Х.қ.ж.с.б. 8 ғасырдағы Иранның танымал мистигі Мир сейіт Əли Хамаданидің қасиетті кесенесі – Тәжікстандағы діни орындардың бірі. Бұл кесене аталмыш ел мұсылмандарының арасында ерекше орынға ие. Бүгінгі бағдарламада осы қасиетті орынды таныстырумен қоса, осы діни тұлғаның мұсылмандар арасында әлеуметтік бірлікті қалыптастырудағы рөліне тоқталамыз.

Айтып өткеніміздей, ирандық мистик Мир сейіт Əли Хамадани х.қ.ж.с.б.714 жылы Хамадан қаласында дүниеге келген. Бастапқы білім жолын жүріп өткеннен кейін ұлы ұстаздардан хадис ғылымы мен танымы, хикмет пен мистиканы үйренген жəне нəпсіні жеңу, рухани жоғарылау мен ақиқат жолын жүріп өтуде солардың ықпалында болған. Ол өз заманындағы мистиктерден ақиқат дәрістерін алғаннан кейін ұстаздары тарапынан Ираннан тысқары жерде Ислам дінін насихаттау жəне ақиқатқа құштарларды бағыттау міндетін қабылдады. Ол бұл миссияны өмірінің соңына дейін атқарып, бүкіл өмірін ислам дінін насихаттауға, шəкірттер мен қызығушыларды тəрбиелеуге арнаған. Сейіт Әли Хамадани  тірі кезінде қатты құрметтелген, Иран, Орта Азия мен Үндістанның көптеген қалаларындағы халықтың барлық әлеуметтік топтары оған ерекше ілтипатпен қараған. Ол тақуалықпен қоса, ғылым мен хикметте жоғары орынға ие болып, өз заманында рационалды және көркемсөз ғылымдарының білгірі атанып, осы салаларда көптеген еңбек жазған. Сейіт Әли Хамадани қайтыс болғаннан кейін оның перзенттері мен ұрпақтары Хамадан, Саринегар (Кашмир), Балхаб (Балхтың айналасы) және басқа жерлерде өз әкелерінің жұмысын жалғастырып, халыққа жетекшілік етуге күш салған.

Х.қ.ж.с.б. 8 ғасырдағы Иранның танымал мистигі Мир сейіт Əли Хамаданидің қасиетті кесенесі – Тәжікстандағы діни орындардың бірі.  Бұл кесене аталмыш ел мұсылмандарының арасында ерекше орынға ие. Бұл ел мұсылмандарының көбінің мазхабы сүннит болса да және мазардың үстіне кесене салу олардың мазхабында жоқ болса да, бұл елде Мир сейіт Əли Хамадани кесененің болуы және осы діни тұлғаның көзі тірісінде және қазіргі кезде де тәжік халқына жасаған жақсылығы мен берекесі Тәжікстан мен Иранның түкпір-түкпірінен көптеген зияратшылардың осы кесенені көру үшін Куляб қаласына сапар шегуіне және бұл тақырыптың Тәжікстан мен Ирандағы сүнниттер мен шиіттерді байланыстыратын ортақ факторға айналуына себеп болды. Бүгінгі бағдарламада осы қасиетті кесенені таныстырумен қоса, осы діни тұлғаның сүннит және шиіт мұсылмандар арасында әлеуметтік бірлік тудырудағы рөлін баяндайтын боламыз.

Зиярат орындары бір қауым немесе бір ұлттың мәдени-әлеуметтік элементтерінің бірі саналады. Бұл элементтер әлеуметтік қолданыс аясымен қоса, ерекше мәдени мінез-құлықты көрсетуде және әртүрлі ұлттар арасында мәдени алмасуларда ерекше орынға ие. Тәжікстанда мазарлар көп. Солардың арасынан Кулябтағы Мир сейіт Əли Хамадани, Панджкент ауданындағы Мұхаммад Башара, Кулябтағы қажы Ысқақ Хатлани, Душанбе қаласының Халатку ауылындағы Моулана Яқуб Чархидің қасиетті кесенелерін атауға болады.

Бүгінде Тәжікстан республикасындағы қалалардың бірі саналатын Куляб қаласы – мәдени Иранның ең көне қалаларының бірі. Оның 2700 жылдан астам тарихы бар. Куляб – Тәжікстанның ең үлкен төртінші қаласы. Ол осы елдің астанасы Душанбе қаласының оңтүстігінен 230 шақырым жерде орналасып, Ауғанстанмен шектесіп жатыр.  Х.қ.ж.с.б. 8 ғасырдағы Иранның танымал мистигі Мир сейіт Əли Хамаданидің қасиетті кесенесі Куляб қаласының негізгі көшесіндегі жанға жайлы бақта орналасқан. Бұл кешенде үлкен туындылар үйімен қоса, археологиялық жұмыстардың нышаны мен  Куляб қаласының тарихи көнелігін көрсететін екі кешен де бар. Бүгінде Мир сейіт Əли Хамаданидің кесенесі болып табылатын жер шын мәнінде мешіт пен медресе болған. Бұларды Хамаданидің өзі Куляб қаласында салған. Өзінің өсиеті бойынша денесін осы жерге жерлеген. Сол кезден бастап жыл сайын Мир сейіт Əли Хамаданидің қайтыс болған күніне сәйкес келетін 6 зихаджеде оны еске алып, құрмет білдіру үшін Кашмир мен Үндістанның мұсылмандар тұратын жерлерінде рәсімдер мен жиындар өткізіліп, солар барысында сейіттің адами қасиеттері мен мистикалық халдері және тағылымдары жайында сөз қозғалады. Мир сейіт Əли Хамаданидің кесенесінде оның әулетінен 10 адам жерленген.

Мир сейіт Əли Хамаданидің кесенесі ерте замандардан бері тәжік халқының назарында болған. Кеңес одағы құлаған соң оған бұрынғыдан да көп көңіл аударылды. Тәжікстанның Хатлан аймағында, әсіресе Куляб қаласында Мир сейіт Əли Хамаданиге деген сенімнің мықтылығы соншалықты, осы аймақтың сүннит халқы арасында кең таралған атау Әли болған. Мир сейіт Əли Хамаданидің кесенесі бүгінде көпшіліктің зиярат ететін жері болып отыр. Әлемнің түкпір-түкпіріндегі қызығушылар сол жерге зиярат етуге келіп, оның туындыларының мұражайын тамашалайды. Куляб қаласының тұрғындары, зияратшылар мен Мир сейіт Əли Хамаданидің кесенесіне жақын тұратындар арасында жүргізілген зерттеулер қызықты нәтижелер берді. Осы қазба жұмыстарына қатысқан зерттеушілер аталмыш жердің қала халқы мен оның айналасындағы аудандардың тұрғындары үшін өте маңызды екенін түсінген. Олар Мир сейіт Əли Хамаданиді «хазірет» деп атап, оны  «Шамс Табризиді» жазған Моуланамен тең санайды. Жастар өздерінің ортақ өмірлерін осы хазіреттің кесенесін зиярат етумен бастап, ауырған немесе қиындыққа ұшыраған жағдайда одан медет сұрап, құрбандық шалады, өздерінің қаражатын Иранның осы атақты мистигінің кесенесін жөндеуге жұмсайды. Қартайған адамдардың осы кесенеге ақыретте шапағат тілей баруы оның жоғары орнын дәлелдей түседі.  

Куляб қаласында осы қасиетті кесененің болуы қала мен оның айналасындағы ауылдардың барлық тұрғындарының ислам дінін ұстанып, барлық әйелдердің хиджабты толық сақтап, жергілікті киім киюіне себеп болды. Ал Тәжікстанның басқа қалаларында басқа діндердің болуымен қатар, әйелдер еуропалық стильдегі киімдер де киеді. Зиярат орындары қоғамда әралуан қолданыс аясына ие. Діни, тарихи, көркемдік, психологиялық, саяси, әлеуметтік, экономикалық және мәдени қолданыс аялары осындай орындардың маңызды қызмет  аялары саналады.

Зиярат орындары Иран мен Мәуреннахрға ислам келгеннен кейін таралған діни орындар болып табылады. Бұл орындар ислам дінінің ерекше символдарының бірі саналады. Бұл символ өзінің тарихында ислам діні үшін көп еңбек сіңіргенімен қоса исламның басқа діни символдарының, соның ішінде мешіттер мен хұсейниелердің қызметтерін өте жақсы орындап берді. Хелен Бранд Ирандағы имамзадалардың қасиетті кесенелерінің көбі бүгінде мешіттің рөлін атқарып отыр деген пікірде. Олар намаз бен уәжіп ғибадаттар сияқты діни амалдарды орындауда ғибадатхана, намазхана, сондай-ақ саяси-әлеуметтік шешімдерді қабылдайтын жер ретінде қолданылады. Бүгінде Мир сейіт Əли Хамаданидің кесенесінің жанында кейбір діни рәсімдерді орындау – осы зиярат орнының діни қолданыс аясының айқын дәлелі. Мұны тәжік халқының мәдениеті, әдет-ғұрпының бір бөлігі деп сеніммен айтуға болады. Бұл исламдық Иранның қасиетті кесенелерінің жанында өткізілген мәдени рәсімдер мен бағдарламаларға ұқсайды. Екі елде таралған мазхабтардың әртүрлілігіне қарамастан осылайша рәсім өткізуді тәжік пен ирандық мұсылмандар арасындағы мәдени-әлеуметтік байланыстардағы ортақ тұстардың бірі деп санауға болады.