Pars Today

Саддам режимі Иран Ислам Республикасы жеріне басып кіргеннен кейін екі айдан кейін Сусангердты азат ету - ирандық жауынгерлердің сегіз жылдық қасиетті қорғаныс соғыс кезіндегі ерліктерінің бірі болды.

Ислам революциясы мен сегіз жылдық қасиетті қорғаныс тарихы көне өркениетке ие Иран халқының құлдырау мен шарықтау тарихында мәңгілік дастан болып табылады. Осы дастандардың бірі – Сусангерд қаласының азат етілуі. 1980 жылдың қыркүйегінде Ирак БААС күштерінің басып кіруі кезіндегі ең үлкен қарсылықтардың бірі Сусангерд аймағында орын алды. Хоррамшахрдың батыл қақтығыстарынан кейін ең кескілескен шайқастар осы майданда болды.

 15 000 халқы бар Сусангерд Хузестан батысында, Хузестан облысының орталығы Ахваздан солтүстік-батысқа қарай 55 шақырым жерде және Кархе өзенінің жағасында орналасқан. Ирак Баас әскері үшін бұл қаланың маңыздылығы, оны басып алса,  Хузестанға терең еніп, Ахвазға жете алатын еді. Ирак диктаторы Саддамның Иранға шабуыл  жасауының ең маңызды мақсаттарының бірі, егер БААС әскерінің басып кіруі  Иран Ислам Республикасын құлатуға әкелмесе, ең болмағанда Хузестан облысын басып алуы еді. Осы себепті басқыншы БААС әскерін облыс орталығы Ахвазбен байланыстыратын ең маңызды және ең жақын жол Чазаба – Бостан – Сусангерд – Ахваз жолы болды. Сусангердқа шабуыл жасау миссиясы Ирак армиясының 9-шы бронды дивизиясына жүктелді. Бұл әскер Чазаба бұғазынан өткеннен кейін ешқандай үлкен қарсылыққа тап болмай, шекарадан 20 шақырым жерде орналасқан Бостан қаласына қарай жылжыды. Бостан маңына жеткеннен кейін ол Бостаннан 30 шақырым жердегі Сусангердке қарай жүре бастады. 1980 жылдың 26 ​​қыркүйегінде, агрессия басталғаннан  жетінші күні БААС әскері Сусангерд қаласының маңына кірді. Ирак танктері Кархе өзенінен өткеннен кейін 1980 жылы 28 қыркүйекте Сусангерд қаласына алғаш рет кіріп, қаланы толығымен басып алды. Ирак әскері шабуыл жасағанда Сусангерд тұрғындары қалада болды. БААС әскері қаланы басқару үшін губернаторлар және басқа шенеуніктер ретінде өз қарамағандыларын таңдады. Бірақ Сусангердтағы жаудың бұл саяси шешімі бірнеше күннен аспады. Сусангердты басып алғаннан кейін Ирак армиясының 9-шы дивизиясының қолбасшысы  Тали ад-Доуридің  бұйрығымен Ирактың БААС әскерімен ынтымақтаспағандары үшін Азадеган жазығының араб халқынан 58 адамды өлім жазасына кесілді.

Сусангерд халқы өз қаласын басып алғанына қарамастан баасшыларға қарсы соғысты. Сусангердты басып алу төрт күннен аспады. Халық күштері, Сақшылар корпусы және армияның қатысуымен  Әли Ғайораслидің  қолбасшылығымен операция жүргізілді. Осы операциядан кейін Ирак БААС армиясы Сусангердтен шегінуге мәжбүр болды. Бірақ Ирак қолбасшылары Сусангердтың стратегиялық жағдайын түсініп, Сусангердты әртүрлі  жағынан қоршауға және қайта басып алуға тырысты. Сусангерд Иранның Ирак БААС әскерімен қарсыласуының негізгі осьтерінің біріне айналды. Қарсыласу Сусангердте орналасқан күштер аздаған әскермен, қару-жарақ пен жабдықтаудың жетіспеушілігімен бетпе-бет келген жағдайда болды. Ислам революциясының жеңісінен 19 ай өткен кезде Саддам Иранға басып кірді. Ислам революциясының жеңісінен кейін Иран армиясы революциядан кейінгі жеңісімен өз шарттарын әлі ұйымдастырмаған еді. Шах әулетінің элементтері армия құрылымын қайта жаңғырту және қалпына келтіру процесіне кедергі келтіріп, төңкеріс жасауды көздеді. Ислам революциясынан пайда болған әскери бөлімдер әлі ұйымдық қалыптасу сатысында еді. Осындай жағдайда армияның бөлімшелері, Сақшылар корпусы және халықтық күштер Ирак БААС армиясының Хузестанның терең жеріне басып кіруіне жол бермеуге тырысты. Хузестан операциясының қолбасшыларының бірі шәһид Әли Ғайорасли  Сусангердты бірінші басып алғаннан кейінгі күндерден және осы қаланың жағдайы туралы: «Сағат таңғы тоғыз, Сусангердтен келген жандармерия офицері Ирак күштерінің қалаға кіріп,  көшеден көшеге еніп,   бірнеше көшені өз бақылауына алғанын хабарлады. Қалада 200-ге жуық адам қарсылық көрсетуде, көп адам шәид болды және жараланды. Көп көмек қажет болды, жау танкілері   Сусангердты қоршап алды»,- деді. Бұл ержүрек қолбасшы өз естеліктерінде: «1980 жылы 26 қыркүйекте оразаның таңында шабуыл қайтадан басталды. Жауынгер бауырлар қосымша күштердің кеш келуіне ренжіді. Әрине, шәһид болатындықтан емес. Олар  басшылары имам Хұсейн (ғ.с.) сынды Сусангерд окоптарында жалғыз қалып, бөтен болып соғысқан. Бұл күні ирактықтар қоршауды күшейтті, оқ-дәрі бірте-бірте таусылды, ирактықтарға қатты соққы беру арқылы біз олардың оқ-дәрілерінің бір бөлігін алдық. Бұл күні қалада қауіпсіз орын қалмады, ағайын-бауырлардың көпшілігі жараланып, шәһид болды, бірақ әр сәт сайын жігерлі соғысты. Қатты соққыға ұшыраған Ирак әскерлері жындылар сияқты, барлық үйлерді, әсіресе зеңбіректер мен танктермен орналасқанымызды білетін биік ғимараттарды бомбалады»,- деді. Сусангердтағы қауіпті жағдай туралы хабар бас қолбасшы имам Хомейниге жетті. Имам Хомейни Ахваз қаласындағы соғыс штабында бір сөйлемнен тұратын жарлық шығарды. Имам Хомейни: «Сусангердті ертеңге дейін босату керек»,- деп бұйырды. Имам Хомейнидің бұйрығынан кейін 1980 ж. 27 қыркүйекте  Сусангердты азат ету үшін доктор Чамранның қолбасшылығымен армия және халық ерікті күштерінің бөлімшелерінің қатысуымен бірлескен операция жүргізілді. Бұл операцияда Ислам республикасы армиясы мен әуе күштері Ирак БААС армиясының танктері мен ауыр қаруларын жоюда тиімді рөл атқарды. Бұл операцияда Әуе күштерінің 6 ұшқышы шәһид болды. Бұл операцияда барлығы сексен ирандық сарбаз шәһид болды, бірақ Ирак БААС әскері ауыр шығынға ұшырады. Бұл операцияда Чамран аяғынан ауыр жарақат алды және Ирактың бронетранспортерін қолға түсіру арқылы жауынгерлердің бірімен бірге Ахвазға жетті.

Сегіз жылдық қасиетті қорғаныс оқиғаларының күнтізбесінде 1980 жылдың 27 қыркүйегі Сусангердты азат ету күні деп аталады. Сусангердты азат ету, таңылған соғыстың сол кезеңіндегі шешуші және маңызды оқиғасының бірі ретінде ирандық жауынгерлердің жеңістерінің кілті болды және БААС дұшпанының Ахваз мен Хузестанға жету зұлым мақсатын  нәтижеге жеткізбеді. Сусангерд қоршауын бұзу осы аймақтағы шайқастардың болашақ тағдырын өзгертті. Өйткені Саддам режимі Сусангердты басып алуда сәтті болса, Сусангерд-Хамидия бағытында ілгерілеу арқылы Ахваз қаласына батыстан елеулі қауіп төндіруі мүмкін. Сондай-ақ, Сусангерд қоршауы сәтсіз аяқталғаннан кейін, БААС әскері  шабуылдауын   қорғаныс  режиміне ауыстырды. Барлық аймақтарда күшті қорғаныс позицияларын құруға тырысты және осылайша БААС партиясының Хузестанды басып алу амбициясы жабылды. Сусангердті азат етуге қатысты шәһид Чамран: «Бұл ұлы жеңіс армиялық күштер мен халық күштерінің тығыз ынтымақтастығы мен үйлестіруінің айқын нәтижесі болды. Мұндай жетістікке ешкім жалғыз қол жеткізе алмас еді»,- деді.