммад доктор Хесаби туралы көптеген мағлұмат алып, оның Құран мен Хафиздің өлеңдер жинағын толығымен жатқа білгенін де естіді. Профессор Хесаби парсы тілімен қатар, араб, ағылшын, неміс және француз тілдерін де меңгерген. Сонымен қатар оның музыкадан да хабары болған. Доктор Хесаби Францияның «Құрметті легион» орденінің иегері атанған. Ол Иран халқына көпеңбек сіңірген. Олардың арасынан Иранда радиожиіліктерді жөнелтуге арналған алғашқы антеннаны іске қосу, елдегі алғашқы сейсмологиялық орталықты ашу, Иранда алғашқы атом реакторы мен су генераторын іске қосуды атап айтуға болады.
Доктор Хесаби Иранда көптеген ғылыми ұйымдардың негізін қалаған. Бұл данышпан 1992 жылы қайтыс болып, туған жері Тафреш қаласында жерленді.