Иранның 5 тарихи ескерткіші Ислам әлемінің мұралар тізіміне тіркелді

ИСЕСКО ұлттық комиссиясының бас хатшысы Иранның Мәдени мұра, туризм және қолөнер министріне жолдаған хатында Иранның бес мәдени және тарихи ескерткішінің Ислам әлемінің мұрасы тізіміне тіркелгенін хабарлады. Ислам әлемінің мұралар тізіміне тіркелген бес мәдени-тарихи ескерткішке Бастам тарихи кешені, Аламут қамалының мәдени ландшафты, Шейх Ахмад Джам қабір кешені, Масуле мәдени ландшафты және Хамадан алавиттерінің күмбезі кіреді.

Білім, ғылым және мәдениет жөніндегі Дүниежүзілік ислам ұйымы (ИКЕСКО) – Ислам Ынтымақтастығы Ұйымы (ИЫҰ) қолдайтын мамандандырылған ұйым. Бұл ұйымның жұмыс ауқымы ислам елдеріндегі білім, ғылым, мәдениет және байланыс салаларында және мүше елдер арасындағы қарым-қатынастарды қолдау және нығайту болып табылады және оның штаб-пәтері Марокконың Рабатында орналасқан. Ислам әлемінің мұрасын жақсырақ анықтау, таныстыру және қорғау мақсатында ИСЕСКО бірнеше жылдан бері ислам әлемінің мәдени және тарихи көрнекті орындарының тізімін жасауда. Бұл тізім ислам әлеміне арналған.

Алавиттер күмбезі Хамадан қаласының орталығындағы Чахарбағ Алавианда орналасқан және исламнан кейінгі сәулет өнерінің жауһарларының бірі болып табылады. Ирандық ақын Хақани оны «Жасыл күмбез» деп атаған және оның ерекшеліктері мен ерекше әсемдігі мен безендірілуіне байланысты зерттеушілердің ерекше қызығушылығын тудырған.

Алавиттер күмбезі алдымен мешіт ретінде салынды, бірақ  кейін алавиттер отбасының қабіріне өзгерді. Бұл ғимараттың Алавиттер  күмбезі аталуы  ертеде бұл ғимараттың күмбезінің болуы және уақыт өте келе оның қирауына байланысты. Сондай-ақ халықтың  пайғамбар (с.ғ.с.) әулеті мен имам Әли (ғ.с.) ғашықтарына деген зор ықыласы және осы ғимаратта алавит әулетінің екі мүшесінің жерленгені бұл атаққа тағы бір себеп болды.

Алавиттер күмбезі хиджраның 6-7 ғасырларындағы құнды және сирек кездесетін туындылардың бірі болып табылады және өлшемдері 12,8-ден 12,5 метрге, биіктігі 11,5 метрге төртбұрышты текше түрінде жасалған. Ол биіктігі 9,5 метр, диаметрі шамамен 2 метр және төртбұрыштағы мұнараларға ұқсайтын 4 бағаналы тіректермен қоршалған. Әрбір мұнарада биіктігі 8 метр болатын бес ойық үшбұрышты арка бар. Ғимараттың қабырғалары мен ішкі аркалары әртүрлі исламдық және геометриялық ою-өрнегі бар көптеген сәндік әшекейлермен өте әдемі және күрделі түрде безендірілген. Ғимараттың оңтүстік жағында Ирандағы ислам сәулет өнерінің сирек үлгілерінің бірі болып табылатын михрабты көруге болады және оның әртүрлі бөліктері ғимараттың басқа ішкі бөліктері сияқты Құран жазуларымен, өсімдік және геометриялық өрнектермен безендірілген.

                                   ******************************************************

Аламут қамалы  – Казвин облысының туристік орындарының бірі және Ирандағы ең маңызды тарихи қамалдардың бірі, тарих пен археологияға қызығушылық танытқандар үшін тамаша орын. Бұл бекініс хижраның 5-ші ғасырында исмаилиттердің негізін қалаушы Хасан Сабахтың орны және оның әскери қызметі арқасында өте танымал болған. Аламут қамалы тек тарихи көрікті жер ғана емес, ол   әсем табиғатпен қоршалған және тек Аламут баспалдақтарымен көтеріліп, қиын жолдың дәмін тата алатындар ғана бұл құлыптың сиқырын түсіне алады.

Аламут қамалы батыс және шығыс екі бөліктен тұрады. Бұл қамал жартастардың үстіне және оның төрт қабырғасы жартастардың пішіні мен орналасуына сәйкес салынған. Осы себепті оның ені әсіресе әртүрлі бөліктерде өзгереді. Қақпа және қамалға кірудің жалғыз жолы солтүстік-шығыс жақтың соңында. Қақпа және қамалға кірудің жалғыз жолы солтүстік-шығыс жақтың соңында. Қамал мен мұнаралардың айналасындағы биіктігі 8 метр қабырғалар негізгі қабырғаға параллель салынған және  қалыңдығы 2 метр.  Жылдар бойы қамалда көптеген топтар өмір сүріп, көп суды қажет етті. Қамал тауының оңтүстік беткейінде кең әрі терең арық қазылып, ол жақтан енуге жол болмас үшін қамал ішінен келетін сумен толтырылған. 

                                       **************************************************

Жасыл орман аясындағы сары үйлері мен тұманды әлемде әдемі таулары бар Масуле қаласы картинаға көбірек ұқсайды.

Масуле қаласы Гилан облысының оңтүстік-батысында орналасқан және оның қазіргі ауданы шамамен 100 гектарды құрайды. Бұл таулы қала солтүстікке, оңтүстікке және батысқа қарай үш бағытта тауларға және шығыстан жасыл алқаптарға қарайды. Масуле теңіз деңгейінен 1050 метр биіктікте орналасқан және сатылы құрылымына байланысты оның ең төменгі және ең биік нүктелері арасында шамамен 120 метр биіктік айырмашылығы бар.

Масуле сәулеті Зандие дәуіріне жатады және көптеген тау етегі сияқты сатылы түрде салынған. Масуле баспалдақтарында қолданылатын материалдар - ағаш, тас және саз. Бұл үйлер әдетте екі қабатты және екі бөліктен тұрады: қысқы бөлігі және жазғы бөлігі. Қысқы бөлім - үйдің артқы жағындағы шағын бөлме, ортасында тамақ пісіруге және жылуды қамтамасыз  етуге арналған пеші бар. Жазғы бөлімі әдемі және түрлі-түсті әйнекпен безендірілген ағаш   терезелер және  ыдыс-аяққа арналған бірнеше бүйірлік терезелер бар.

Масуле қаласының қысы өте суық және жазы жұмсақ, сондықтан суық мезгілде ең көп күн сәулесі мен жылуға ие болу үшін үйлерді оңтүстік бөлігінде  салынған. Масуледе 4 негізгі аудан, төрт қабатты базар және 350-ден астам тұрғын үй бар. Бұл шағын қалада бірнеше мұражайлар, мешіттер мен қасиетті орындар бар және ол ормандармен, сарқырамалармен және өзендермен қоршалған. Үй көршінің үйінің ауласы болғандықтан, бұл тарихи шаһарда серуендеп жүріп, баяу қадам басып, тұрғындардың мазасын алмағанын айта кеткен жөн. Балкондардағы түрлі-түсті герань вазалары мен басқа да сәндік керек-жарақтар Масуле баспалдақтарындағы үйлердің сұлулығын арттырып, оны Ирандағы фотосуреттер үшін ең әдемі орындардың біріне айналдырды. 

                                   ************************************************

Шейх Ахмад Джам мазары деген атпен белгілі шейх Ахмад Джами мазары Хорасан Разави облысының Торбат-е Джам қаласында орналасқан, оның жасы 800 жылға жуықтаған. Бұл тарихи кешен шейх Джамның ізбасарлары 3 ғасыр бойы бірте-бірте тұрғызған он ескерткішті қамтиды. Негізгі күмбез кешеннің ортасында, ал солтүстік жағында қабірдің үлкен ауласына қарайтын кіреберіс бар. Кіреберістің батысы мен шығысында «Ақ күмбез» және «Кермани мешіті» деп аталатын екі кішірек күмбез орналасқан. Бұл кешеннің ғимараттарын безендіруде плиткалар мен сылақ қолданылған және әр жерде үшінші қатардағы жазулар мен әртүрлі түстерді көруге болады.

Шейх Джам  – жас кезінде мистика мен шәһид жолын таңдап, ұзақ сапарлардан кейін осы өңірге қоныстанған хижраның алтыншы ғасырындағы мистик әрі сопы.  Ол монастырь мен мешіт салып, өмірінің көп жылын сабақ беруге және трактаттар мен кітаптар жазуға арнаған. Ол халық таптары мен кейбір саяси билеушілер арасында рухани ықпалға ие болды. Шейх Ахмад әл-Қабидің шейх әл-Ислам, Құтб әл-Аутад, шейх Әбу Наср Ахмад Жанде Пил, Пир Джам және Шейх Джам сияқты атақтары бар. Шейхтың қабірі мешіт  аркасының алдында ашық аспан астында орналасқан. Қабірде биіктігі екі метрдей әдемі оюлары бар тас таңба бар. Шейхтың бейітіне тас қойылмай, бір ғана пісте ағашы отырғызылды. Шейх қабіріне зияратқа келуші адамдар бұл ағашқа ерекше сеніммен қарайды және оны құнарлылықтың, өлместіктің, абсолютті шындықтың символы және өмір суының бастауы деп санайды. Қабір басындағы ағаштың өсуіне сену – жерленген кейіпкердің естелігінің өлмейтіндігін тұспалдау.

                             *****************************************************

Бастам қаласы Шахрудтан солтүстікке қарай 6 шақырым жерде орналасқан және көптеген кітаптар мен саяхат жазбаларында аталған. Имам Джафар Садеқтың (ғ.с.) перзенті  Мұхаммадтың (ғ.с.) кесенесінің қасында Бастамның саяси маңыздылығы мен экономикалық өркендеуі қаланың ғасырлар бойы тарихи кешенінің кеңеюіне әкелді.  «Баязид Бастамидің» әдемі де тарихи жинағына селжұқ дәуірінен бергі туындылар енген, оның ортасында «Мистиктердің сұлтаны Баязид Бастами» лақап атымен аталатын Әбу Язид Тайфур Ибн Иса ибн Сорошан Бастами қабірі орналасқан.

Оның қабірі – ауланың оңтүстік бұрышындағы «Ғазан ханның» күмбезіне іргелес жатқан қарапайым бейіт. Хижраның үшінші ғасырында Баязид осы жерге жерленгеннен кейін бұл жерде бірде-бір ғимарат салынбаған деседі.

Баязид монастырі қабірдің  батыс жағында орналасқан және қысқа төбелермен біріктірілген үш шағын бөлмеден тұрады, оның бір бөлігінде әдемі михраб бар.

Екінші Баязид Бастам мешіті, Илхани мешіті, Бастам орталық мешіті, Имамзаде Мұхаммад (ғ.с.), Газан хан күмбезі, Батыс аркасы,   әл-Джайто кіреберісі, Кашане мұнарасы, Шахрухие мектебі, Бастам моншасы, Ауғанстан ханзадасы бейіті, әл-Курт мазары,  Шығыс мистика мұражайы - бұл кешеннің ғимараттарынан, олардың әрқайсысы ұзақ тарихы бар және осы мәдени-тарихи кешеннің маңыздылығына себеп болды.