Cайлау ИИР Конституциясы тұрғысынан

Өз тағдырын таңдау және белгілеу құқығы Иран Ислам Республикасының Конституциясында қабылданған негізгі қағидалардың бірі болып табылады.

Адамдардың құқықтары саяси жүйелердің негізгі тақырыптарының бірі болып табылады, ол елдердің конституциясында ерекше атап өтілген. Әлемнің әртүрлі елдері конституция мен оның ең жарқын тарауында адам құқықтарын жоғары қоюға тырысуда. ИИР Конституциясының үшінші тарауы да ұлт құқығымен байланысты. Бұл тарауда адамдардың құқықтары мен әлеуметтік бостандықтарының түрлері және олардың шектері айтылады. Біз Иран Конституциясының үшінші тарауында қарастырылған ең маңызды құқықтар мен бостандықтарды қарастырамыз.

Олар - барлық адамдардың заң алдында тең болу құқығы, барлық адамдардың түсіне, нәсіліне, тіліне қарамастан тең құқықтарды пайдалану құқығы, ерлер мен әйелдердің заңмен бірдей қорғалуы және олардың екеуі де барлық адами, саяси, экономикалық және мәдени құқықтар ислам стандарттарын құрметтеуге, адамдардың қадір-қасиетіне, өміріне, мүлкіне, құқықтарына, тұрғын үйіне және жұмысына қатысты қауіпсіздік пен иммунитетке құқығы, қадағалаудан иммунитетке құқығы, қауіпсіздік құқығы және сот иммунитеті, ақтау, азаптауға тыйым салу, қорлауға тыйым салу және шабуыл, құқық Исламда белгіленген шектерде сөз, қалам және баспасөз бостандығы, топтық еркіндіктерді, атап айтқанда партиялар, қауымдар, саяси және сауда бірлестіктері мен исламдық бірлестіктер мен шерулер құру, ой және сенім бостандығы құқығы және инквизицияға тыйым салу, жұмыс және кәсіп бостандығы құқығы, әлеуметтік қамсыздандыру құқығы, тегін білім алу, тұрғын үй алу құқығын пайдалану, қажеттілікке қарай тұрғылықты жерін таңдау құқығы, сотқа талап қою және құзырлы соттарға жүгіну, адвокат таңдау құқығы.

Демократиялық қоғамдардың барлық конституциялары сияқты үкіметтің саяси билігінің саяси принциптерін, құрылымын, иерархиясын, ұстанымы мен шектерін анықтайтын және ел азаматтарының құқықтарын анықтап, кепілдік беретін Иран Конституциясының ерекше күші бар. Өз тағдырын таңдау және анықтау құқығы әлемде және Иран конституциясында қабылданған адам құқығының ең негізгі қағидаларының бірі болып табылады.

Иран Ислам Республикасының Конституциясында тағдырды таңдау және белгілеу құқығына үлкен мән берілген. Иран  Конституциясының алтыншы қағидасы бойынша елдің істері қоғамдық пікірмен реттелуі тиіс. Бұл принцип бойынша халықтың қатысуы сайлау арқылы, соның ішінде президентті, Ислам кеңесі өкілдерін, кеңес мүшелерін сайлау немесе референдум арқылы жүзеге асырылады.  Ирандағы сайлау жүйесіне сәйкес, Ислам Республикасы жүйесіндегі екі ресми және негізгі лауазымды тұлға, соның ішінде басшы мен президент Иран халқының жанама және тікелей дауыс беруімен сайланады.

Иран Ислам Республикасы жүйесінің барлық бөліктеріне қатысты өте маңызды және тиімді институт, атап айтқанда Ислам Кеңесі халықтың тікелей дауыс беруімен құрылады. Діни жетекшінің Эксперттер кеңесі (Хобрегон) Ирандағы тағы бір ықпалды және шешім қабылдаушы орган болып табылады, оның мүшелері халықтың тікелей дауыс беруімен сегіз жылға сайланады. Бұл парламент Иран Ислам Республикасының Конституциясы негізінде басшыны сайлауға, басшыны қызметінен босатуға және оны қадағалауға жауапты.

Иран Конституциясының 107-бабына сәйкес, басшыны тағайындау ұлт сарапшыларының құзырында. Сарапшылар осы қағидаға сүйене отырып, бесінші және жүз тоғызыншы қағидаларда айтылған барлық білікті фақихтарды сараптап, кеңескен. Ал олардың қай-қайсысы да   фиқһ мәселелерінен немесе қоғамдық саяси мәселелерден хабары бар немесе халық мойындаған немесе Конституцияның 109-бабында көрсетілген қасиеттері бойынша ерекше көзге түскендерді басшы етіп сайлайды. Ал егер бәрі тең болса, олардың біреуін басшы етіп сайлайды.

Конституцияның 111-бабына сәйкес, Сарапшылар ассамблеясының міндеттерінің бірі көшбасшылық жағдайдың сақталуын бақылау болып табылады. Сондықтан көшбасшылық сарапшылар көшбасшыны және оның істерді басқару тәсілін үздіксіз бақылауға міндетті.      Иран Конституциясына сәйкес, егер басшы өзіне жүктелген міндеттерін орындай алмаса немесе басшылықты жалғастыру шарттарының бірін жоғалтса, Сарапшылар ассамблеясы кеңксі оны қызметінен босатады.

Иранның конституциясы негізінде ел істерін халықтың басқаруының тағы бір көрінісі – Ислам кеңесінің құрылуы. Ислам кеңесі Иран Ислам Республикасының Конституциясында белгіленген үш құзырдың бірі және заңнаманың негізгі тірегі болып табылады. Бұл парламенттің өкілдері халықтың тікелей дауыс беруі арқылы 4 жылға сайланады.

Халықтың ел істерін басқарудағы рөлі мен ұстанымын ескере отырып, Конституцияның 69-бабына сәйкес Ислам кеңесінің мәжілістері жария болуы керек. Ал оның толық есебін радио және ресми газет арқылы көпшілікке жеткізу керек. Төтенше жағдайларда, егер елдің қауіпсіздігі талап етсе, президенттің немесе министрдің біреуінің немесе он өкілдің өтініші бойынша парламентте жабық отырыс өткізіледі. Қоғамдық емес жиналыстың мақұлдаулары, егер оларды Қамқоршылық кеңестің қатысуымен өкілдердің жалпы санының төрттен үш бөлігі мақұлдаса, заңды болып табылады. Бұл жиналыстардың есебі мен мақұлдаулары төтенше жағдай аяқталғаннан кейін көпшілікке ақпарат үшін жариялануы керек.

Иран Конституциясының 69-бабы іс жүзінде халықтың ел істерін басқарудағы ұстанымын сайлау арқылы қорғайды. Оның ережелеріне сәйкес, халық парламенттің талқылауы мен бекітуінің барлық мәселелері мен егжей-тегжейінен хабардар болуы керек. Министрлер кабинетіне кіру үшін президент ұсынған министрлердің біліктілігін бекіту және оларға импичмент жариялау да Ислам кеңесінің басқа құзыреттерінің бірі болып табылады, мұның барлығы бұл институттың ел істеріне терең ықпалын көрсетеді.

Иран Конституциясының сексен алтыншы бабында парламентшілер өз пікірін білдіруге және өкіл ретінде дауыс беруге толық еркіндігі бар делінген. Ал олар парламентте айтқан пікірлері немесе өкілдік міндеттерін атқару кезінде берген дауыстары үшін жауапқа тартыла алмайды. Бұл принцип Ирандағы депутаттың халықтың құқықтары мен ұлттық мүдделерін қорғауда толық еркін екенін және оған ешқандай соттық шектеулер қоюға болмайтынын көрсетеді.

Жақында Ислам революциясы жеңісінің 46 жылдығын миллиондаған революцияшыл халқының қатысуымен атап өткен Иран жаңа сайлау өткізуге дайындалуда.  Биылғы баһман айының 22-сі күнгі шеруде Иран халқының әсерлі әрі беделді болуы дұшпандардың қысымы мен санкцияларына қарамастан, Иран ұлтының Ислам революциясының ұстанымдары мен мұраттарын жақтайтынын көрсетті.

Иранның хабардар және түсіністікті халқы Ислам кеңесі мен Сарапшылар кеңесінің сайлауы күні елдің жарқын болашағын қамтамасыз ету үшін өз тағдырын таңдау құқығын дәлелдеу үшін жаппай қатысады.