Ислам тарихындағы ең таңғаларлық қоғамдық-саяси хатқа көзқарас; Имам Әлидің Мәлік Аштарға жазған хаты

Пайғамбардың мұрагері және әлемдегі алғашқы шиіт имамы хазірет Әли (ғ.с.) Мәлік Аштарды Мысырға басшы етіп тағайындағанда, оған басқару келісімі болып табылатын хат жазды.

Бұл хатта исламдық үкіметтің, исламдық билеушінің сипаттары, азаматтардың құқықтары, үкімет пен азамат арасындағы қарым-қатынас   және т.б. мәселелер қарастырылды.

Имам Әли (ғ.с.) өміріне қысқаша шолу

Хазірет Әли бин Әбиталиб (б.з.д. 23 - хижраның 40 ж.) - шиіттердің бірінші имамы, Ислам пайғамбарының серігі, хазірет Мұхаммадтың (с.ғ.с.) хадистерін жеткізуші, Құран және Пайғамбар (с.ғ.с.) уахиын жазба түріне түсірушісі. Хазірет Әли (ғ.с.) сондай-ақ сүнниттердің халифтерінің төртінші халифасы. Шиа тарихшылары мен көптеген сүннит ғалымдарының айтуынша, ол Қағбада дүниеге келген. Ол Пайғамбарға (с.ғ.с.) иман келтірген алғашқы адам. Шиіттердің пікірінше, ол Алланың әмірі және Пайғамбардың (с.ғ.с.) сөзімен Алла Елшісінің (с.ғ.с.) тікелей мұрагері. Қасиетті Құран аяттары оның пәктігін, кірден тазалығын көрсетеді. Шиіттер деректері мен кейбір сүннит көздеріне сүйенсек, оған қатысты Құран Кәрімде 300-ге жуық аят түскен. Ол Пайғамбардың қызы хазірет Фатиманың (ғ.с.) жұбайы және шиіттердің 11 имамының әкесі әрі атасы. Әли бин Әбиталибтің өліміне хижраның 40 жылы рамазан айының 19-ы күні таң ата Куфа мешітінде экстремистік хауаридждердің бірінің оның басына қылыш көтеруі себеп болды. Хазірет рамазанның 21-і күні шәһид болды.

"Наһдж әл-Балаға" кітабы

«Нәһдж әл-Балаға» – имам Әлидің (ғ.с.) таңдаулы уағыздары, хаттары мен қысқаша сөздері жинағы. Оны хижраның 4-ші ғасырдың аяғында Сейед Рази жинаған. Бұл кітап мазмұны мен көркемдігіне байланысты «Ах әл-Құран» (Құранның бауыры) деп аталды.

Имам Әлидің (ғ.с.) ең танымал хаттарының бірі – оның Мысырдағы сүйікті губернаторы Мәлік Аштар Нахаииға жазған хаты. Бұл хатта хазіреттің әрбір сөзі оқырман үшін, әсіресе әділ саясаткерлер мен кез келген салада жауапкершілікті мойнына алған тұлғалар үшін білімнің қазынасы болып табылатын мәлімдемелер бар.

Хазірет Әлидің (ғ.с.) бұл хатының бөліктерін үшке бөліп, осында келтірдік:

Бірінші бөлім. Имам Әлидің (ғ.с.) басшыларға берген кейбір ахлақтық кеңестері

1- Мұсылман басшы адамдарға мейірім, сүйіспеншілік, рақымдылық танытып, адам жегенді олжа санайтын қанішер хайуан сияқты болмауы керек.

2- Мүмкін болатын жағдайларда адамдарға кешірімді болу. Өйткені адамдар   қателіктерге ұшырайды, ал билеушіде кешірім болуы керек   

3- Ислам басшысы халықтан өшпенділік пен шатасушылықты жойып, халыққа жақсы иман келтіруі керек. Өйткені адамдарға деген ізгі ниет ұзақ қиындықтарды жояды.

4- Исламда басшы айыбын табушы болмаумен қатар, қате іздеушілерді өзінен алып тастауы керек, өйткені адамдардың кемшіліктері бар және басшы олардың кемшіліктерін жабуы керек.

5- Билеуші ​​ мейірімге бөленгенімен өсекшіні мойындамауы керек.

6- Исламдық басшы Алладан жәрдем тілеп, ақиқатқа құрмет көрсетуге рухты дайындамаса, Аллаға берген уәдесін орындай алмайды.

7- Басшы біреуге жасаған кешіріміне ешқашан өкінбеуі және біреуге берген жазасына қуанбауы керек.

8- Басшы күндіз бен түннің ең жақсы уақыттарын Алламен сөйлесуге арнап, ықыластың жоғары дәрежесіне жету үшін парыздар мен басқа да илаһи міндеттерін болмашы кемшіліксіз орындауы керек.                                                                                                                                                                                                      9- Әкім берген уәдесіне берік болып, оны бұзбауы керек.

10- Басшы өзінің пессимизмін, қорқынышын, қолы мен тілінің шабуылын тізгіндеп, қасақана кісі өлтіруден аулақ болуы керек.

Екінші бөлім. Имам Әлидіңдің (ғ.с.) басшыларға берген кейбір әлеуметтік кеңестері

1- Ислам басшысының көз алдында ең танымал істер дұрыс жағынан ең айқын, әділеттілік жағынан ең ауқымды және қоғам халқының разылығы үшін ең ауқымды болуы керек.

2- Ислам басшысы алдында ең бірінші адамдар ақиқатты ең ащы жағдайда да басқаларға қарағанда шешен етіп көрсететін адам болуы керек.

3- Қоғамдағы жеке адамдардың шымылдығын жасырып, әміршіге айтылмаған барлық күнәлары мен ұсқынсыз істеріне бей-жай қарайды.

4- Басшының ерекше міндеттерінің бірі – хабар келген күні халықтың қажеттіліктерін қамькнағаттандыру және әр күннің жағдайына байланысты әр күннің жұмысын бір күнде орындау.

5- Көшбасшы өзін халықтан алыстатпауы керек, өйткені басшының қоғамдағы адамдардан жасырынуы істер туралы ақпараттың бір түрін тудырады.

6- Басшы туыстары мен асырауындағы адамдарды қоғамдағы басқа адамдардан артық санаудан және артықшылық беруден аулақ болуға міндетті.

7- Әкім қоғам халқына жасаған жақсылығына шүкіршілік етпеуі және қоғам игілігі үшін жасаған ісімен санаспауы керек.

үшінші бөлім. Имам Әлидің (ғ.с.) басшыларға берген кейбір саяси кеңестері:

1- Басшы сараң, қорқақ адамдармен кеңесуден аулақ болуы керек, өйткені сараңдық, қорқу Аллаға күдікпен қарауды қамтитын түйсіктер.

2- Билеушінің алдында жақсылар мен жаман адамдар ешқашан бірдей болмауы керек, өйткені бұл амал жақсы адамдардың жақсы істерінде қорлануына, ал жамандардың жаман істерінде жігерленуіне себеп болады.

3- Қоғам беделі бар мамандар ұстанған және сол дәстүрлер қоғамдағы адамдардың парасатты үйлесіміне әкелген дәстүрлерді ешбір билеуші ​​бұзбауы керек. Ал халықтың жақсы дәстүрін бұзатын дәстүрді ешқашан орнатпаңыз.     

4- Билеуші ​​халық тарапынан өзіне жүктелген қысымды айыптау мен уәждерді жоюы керек. Егер қоғам адамдарында оған деген күдік пайда болса,  халықтың орынсыз күдігін жоққа шығаруы керек.

5- Басшы уақыты келместен бұрын, асығыс әрекеттенбеуі керек.

6- Басшы бір мәселеде екіұштылық пен қараңғылық орын алған кезде ақиқатты тауып, оны қабылдаудың орнына қыңыр болмау керек.

7- Халықтың бәрі тең болатын істерде билеуші ​​өзін басқалардан жоғары қоймауы керек. Бұл билеуші ​​өзін өмір сүру, қадір-қасиет, бостандық, т.б. құқықтары бойынша басқалардан артық санамауы керек дегенді білдіреді.

8- Әкім өзіне жүктелген, халықтың көзі көретін істерде ешқашан немқұрайлылық пен надандық жасамауы керек.