Бақара сүресі, 233-237 аяты

Мейірімді де рақымды Алланың атымен бастаймын.

وَالْوَالِدَاتُ يُرْضِعْنَ أَوْلاَدَهُنَّ حَوْلَيْنِ كَامِلَيْنِ لِمَنْ أَرَادَ أَن يُتِمَّ الرَّضَاعَةَ وَعلَى الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَكِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ لاَ تُكَلَّفُ نَفْسٌ إِلاَّ وُسْعَهَا لاَ تُضَآرَّ وَالِدَةٌ بِوَلَدِهَا وَلاَ مَوْلُودٌ لَّهُ بِوَلَدِهِ وَعَلَى الْوَارِثِ مِثْلُ ذَلِكَ فَإِنْ أَرَادَا فِصَالًا عَن تَرَاضٍ مِّنْهُمَا وَتَشَاوُرٍ فَلاَ جُنَاحَ عَلَيْهِمَا وَإِنْ أَرَدتُّمْ أَن تَسْتَرْضِعُواْ أَوْلاَدَكُمْ فَلاَ جُنَاحَ عَلَيْكُمْ إِذَا سَلَّمْتُم مَّآ آتَيْتُم بِالْمَعْرُوفِ وَاتَّقُواْ اللّهَ وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ ﴿۲۳۳﴾

"Емізуді тамамдағысы келген кісі үшін; аналар, балаларын толық екі жыл емізеді. Ананың тиісті қорегі мен киімі баланың әкесіне міндет. Әркімге шамасы келетін ғана жүктеледі. Ана, баласы арқылы әрі әке де баласы үшін зиянға ұшыратылмайды. Сондай-ақ мұрагерге де сол сияқты. (Бала емізушінің тиісті хақысы төленеді.) Егер әке-шеше ризалықпен кеңесіп, (омыраудан) айыруды қаласа, сонда екеуіне де күнә жоқ. Ал егер балаларыңды (бөгде әйелге) емізгілерің келсе, хақысын жақсылап тапсырсаңдар, сендерге күнә жоқ. Алладан қорқыңдар да біліңдер! Расында Алла істегендеріңді толық көруші. (2:233)"

Жанұя – әр қоғамның діңгегі. Ондағы кез-келген сілкініс қоғамда түйткілдің пайда болуына себеп болады. Осыдан бұрынғы аяттарда ерлі-зайыптылардың ажырасу мәселесі талқылаған болатын. Бұл арада ажырасудан кейінгі перзенттердің әсіресе нәрестелердің жағдайы айқындалады. Бұл аят ана сезімі мен ана сүтінің маңыздылығына назар аудара, сәбиді екі жыл бойы емізуді ұсынады. Егер ана баланың әкесінен бөлінсе немесе әкесі қайтыс болса да, перзенттің бұл құқығына мән беруі тиіс. Ерлі-зайыптылар арасындағы қарама-қайшылық нәрестенің жаны мен тәніне зиян тигізбеуі керек. Керісінше, баланың әкесі ана мен перзентке ауыртпалық салмай, оларды қолайлы тұрмыспен және азықпен қамтамасыз етуге міндетті. Осы аяттан үйренетініміз:

Біріншіден, ата-ана баланың құқығын сақтауға міндетті. Әкесі мен шешесі қарама-қайшылыққа түсіп, ажырасқанның өзінде бала зардап шекпеуі тиіс.

Екіншіден, исламдық жүйеде отбасының күрделі қажеттерін қамтамасыз ету әйелдің емес, еркектің мойнында.

وَالَّذِينَ يُتَوَفَّوْنَ مِنكُمْ وَيَذَرُونَ أَزْوَاجًا يَتَرَبَّصْنَ بِأَنفُسِهِنَّ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَعَشْرًا فَإِذَا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلاَ جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِيمَا فَعَلْنَ فِي أَنفُسِهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَاللّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ ﴿۲۳۴﴾

"Сендерден қайтыс болып (артында) қалдырған әйелдердің өздері; төрт ай он күн (ғыддат) күтеді. Әрқашан олардың белгілі ғыддаты бітсе, олардың өздеріне байланысты істеген істерің (үйлену үшін киініп, түзелуінің) сендерге жауапкершілігі жоқ. Алла не істегендеріңнен толық хабар алушы. (2:234)"

Әйелдің ерінен талақтан басқа шарасыз ажырасуына себеп болатын мәселелердің бірі – жұбайының өлімі болып табылады. Өлім табиғи түрде немесе науқастың салдарынан болады. Түрлі халықтар мен ұлттар арасында жесір әйелдерге қатысты қарама-қайшы көзқарастар бар. Кейбіреулер күйеуі қаза болған соң, оның әйелі де өлуге тиіс деп сеніп, әйелді күйеуімен бірге тірідей жерлейтін болған. Кейбір халықтар жесір әйелдің қайта тұрмыс құруына тыйым салған. Керісінше басқа халықтар күйеуі қайтыс болған соң, қайта тұрмысқа шығуына рұқсат береді. Осындай әсірешілдіктерге қарағанда, Ислам бұрынғы жұбайдың қадірін сақтап, әйелдің жүкті болғандығын анықтау үшін оған белгілі бір мерзім күтуді міндеттейді. Бірақ осы мерзім өткен соң әйел өзі қалаған адаммен тұрмыс құра алады және басқалардың пікірін орындауға міндетті емес.

وَلاَ جُنَاحَ عَلَيْكُمْ فِيمَا عَرَّضْتُم بِهِ مِنْ خِطْبَةِ النِّسَاء أَوْ أَكْنَنتُمْ فِي أَنفُسِكُمْ عَلِمَ اللّهُ أَنَّكُمْ سَتَذْكُرُونَهُنَّ وَلَكِن لاَّ تُوَاعِدُوهُنَّ سِرًّا إِلاَّ أَن تَقُولُواْ قَوْلًا مَّعْرُوفًا وَلاَ تَعْزِمُواْ عُقْدَةَ النِّكَاحِ حَتَّىَ يَبْلُغَ الْكِتَابُ أَجَلَهُ وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ يَعْلَمُ مَا فِي أَنفُسِكُمْ فَاحْذَرُوهُ وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ غَفُورٌ حَلِيمٌ ﴿۲۳۵﴾

"Ал (бұндай ғыддат ішіндегі) әйелдерге үйленуді жақауратып ескертулеріңде немесе іштеріңде сақтауларыңда бір сөгіс жоқ. Алла негізінен сендердің оларды еске алатындықтарыңды біледі. Бірақ олармен жасырын уәде байласпаңдар. Әине олармен әдеттегі сөз сөйлесу басқа. Ғыддаты жетпейінше неке байлауды ойламаңдар. Расында Алланың жүректеріңдегіні білетіндігін біліңдер. Сонда Одан именіңдер әрі біліңдер, Алла тым жарылқаушы, ерекше мүлайым. (2:235)"

Жесір әйелдің өзінің қалауы бойынша басқаға тұрмысқа шығуына рұқсат берген аяттан соң, бұл аят: "Сол белгіленген мерзім ішінде жесірдің үйленуіне рұқсат етілмесе де, бірақ ерлердің онымен үйлену үшін жеңгетай жіберуіне болады. Бірақ бұл кездесулер мен сұхбаттар қайғыға ұшыраған әйелді ренжітпейтіндей лайықты түрде жүргізілуі шарт",-дейді. Осы аяттан үйренетініміз:

Біріншіден, Ислам – табиғатқа сай дін. Әр адам тұрмыс құруды қалайды. Сондықтан Ислам осы қалауға қарсы келмей, қайта әйел мен ер үшін заңды жағдайлар орнатқан.

Екіншіден, үйленуден бұрын тұрмыс құру жөнінде жасырын сөздер мен әрекеттерден аулақ болайық.

لاَّ جُنَاحَ عَلَيْكُمْ إِن طَلَّقْتُمُ النِّسَاء مَا لَمْ تَمَسُّوهُنُّ أَوْ تَفْرِضُواْ لَهُنَّ فَرِيضَةً وَمَتِّعُوهُنَّ عَلَى الْمُوسِعِ قَدَرُهُ وَعَلَى الْمُقْتِرِ قَدْرُهُ مَتَاعًا بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَى الْمُحْسِنِينَ ﴿۲۳۶﴾ وَإِن طَلَّقْتُمُوهُنَّ مِن قَبْلِ أَن تَمَسُّوهُنَّ وَقَدْ

فَرَضْتُمْ لَهُنَّ فَرِيضَةً فَنِصْفُ مَا فَرَضْتُمْ إَلاَّ أَن يَعْفُونَ أَوْ يَعْفُوَ الَّذِي بِيَدِهِ عُقْدَةُ النِّكَاحِ وَأَن تَعْفُواْ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى وَلاَ تَنسَوُاْ الْفَضْلَ بَيْنَكُمْ إِنَّ اللّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ ﴿۲۳۷﴾

"Сендер әйелдерді жақындасудан, қалың тоқтасудан бұрын талақ қылсаңдар сөгіс жоқ. Сонда оларды шамалы өз жағдайынша, нашар өз халынша дұрыстықпен пайдаландырыңдар. Бұл жақсылық істеушілерге бір борыш. (2:236) Егер оларға қалың тоқтасып, жақындасудан бұрын талақ қылсаңдар, онда тоқтасқан қалыңның жартысы оларға тән. Бірақ әйел кешсе немесе некенің түйіні қолындағы ер, кеңшілік етсе (тұтас берсе), ол басқа. Кеңшілік етулерің тақуалыққа жақынырақ. Сондай-ақ араларыңда кешірімділікті ұмытпаңдар. Шәксіз Алла не істегендеріңді толық көруші. (2:237)"

Осы екі аят ажырасу кезіндегі жұбайдың қаржы құқығын сақтауды баса айтып былай дейді: "Егер үйленгенде қалың мал белгілемесеңдер де, ажырасудың ащылығының есесін толтыру үшін қаржы жағдайларыңа қарай лайықты сыйлық беріп бөлініңдер. Бұл қайырымдылардың әдісі. Егер қалың мал белгілеп, өз жұбайыңмен бір күн болса да жақындасқан болсаңдар, қалың малды толық қайтарыңдар. Егер жақындаспаған болсаңдар, сонда да оның қалың малын толық қайтарыңдар. Бұл жомарттықтың белгісі. Әйтпесе жұбайыңызға қалың малдың жартысын беріңдер. Әрине әйелдің өзі қалың малды толық немесе бір бөлігін кешіре алады. Осы аяттардан үйренетініміз:

Құрандық отбасы – ажырасқан жағдайдың өзінде ахлақтық мәселелер мен адамгершілік қасиеттерді ұмытпайтын отбасы болып табылады.

Ажырасқан кезде тараптар міндетті құқықтарды орындауы тиіс және бір-біріне кек сақтап немесе жанжалмен емес, қайта кешірім және жомарттықпен бөлінулері тиіс.