«Фаджр» онкүндігі (2): Діни биліктің Иран Ислам революциясының жеңісіндегі рөлі

Велаят факих (діни билік) - хижраның 1357 жылы (1979 ж.) Ислам революциясының жеңісінің символы.

Адамзат өмірінің тарихына көз жүгіртсек, адамдар мүдделердегі    қайшылықтар мен сенімдердегі айырмашылықтар салдарынан адамдар әрқашан дұрыс пен бұрыстың екі майданында бір-біріне қарсы тұрады. Құранда айтылғандай, бұл шайқастар ақиқат жалғанды ​​толық жеңгенше жалғасады. Бұл дұрыс пен бұрыс арасындағы шайқас әр кезеңде әртүрлі күштердің ықпалында болды. Күмәнсіз, барлық қоғамдардағы билік көшбасшының рөлі мен оның лауазымынан туындайды.

1357 жылы Ислам революциясының жеңісімен басшылық ұғымы мен жалпы билік түсінігі өзгерді. Бұл өзгеріс көшбасшыны халықпен байланыстыратын жоғары билік түрі болды. Өйткені Иран Ислам революциясының ілгерілеуі мен жеңісі барысында діни билік   Ислам революциясының жеңісіне себеп болды. Негізінен Иран Ислам революциясы жеңісінің маңызды жетістіктерінің бірі діни билік теориясына негізделген исламдық жүйенің құрылуы болды. Діни билік революцияның жеңіс кезеңінде ғана емес, одан кейінгі көптеген дағдарыстардан өтуде де ерекше рөл атқарды. Шиіт дінінде таухид, пайғамбарлық және қайта тірілуден басқа әділет пен имаматтың екі негізі бар, олар өте маңызды. Бұл екі негіздің саяси себебі: пәк имамдар (ғ.с.) заманынан кейін және хазірет Мәһди (ғ.с.) үлкен ғайып кезінде мүжтәһид фақиһ саналатын ең лайықты адам мұсылмандардың істерін басқарады. Бұл теория бойынша мүжтәһид фиқһшылар – пәк тұлғалар (ғ.с.) атынан халықты және саяси жүйені басқару жауапкершілігін мойнына алатындар. Бірақ діни басшы пәк имам (ғ.с.) ғайып кезде, билікті жүзеге асыруға рұқсат етілген жалғыз адам.  Велаят факих – хазірет Мәһди (ғ.с.) болмаған кездегі исламдық басқару жүйесіне арналған термин. Вилаят фақих – фиқһ ғылымында ижтиһад дәрежесіне жеткен және ислам қоғамын басқаруға жағдайлары бар адамның ислам қоғамын басқаруы.

Исламдық ой-пікір бойынша, қоғамда үкіметтің болуы қажетті нәрсе және ол Пайғамбар (с.ғ.с.) мен пәк имамдардың (с.ғ.с.) болған уақытына ғана арналмаған. Ислам үкімдерінің жан-жақтылығы мен мәңгілігі шиіттердің 12-ші имамы хазірет Мәһди (ғ.с.) ғайып дәуірде үкіметтің болуының да қажетті нәрсе болуын талап етеді. Осы орайда Пайғамбар (с.ғ.с.) ғалымдарды өзінің халифалары және пайғамбарлардың мұрагерлері деп атаса, хазірет Әли (ғ.с.) да оларды халықтың басшысы деп санаған. Ол хадистерінің бірінде: «Алланың және Исламның үкіміне сәйкес, мұсылмандарға басшысы өлгеннен кейін немесе өлтірілгеннен кейін, ол адасушы болсын, тура жолдағы болсын, ешнәрсе істемеу парыз. Олар алдымен Алла Елшісінің (с.ғ.с.) сүннетіне сай қоғамдық мал-мүлікті жинау, қажылық орындау, жұма намаздарын оқу, садақа  жинау үшін пәк, тақуа және мистик басшы сайлауы керек»,- деп айтқан. Сондықтан Ислам қоғамы үшін лайықты басшыны таңдау кез келген жұмыстан жоғары тұрады. Имам Хұсейн (ғ.с.) да бір хадисте: «Істердің қайнар көздері мен бағыты Алланың халал, харамына адал болған илаһи ғұламалардың қолында»,- деді. Имам Мәһдидің (ғ.с.) хадисінде, ол хадис жеткізушілерін, басқаша айтқанда, ғайып дәуіріндегі олардың мұрагерлері ретінде фақихтарды айқын көрсетіп: «Әртүрлі жағдайлар мен оқиғаларда  біздің хадисшілерімізге жүгініңдер, олар сендер үшін менің дәлелім, ал мен Алланың дәлелімін»,- деді. Осы құнды хадисте айтылғандай, бүгінгі күннің оқиғалары мен мәселелерінде ислам дінінің хадистері мен тағылымдарынан хабардар жандарға еру керек. Осылайша  велаят факих хазірет Мәһди (ғ.с.) болмаған кездегі Исламның саяси теориясының ең маңызды және орталық негізі болып табылады.

Имам Хомейни Ислам революциясының қалыптасуы кезінде фақиһ рөлін басқарды. Ол революцияның сәулетшісі болды және революциялық күштерді басқарды және ұйымдастырды. Имамның халықпен достығы және оған жанашырлығы, үстемшілер мен залымдармен тынымсыз күресуі, мазлұмдарды табандылықпен қорғауы, ашықтығы, батылдығы мен ымырасыздығы оның ислам үмметінің сүйікті фақиһы ретіндегі орнын айқындады.

Иранның Ислам революциясы АҚШ Батысты, Кеңес Одағы Шығысты басқарған кезде орын алды және халықаралық аренада кез келген өзгеріс екі блоктың бірі АҚШ пен Кеңғес Одағының көмегімен мүмкін болды. Ислам революциясының орын алуы үлкен ерекшелік болып саналды және тіпті   әлеуметтанушыларды таң қалдырды. Осындай кезде имам Хомейни (р.а.) жиһад пен шәһидтік мифін пайдаланды, яғни  имам Әли (ғ.с.) мен оның  ұлы имам Хұсейнді (ғ.с.) және олардың амалдарын Ирандағы жағдаймен салыстырса, басқа жағынан Пехлеви режимін Язид режимімен салыстырды. Осы арқылы мұсылман халқының залым Пехлеви үкіметіне қарсы қайнауына   және біріккен көтерілісіне себеп болды.

Адамзат қоғамында қалыптасқан барлық процестерде, ұйымдардан әлеуметтік ағымдарға дейін көшбасшылық ұстанымның негізгі және даусыз рөлі бар. Көшбасшылықтың әлемдегі көрнекті рөлінің маңызды және нақты мысалдарының бірі – тарихтың әртүрлі кезеңдерінде және әлемнің әртүрлі бөліктерінде орын алған халық көтерілістері мен төңкерістерін қадағалау және басқару. Бұған қоса, қоғамның идеалдарын жүзеге асыратын маңызды факторлардың бірі – ислам қоғамын басқаратын біртұтас үкімет пен заңды басшының болуы. Ислам теориясына сәйкес, фақиһтың беделі әрі басшы лауазымында, әрі қоғамның барлық бөліктерін байланыстыратын тәспі жіп сияқты.

Қырық жыл бойы дұшпандардың қастандықтарына қарамастан сәтті жалғасып, ілгері жылжи алған Ислам революциясының маңызды жетістіктерінің бірі –  велаят факих теориясы. Осы арада имам Хомейнидің (р.а.) революцияның қалыптасуы кезінде және одан кейін осы теорияны жүзеге асыра алған тұлға ретіндегі рөлін зерттеу және талдау өте маңызды. Имам Хомейни (р.а.) өзімен бірге халық жүзеге асыруға тырысқан биік адами және ислами мұраттарды алып келді. Бостандық, тәуелсіздік, әділеттілік, езгіге қарсы күрес, бауырластық сияқты мұраттар. Бірақ, бәлкім, оның Иран халқына және бүкіл әлем мұсылмандарына сіңірген ең үлкен еңбегі исламдық үкіметтің «фиқһ» қағидасына негізделген жоспары деп айтуға болады. Әрине, исламдық үкіметтің жоспары мен оның әміршісі мен әміршісінің шарттары сүнниттер мен шиіттер арасында ғасырлар бойы бар. Бірақ имам Хомейнидің өнері оның бұл пікірталастарды өз бетінше және негізді түрде көтеріп, рационалды және баянды себептерге сүйене отырып, егжей-тегжейлі талқылауында болды. Оның бұл жұмысы Ислам революциясының жеңісінен көп бұрын басталған және «Вәлаят әл-Фақих» кітабы шын мәнінде осы маңызды қағиданың түсіндірмесі болып табылады. Осы прогрессивті исламдық қағиданың ең маңызды хабарларының бірі - бұл илаһи діннің саясатта рөлі мен қатысуы, сонымен қатар ең жоғары деңгейде.

Ислам діні – соңғы илаһи дін және ислам қоғамын басқару діні. Исламдық қоғам әрқашан Ислам елін Ислам мен мұсылмандардың дұшпандарының зұлымдығынан қорғап, онда әділет орнату үшін бір әмірші мен басшыға мұқтаж. Велаят әл-Фақих теориясы имам Хомейни (р.а.) ұсынған және түсіндірген түпнұсқа теориялардың бірі болып табылады. Ислам революциясының жеңісімен бұл теория Иранның исламдық жүйесі мен үкіметінің негізіне айналды, кейінірек ИИР-ның келесі онжылдықтардағы сақталуы, тұрақтылығы мен динамизмінің негізгі іргетасы мен тірегі болды.

Велаят фақиһтың Ислам революциясын жалғастырудағы рөлі елдің жалпы саясаттарына бағыт-бағдар беру, ауытқулар мен қастандықтардың алдын алу және оларға қарсы тұруда көрінді. Шын мәнінде, велаят фақих – исламдық жүйенің нышаны және оның аман қалуының және ықтимал қауіптер мен ауытқулардан және болашақ дағдарыстардан қорғануының кепілі және Ислам республикасының осы негізгі тірегі болмаса, Ислам революциясының кемелдік жолындағы қозғалысын жалғастыру мүмкін емес.

Имам Хомейни (р.а.) мен имам Хаменеидің зиялы басшылығы Ислам революциясын жалғастыру және оның жалғасуындағы діни биліктің рөлі мен ұстанымының жақсы схемасы болды. Ислам революциясының жетекшісі аятолла Хаменеи велаят факихтің Ислам республикасындағы ұстанымы туралы: «Велаят факих - жүйе инженериясының ұстанымы және жүйенің   бағытын сақтау және оның ауытқуына жол бермеу, жүйенің идеал және биік мақсаттарына қарай жалпы қозғалысын қорғау және бақылау велаят факихтың ең маңызды және негізгі рөлі болып табылады»,- деді.