Иран және Қытай; ХХІ ғасырда жаңа жер дәліздерімен Жібек жолын жаңғырту
ParsToday - Жылдам жаһандық даму дәуірінде соңғы геосаяси оқиғалардан кейін Иран мен Қытай арасындағы ынтымақтастық одан әрі тереңдей түсті. Екі ел жаңа құрлық жолдарын (Пәкістан мен Ауғанстан) пайдалану арқылы Батыс Азияда экономикалық және сауда қатынастарын нығайтуға және ортақ мақсаттарға жетуге талпынуда.
Pars Today ақпарат агенттігінің Fars ақпарат агенттігіне сілтеме жасап хабарлауы бойынша, жаһандық өзгерістер мен геосаяси оқиғалар Иран мен Қытай арасындағы ынтымақтастықты жақындастырып, оны жақсырақ түсінуге мүмкіндік берді. Тарихы мен өркениетіне бай бұл екі ел 2000 жылдан асқан Жібек жолындағы бұл ынтымақтастықтың айқын үлгісін бастан кешірді және оны алдағы ғасырға қайта анықтау қажет.
Соңғы жылдары Иран мен Қытай әртүрлі салаларда, соның ішінде энергетика, инфрақұрылым, сауда, технология және бірлескен инвестиция салаларында экономикалық қарым-қатынастарын нығайтты.
Халықаралық саясаттардағы өзгерістер мен геосаяси оқиғалар, әсіресе Трамптың тарифтік саясаты, Батыстың біржақтылығы және Иран мен сионистік режим арасындағы 12 күндік соғыстан кейін бұл қарым-қатынастардың кеңеюіне негіз болды.
Ортақ мүдделер мен құндылықтарға негізделген өзара тиімді ынтымақтастық құру қажеттілігін ескере отырып, Иран мен Қытай арасындағы қарым-қатынастарды қайта анықтау үшін үлкен әлеует бар.
Қытайдың Иранның шығысы (Пәкістан және Ауғанстан) арқылы Батыс Азияға қосылуы және оның Иран мен Қытай арасындағы экономикалық және транзиттік қарым-қатынастарға тигізетін әсері екі ел арасындағы қарым-қатынастарды нығайту және сауда алмасуды жеңілдету үшін ынтымақтастықтың негізгі осьтерінің бірі бола алады.
Қытай әлемдегі екінші ірі экономика ретінде Батыс Азиядағы экономикалық және сыртқы саяси ықпалын кеңейтуге және аймақ елдерімен экономикалық қарым-қатынасты нығайтуға ұмтылуда.
Осыған байланысты Қытайды Батыс Азияға Иран арқылы жалғайтын екі негізгі бағыт белгіленді: біріншіден, Қытай-Пәкістан экономикалық дәлізіне (CPEC) қосылу және екіншіден, Ауғанстандағы Вахан жолын пайдалану.
Шамамен 60 миллиард доллар инвестициямен салынып жатқан Қытай-Пәкістан экономикалық дәлізі (CPEC) Қытайдың «Бір белдеу - бір жол» стратегиясындағы (BRI) негізгі жоба ретінде қарастырылады. Пәкістандағы Гвадар және Карачи порттарынан бастау алатын дәліз Қытайдың батысын қосады және Қытай үшін Батыс Азияға көпір бола алады.
Көлік және транзит мамандарының пікірінше, Иранның Чабахар порты Пәкістанның Гвадар портына табиғи бәсекелес емес, бірақ оны тиімді толықтыра алады, бұл Бейжің үшін қолайлы нұсқа. Чабахардың автомобиль және теміржол желілерін CPEC желісіне қосу жүк тасымалдау уақыты мен құнын қысқартып қана қоймай, геосаяси дағдарыстар жағдайында Қытайдың жеткізу тізбегінің қауіпсіздігін арттырады.
Екінші жағынан, Ауғанстандағы Вахан дәлізі де Қытайды Батыс Азиямен байланыстыратын тағы бір стратегиялық бағыт ретінде ұсынылды. Ерекше географиялық орналасуына байланысты Қытайға Орталық Азия мен Батыс Азия нарығына шығуға мүмкіндік беретін бұл жолға соңғы уақытта көбірек көңіл бөлінуде.
Иран мен Қытай үкіметтерінің көршілес елінің делдалы Ауғанстанмен ынтымақтасу туралы шешімі олардың стратегиялық ниеті мен байыпты шешімінің белгісі.
Бұл екі жол Американың ықпалындағы Малакка бұғазына тәуелділікті азайтумен қатар, Қытайға Батыс Азия елдеріне, тіпті Иран, Ауғанстан және Пәкістан арқылы Еуропаға шығуға мүмкіндік береді.
Қытайдың теңіз саудасының 90%-ға жуығы Малакка бұғазы арқылы өтетінін ескерсек, бұл құрлық байланысы халықаралық шиеленістерден болатын тәуекелдерді азайту және Қытайдың экономикалық қауіпсіздігін арттыру үшін негізгі стратегия бола алады.
Бұған қоса, осы дәлізге қатысты немесе оның аясындағы жобалар (Хаф-Герат темір жолы, Иран-Пәкістан-Үндістан құбыры, Гвадар және Карачи порттарындағы Қытай электр станцияларын энергиямен қамтамасыз ету, Чабахардағы атом электр станциясы, Ауғанстанның бай кеніштерін пайдалану және т.б.) Қытайдың Пәкістан және Ауғанстан арқылы Иранмен саяси, экономикалық және қауіпсіздік қатынастарын жақсартуға көмектесуі мүмкін.
Бүгінгі бәсекеге қабілетті әлемде стратегиялық перспективасы бар екі ел де осы тарихи мүмкіндіктен өзара пайда тауып, 2000 жылдық Жібек жолы сияқты ұтысқа ие серіктестік арқылы аймақтық тәртіпті қайта жасай алады.
