«Фаджр» онкүндігі 4: Ислам революциясы және экономикалық дамулар

Иран Ислам революциясы экономикалық жағдайды жақсартуға және халықтың әл-ауқатының артуына басымдық берді.

Иранда Ислам революциясының орын алуының маңызды себептерінің бірі ауыр экономикалық жағдай мен қоғамдағы ауыр әділетсіздік болды. Революцияға дейінгі кезеңдегі мол мұнай табысының басым бөлігі шах отбасы және олардың қарамағындағы адамдардың сән-салтанаты мен байлығына, сондай-ақ  шамадан тыс әскери қару сатып алуға жұмсалды, ал елдің өнеркәсібі мен ауыл шаруашылығы құлдырап жатты. Екінші жағынан, инфляция мен бағалар өсіп, елдің әртүрлі аймақтарында жоқшылық пен кедейлік анық байқалды.

Иран Ислам революциясы экономикалық жағдайды жақсартуға және халықтың әл-ауқатын арттыруға басымдық берді. Әрине, бұл жұмыс ауыр болды, өйткені экономикалық инфрақұрылым онша көп емес және үкіметтің кірісі мұнайға тәуелді болғандықтан, кедейлік пен жоқшылық, әсіресе шалғай аудандарда халықты қатты қинады. Екінші жағынан, ішкі толқулар мен сыртқы қысымдар экономикалық өсу мен жетіспеушілік үшін қолайлы жоспарларды жүзеге асыруды қиындатты.

Ислам революциясының жеңісінен тек бір жарым жылдай уақыт өткен кезде Ирактың автократиялық және үстем билеушісі Саддам Хұсейн Иранға қарсы жаппай соғыс бастады. Ол сегіз жыл бойы Иранның көптеген нысандары мен белсенді адам ресурстарын  соғысқа байлап, Иран экономикасына көп зиян келтірді. Сондай-ақ Иран халқының зұлымдыққа қарсы қозғалысынан қатты зардап шеккен АҚШ бұл қозғалыс жеңіске жеткен кезден бастап Иранға қарсы санкциялар енгізіп, уақыт өте келе бұл санкциялар күшейтті. Осы уақытқа дейін АҚШ Иранға қарсы ең үлкен және ең қатаң санкцияларды енгізді. Алайда Иранның революциялық жүйесі мен халқы бұл қиын жағдайларға мойынсұнбай, бар күш-жігерін елді құруға жұмсады. Халықаралық валюта қорының 2022 жылғы есебіне сәйкес, Иран 1 миллиард 596 миллиард доллар ішкі жалпы өнімімен әлемнің 22-ші ең үлкен экономикалық күші болды. Сондай-ақ Дүниежүзілік банк 2023 жылы Иранның экономикалық өсімі 4,1 пайызды құрайтынын хабарлады. Жалпы, Иранның экономикалық көрсеткіштерінің басым бөлігі өсіп, жақсарып келе жатқан сияқты.

Үкімет инфляцияны тежеумен қатар, тағы екі негізгі саясатқа басымдық берді, оның бірі – отандық өндірісті шындап қолдау, екіншісі – әсіресе көршілермен сауда алмасуды арттыру. Бұл арада білімге негізделген компаниялардың өнімдерінің өсуі таң қалдырды және осыған байланысты бұл компаниялардың саны өткен жылға дейін екі есеге жуық өсті. Сондай-ақ, Иранның коммерциялық биржаларының көлемі революцияға дейінгімен салыстырғанда бірнеше есе артып, мұнайдың экспорттағы үлесі азайып, мұнай өнімдері мен шикізаттық емес өнімдердің экспорты біршама өсті. 1401 жылы Иранның мұнайдан тыс сауданың экспорты мен импортының үлесі алдыңғы жылмен салыстырғанда 11 пайыздан астам өсіп, 112 миллиард долларға жетті.

Иран Ислам Республикасы өнеркәсіп пен тау-кен өнеркәсібінде де айтарлықтай жетістіктерге жетті, оны революциядан бұрынғымен салыстыруға келмейді. Өнеркәсіп өнімін шығарумен мыңдаған ірілі-ұсақты зауыттар айналысады, олардың шығаратын сапасы да, саны да бұрынғымен салыстырғанда айтарлықтай өсті. Иранның ірі өнеркәсіптік бөлімшелері мұнай және минералды өнімдер саласында жұмыс істейді. Иранның ірі мұнай-химиялық кешендерінің қуаты қазір шамамен 95 миллион тоннаға жетеді, бұл жаңа қондырғылардың іске қосылуымен екі есе артады. Өткен жылы мұнай-химия өнімдерінің экспорттық құны 16 миллиард долларды құраса, оның шенеуніктері мұнай өнімдерінің экспортын жедел арттыру арқылы елдің шикі мұнайға тәуелділігін азайтуға тырысуда. Бұл саясат АҚШ-тың Иранның мұнай экспортына қатысты заңсыз санкцияларының әсерін де азайта алады. Минералды өнеркәсіп саласында Иран айтарлықтай өсті. Осы уақытқа дейін шамамен 770 миллиард долларды құрайтын дүние жүзіндегі кеніштердің жеті пайызы Иранда табылған. Бұл шахталардың өнімдерінің экспорты 1401 жылы 12 миллиард доллардан астам болды. Иранның кеніштерінің үлкен құндылығын ескере отырып, басшылар оларды пайдаланудың ауқымды жоспарларын дайындады. Иран қазір мыс өндіру саласында бесінші, ал темір рудасын өндіру бойынша әлемде оныншы ел. Сондай-ақ Иран 62 миллион тонна цемент өндірумен сегізінші орында және керамика өндірісі бойынша әлемде бесінші орында тұр.

Иранның ілгерілеуінің басқа маңызды бағыттарының бірі бөгет салу болып табылады. Пехлеви режимі шетелдік мамандардың көмегімен небәрі 19 бөгет тұрғызса, қазір он есе көп бөгет ирандық мамандардың тапқырлығы мен күш-жігерімен және жаңа технологиямен салынды. Бұл ирандық мамандардың білімі 16 елдегі бөгеттерді жобалаумен және құрылысын бақылаумен айналысатын деңгейде.